Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

[p. 726]

Leerboek der algemeene geschiedenis. Naar het Hoogduitsch van Dr. C. Werneckr's Lehrbuch der Weltgeschichte für höhere Töchterschulen. Voor jonge lieden van beider kunne bewerkt, door P. Best. Te Amsterdam, bij L.F.J. Hassels. 1849. In gr. 8vo. VIII en 288 bl. f 1-80.

De menschen mogen verschillen in denkwijze over de meerdere of mindere geschiktheid van den een of anderen tak van onderwijs voor de opvoeding der jeugd, ook in den beschaafden stand; eenstemmig toch is hun oordeel over het nut van de beoefening der geschiedenis. De menschelijke geest, die in haar geen vreemdeling is, leeft in het verledene en schept zich, bij het licht zijner kennis, eene toekomst, die de voltooijing van het verledene bevat, en waarin hij zich voelt overgeplaatst. De kennis der wereldgebeurtenissen bevordert en veredelt de gemeenschap en levensëenheid met God: ‘God in de geschiedenis.’ Wie het ontkent, zou blind of dwaas moeten zijn als een man, die lang in een talrijk gezin vertoevende, den invloed en het werken der huismoeder wilde ontkennen. Zoo als uit den gang en de rigting van een huisgezin de geest en zin der ouders gekend worden, omdat het groot geheel de afdruk en uitdrukking is van beider persoonlijkheid, zoo is de Godsregering in de geschiedenis op te merken. Zij bevat de Jaarboeken der Voorzienigheid met betrekking tot onze planeet, en doet die Voorzienigheid beter en grondiger kennen, dan alle stelsels van wijsbegeerte, confessiën en synodale formulieren. De geschiedenis is eene Cateehismns van de werken Gods, door den tijd, bij afleveringen, als van eeuw tot eeuw uitgegeven. Zoo lang de geschiedenis de feiten en uitkomsten der eeuwen bewaart en overlevert, blijft de ervaring van het verledene in kracht, en zoo lang deze door den etherdamp der romantische fantasie zich niet laat bedwelmen, loopt ook de menschheid geen gevaar tot de afgelegde barbaarschheid terng te keeren.

Het is in dien geest, dat wij het verschijnen van onderscheidene leerboeken der algemeene geschiedenis met genoegen zien. Dit getuigt, aan den eenen kant, van den lust, die er bestaat in hare beoefening, en aan de andere zijde, dat er nog mannen gevonden worden, die dezen goeden smaak weten aan te kweeken.

Het werkje, zoo rijk van inhoud als goedkoop van prijs, dat voor ons ligt, werd geschreven door den man, die aan het hoofd staat van de Koninklijke elisabeth-school

[p. 727]

te Berlijn. Hij toont in de geschiedenis, als middel van opvoeding, een helder inzigt te hebben. De Vertaler zegt er dit van: ‘De Schrijver heeft, naar het ons voorkomt, de zaak van het juiste standpunt opgevat, en te regt gemeend, dat de grondslag van alle menschelijke vorming de godsdienst moet zijn. Wat in haar geen wortel schiet, wat van haar niet uitgaat, mist het ware levensbeginsel, en kan daarom ook niet duurzaam zijn. Ook het onderwijs in de geschiedenis moet in dien grond geplant zijn, zal het wortel schieten en vruchten dragen. Het moet beginnen met de Bijbelsche geschiedenis en wel met die van het Oude Testament. En inderdaad, de geschiedenis des menschdoms, ons in de Bijbelsche oorkonden opgeteekend, is zoo regt geschikt voor het kinderlijk gemoed, zoo aanlokkelijk, zoo vormend, dat de grootste opvoedkundige voor den jeugdigen leeftijd geene betere stof ter ontwikkeling en vorming kan kiezen, dan deze, die zoo geheel haren grond heeft in het familieleven en met het frissche waas der poëzij overtogen is. Dit zou men een eerste cursus kunnen noemen.

