Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

De betrekking tusschen Kerk en School. Door C.L. van Woelderen. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1849. In gr. 8vo. XII en 115 bl. f 1-25.

Te regt mogt de Schrijver in zijne Inleiding zeggen, dat de regeling van het Lager Onderwijs elks belangstelling in hooge mate gaande houdt; vooral met betrekking tot de vraag: zal het onderwijs al, dan niet godsdienstig zijn?

Het doel van dit werkje is (bl. 3) ons vooreerst kortelijk op historische gronden aan te toonen, dat de tijd is gekomen, waarin de school in den Staat als eene zelfstandige magt moet erkend worden, wil men duurzaamheid van de wet op het onderwijs verwachten; ten tweede, dat de invloed van de Kerk op het onderwijs moet verzekerd zijn, wil men de zedelijke en godsdienstige verbetering van de Natie verkrijgen; en ten derde hoe die regeling der school moet zijn: op dat zij niettegenstaande den invloed der Kerk zelfstandig blijve, en opdat zij, wat er ook buiten haar een' nadeeligen invloed uitoefene op de maatschappij, toch voor ieder de noodige kundigheden blijve verspreiden. Wij zullen ons in deze aankondiging tot het tweede punt, als verre het belangrijkste, bepalen.

Volgens den Schrijver zijn er aangaande die questie drie partijen (bl. 20): 1^o. Roomsch-Katholieken, die geen onderwijs in de bepaalde godsdienst op de lagere scholen willen; 2^o. Roomsch-Katholieken, Afgescheidenen, en de partij van den Heer groen, die de vrijheid van onderwijs willen; 3^o. het meerendeel der Protestanten, die het Christelijke element op de openbare school wettig willen erkend zien.

[p. 723]

Ook bij de herziening der Grondwet kwamen die drie partijen duidelijk uit (bl. 23). Eene aanzienlijke partij toch keurde de uitlegging der Grondwet goed, houdende dat het openbaar Onderwijs zich niet zal begeven op het godsdienstig terrein; eene nog talrijker partij wilde het Christelijk element behouden; velen eindelijk verwerpen het onbestemde van die rigting en wilden het onderwijs eene bepaalde godsdienstige rigting geven (bl. 27).

De Schrijver meent, dat de Grondwet ruimte geeft, om hieraan (d.i. aan die onderscheidene rigtingen) te voldoen. Hij wil daartoe het onderwijs op de openbare gemengde scholen alleen voorbereidend laten, en het vormend onderwijs aan iedere gezindte afzonderlijk toevertrouwen; mits dan aan de Kerk de noodige invloed gegeven worde, dat zij de leeraars kunne doen zorgen voor het verband tusschen voorbereidend en vormend onderwijs. Om een duidelijk denkbeeld van voorbereidend en vormend onderwijs te geven, bepaalt zich de Schrijver vooraf bij de verdeeling van het onderwijs, en toont hij aan, dat, even als in het wetenschappelijke, zoo ook in het godsdienstige, verband bestaan moet tusschen voorbereidend en vormend onderwijs, en dat dit wederom niet mogelijk is, indien men invloed aan de onderscheidene Kerken weigert (bl. 34). Als middel om dat verband te verkrijgen, stelt de Schrijver de Zondag-school voor, en wel voor iedere gezindte afzonderlijk (bl. 48). Over de inrigting van en het onderwijs op de Zondagscholen wijdt de Schrijver uit van bl. 35-49. Zij zullen dan, zegt hij, het verband herstellen tusschen het vormend en voorbereidend, tusschen het Cathechetisch en het school-onderwijs; de vraag is dus nu: waarin zal het voorbereidend onderwijs bestaan? Met de beant woording dezer vraag besluit hij het tweede gedeelte van zijn betoog.

Wij zijn het met den Schrijver geheel eens, daar, waar hij het nut, de doelmatigheid, de heilrijke gevolgen der Zondag-scholen schetst. In vele plaatsen van ons Vaderland bestaan zij reeds en regtvaardigen zij volkomen het gunstig oordeel, de goede verwachtingen, die men van dergelijke inrigtingen heeft. Maar wij zijn het daarentegen in één punt met den Schrijver volkomen onëens: in de toelating namelijk van godsdienstig onderwijs; al zij het dan ook slechts voorbereidend, op de openbare gemengde scholen.

Wij erkennen tot die partij te behooren, welke door den Schrijver is miskend en gering geacht, die de Grondwet aldus uitleggen, dat hare bepaling de strekking hebben zal te verhinderen, dat het openbaar onderwijs zich

[p. 724]

begeve op het godsdienstig terrein, en die deze bepaling volkomen goedkeuren. De schoolmeester is noch bevoegd, noch meestal geschikt om Godsdienstig onderwijs te geven. Maar de grootste zwarigheid zal daarenboven wel hierin bestaan: dat de verschillende gezindten het over dat voorbereidend onderwijs nimmer eens zullen worden. Waarin zal het bestaan? Welke zijn de grenzen, buiten welke het niet treden mag? Ziedaar vragen, die noodwendig beantwoord; punten, die noodwendig vastgesteld moeten worden, eer dergelijk onderwijs op de gemengde scholen zal kunnen worden toegelaten.