Hieraan verbindt zich, als tweede cursus, zoo eigenaardig de geschiedenis van de groote helden der oudheid. Zij staan als personen het kind veel nader dan de zaken. Alles is ook bij hen, als het ware, nog poezij, en het familieleven is de spil, om welke hunne handelingen zich bewegen. Elke held komt overigens in zijn eigenaardig karakter op den voorgrond: hij is held en mensch. - Eindelijk komen de groote mannen der middel- en nieuwe geschiedenis te voorschijn, bij wie zeker het buitengewone, het poëtische hulsel wegvalt, maar die zich ook weder in een ander treffend licht aan ons vertoonen. Déze kenmerken zich meer door kracht van geest, géne meer door stoffelijke kracht. Het zij daarom den onderwijzer zeer aanbevolen, het onderwijs in de geschiedenis aan te vangen, met levens- en karakterschetsen te geven, en die zoo bevattelijk en vruchtbaar voor verstand en hart te maken als mogelijk is.

Dit een en ander moet als het ware het begin, het voorbereidende van het geschiedkundig onderwijs zijn; het eigentlijk onderwijs in de geschiedenis splitst zich eigenaardig in drie afdeelingen, zoodat in de eerste de Oude-, in de daaropvolgende de Middel- en in de derde de Nieuwere geschiedenis geleerd wordt. Het onderwijs moet nu meer de zaken te voorschijn doen treden en wel zoodanig, dat het aan den leerling duidelijk worde,

[p. 728]

hoe de handelingen der volken op den gang der ontwikkeling en beschaving van het menschdom invloed hebben uitgeoefend. Vooral moet bij dit onderwijs niet uit het oog verloren worden, dat het mede strekken moet, om het kinderlijk verstand tot nadenken te brengen, om in het kinderlijk gemoed de overtuiging te vestigen, dat overal de hand der Voorzienigheid, met oneindige, heilige liefde de lotgevallen der volken regelt, opdat op die wijze het gemoed veredeld, de geest beschaafd, het godsdienstig geloof versterkt worde. Daarom behoeft men evenwel niet telkens met de aanmerking voor den dag te komen: ‘hierin ziet gij den vinger Gods,’ of ‘dit is weder een bewijs enz.’ en dergelijke; neen, het geheele onderwijs moet door toon, door voordragt, door inkleeding zoodanig spreken, dat de leerlingen als van zelf geleid worden tot de overtuiging: ‘God is in de geschiedenis der menschheid.’

Wij hebben, na volbragte lezing, alle reden om te getuigen, dat de Schrijver aan zijn programma is getrouw gebleven. Hij vat de geschiedenis diep op, en deelt, wat hij met helderen blik aanschouwt, juist, beknopt en ordelijk mede. Daarenboven maakt hij 't door vingerwijzing, en parenthese, den onderwijzer zeer gemakkelijk; over vele belangrijke zaken en personen uit te weiden.

Er heerscht geen partij of sektegeest in dit werk; zoodat niemand beleedigd wordt of worden kan: tenzij misschien de volstrekt overdraagzame, die geen andersdonkende naast zich duldt.

De Heer best heeft zich verdienstelijk gemaakt met dit uitmuntend leerboek in onze taal over te brengen. Hij heeft meer gedaan dan enkel vertalen. De geschiedenis van ons Vaderland, in het oorspronkelijke slechts ter loops aangestipt, is op eene breede schaal bewerkt. Vandaar, dat het vertaalde boek veertien afdeelingen méér bevat dan het oorspronkelijke, en het ingevoegde maakt met het oorspronkelijke een gesloten geheel uit. De Vertaler heeft zich dus eervol van zijne taak gekweten. Alleen gaf de correctie ons stof tot beklag, daar zij, hier en daar, vooral in de oudere geschiedenis niet naauwkeurig is. Ook treft men misstellingen aan van jaartallen. Doch deze kleine vlekken beletten ons niet, het goed en lofwaardig geheel onvoorwaardelijk aan te bevelen.

h.
j.h.s.