De Schrijver-zelf onderzoekt, waarin het voorbereidend onderwijs zal moeten bestaan, en hoe de verschillende gezindten het daarover eens zullen kunnen worden (bl. 50 en volgg.).

Zijne oplossing echter is verre van bevredigend. Zij bepaalt zich bij de aanhaling van eene plaats uit een werkje van den Bisschop van bommel, Exposé des vrais principes sur l'instruction publique. 2^o partie, p. 235, die wil, dat de geheele atmospheer van de school zedelijk en godsdienstig moet zijn enz. (bl. 52); en van eene andere plaats, uit een werk van den Heer groen van prinsterer, Beschouwingen over Staat- en Volkenregt, IIIde D., 1ste Stuk, bl. 83, die op de school den kinderen wil ingeprent hebben: het besef van Gods heiligheid, het gevoel van Zonde, de behoefte aan een Verlosser, de dankbaarheid aan Hem, die zich voor ons in den dood heeft overgegeven, de zucht om Hem te belijden en te dienen, de onmisbaarheid eener verandering van het booze hart enz. (bl. 51). Maar zijn dat nu waarheden voor alle gezindten aanneembaar? Wanneer wij hierop opregt en zonder vooroordeel zullen antwoorden, moet dat antwoord ontkennend wezen, en blijkt het ten volle, dat de openbare gemengde school de plaats niet is voor eenig Godsdienstig onderwijs. De Schrijver maakt zich van de beantwoording af, door te zeggen, dat hij te weinig theologant is, om dit te kunnen of te durven beslissen. Wij zijn evenmin theologanten, maar durven toch gerust neen zeggen.

Hoe toch zult gij den Israëliet de dankbaarheid kunnen inprenten aan Hem, die zich voor ons in den dood heeft overgegeven, zonder zijn godsdienstig gevoel geweld aan te doen? Misschien zouden er, helaas! nog wel onder de Christenen gevonden worden, die het zich voor ons in den dood overgeven van den christus durven betwisten. De Schrijver stelt voor, om, op het voorbeeld van Saksen, eene Vergadering van geestelijken van alle

[p. 725]

gezindten te houden, die de punten zoude vaststellen, waarover het voorbereidend onderwijs zou moeten loopen. Maar meent hij dan in ernst, dat hier te Lande eene dergelijke Vergadering ooit tot een gewenscht resultaat kunne komen? Daartoe zijn er in het Godsdienstige, helaas! te veel partijen, die ieder aan hare begrippen te zeer vasthouden.

De Schrijver ziet hier te minder zwarigheid in, omdat ieder dogma, waartegen eenige gezindte door haren vertegenwoordiger zwarigheid heeft, kan achterwege gelaten worden, vermits de Zondag-school het te kort komende altijd kan aanvullen. Maar op die wijze zal het onderwijs weinig of niet te beduiden hebben en zich hoogstens tot de leer van God, zijne voorzienigheid, de deugd enz. kunnen bepalen.

In het dogma toch van onze verlossing door christus zal de Rabbijn natuurlijk zwarigheid maken, en dit zal dus achterwege gelaten worden. Maar zal dan de partij van den Heer groen daarmede tevreden zijn? Het is, dunkt ons, duidelijk: door Godsdienstig onderwijs op de openbare scholen toe te laten, ontsteekt men een twistvuur, dat niet ligt gebluscht wordt. Om den eenen niet te ergeren, geeft men stof tot ergernis aan den anderen.

Men meene echter niet, dat wij de schoolkinderen zonder eenige opleiding ten goede willen laten. Voorzeker niet. Wij verlangen, dat de schooljeugd leere het ware en het schoone liefhebben en doen wat regt en goed is; dat zij gewend worde aan orde en tucht; dat zedelijke grondbeginselen worden opgewekt; dat in één woord het kinderlijk gemoed worde toebereid, om van de godsdienstonderwijzers, op de Zondags-scholen, op afzonderlijke uren in de week, op Catechisatiën of anderzins, Godsdienstige leiding en daarna meer en meer leerstellig onderrigt ontvangen. Het zaad van Godsdienst in die wèlbereide voren met milde hand alzoo gestrooid, zal voorzeker eenmaal de schoonste vruchten dragen, en de schoolkinderen tot brave, godsdienstige leden van de Maatschappij vormen.

Ofschoon dan ook in dit gewigtige punt van den Schrijver verschillende, achten wij toch het geheele boekje, ook het eerste, wat al te beknopt bewerkte, alsmede het derde gedeelte, der lezing allezins waardig, om de vele nuttige wenken en opmerkingen daarin vervat. De stijl is hier en daar wat gedwongen en duister, en de volzinnen soms al te gerekt. Druk en uitvoering zijn goed.