Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Haarlemsche vertellingen uit den ouden tijd, door Dr. d.j.

[p. 597]

Veegens. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. 1850. In gr. 8vo. VI en 172 bl. f 1-50.

De lezer ontvangt hier een viertal belangrijke historisch-romantische verhalen, in welke de geschiedenis op den voorgrond en de roman op den achtergrond staat. Zij maken hem nader bekend met de ontwaking onzes Vaderlands, uit den nacht van onkunde, dwaling en bijgeloof, en deszelfs ontwikkeling tot vrijheid en zelfstandigheid door burgerdeugd en moed.

Het eerste verhaal geeft eene schets van den diep onkundigen toestand, waarin onze heidensche voorvaderen nog in de zevende eeuw verkeerden, en van de komst der eerste zendelingen in het Kennemerland.

Onze voorouders waren de dienst van wodan toegedaan. Wodan had veel behagen in menschenbloed, en voorts in boter, brood en andere offeranden. Zijne priesters waren niet minder bloeddorstig en hongerig en aarselden zelfs niet het bloed hunner kinderen aan den vermeenden god ten offer te brengen. Zij toonden daarin dienaren te zijn hunnen meester waardig. Er kwamen andere priesters, die ook bloeddorstig en hongerig waren, en ook offeranden verlangden, zoo als geschenken aan kloosters, aan kerken, en aan zich-zelven; doch dat waren onwaardige dienaren van hunnen Meester; want Deze verlangde geen bloed, maar slechts liefde; geene stoffelijke offeranden, maar alleen het gebed: het gebed, dat den biddende kracht en troost geeft en den aangebedene verheerlijkt.

Willibrord, een der voornaamsten onder hen, die de Christelijke godsdienst in deze Landen hebben ingevoerd, was de zoon van wilpis en oconia. Zijne moeder had gedroomd, terwijl zij zwanger was, dat de maan plotseling wies, en vol werd, en in haren mond viel. De priester, aan wien zij haar droomgezigt verhaalde, voorspelde haar eenen zoon, die het licht der waarheid in den nacht des ongeloofs zoude doen schijnen. - De diaken van willibrord, adelbert, was gezonden naar Ko-

[p. 598]

ning radbod, om dezen voor het Christendom te winnen; doch radbod bragt hem naar een kasteel, dat van goud en edelgesteenten schitterde en als het verblijf der zaligen van wodan werd voorgesteld. Adelbert sloeg een kruis, en in plaats van in een prachtig kasteel, op donzen kussens en drinkende den nectar der bergen, zaten de heidenen tot aan de ooren in een moeras: het kasteel was verdwenen. Ziedaar de hoogte, waarop de Christenen stonden, tegenover de aanbidders van wodan.

De zendelingen kwamen in eene algemeene vergadering bijeen, en adelbert sprak er, in dezer voege, over den Heer van hemel en aarde en het eeuwige leven:

‘Wie zijn de goden, die gij met het bloed van stieren en schapen meent te verzoenen? Beelden van hout en steen. Gij woont in een ellendigen hoek der aarde, waar gij honger en gebrek moet lijden, en de Christenen in een warm land, waar het overvloeit van houig. De Christenen beheerschen de wereld en gij moet bukken voor hunne wapenen. Gij denkt zuur bier te drinken in den hemel, uit schedels van vijanden, en de Christenen drinken, nu alreeds, de heerlijkste wijnen uit gouden en kristallen bekers. Hieruit zult gij kunnen opmaken, welk een leven de Christenen hier namaals zullen hebben, terwijl gij bestemd zijt om eeuwig te branden.’ - Aldus was de verkondiging van het woord des levens, waarin geschreven staat: ‘tracht niet naar de dingen die vergaan!’ en waarin gezegd wordt, dat ‘God is een God van liefde!’ - Daarop laat zich de Vola dan ook hooren:

‘Welaan, zonen van wodan! wien gij ontvliedt om den drank, die bedwelmt en ontzenuwt? Buigt den vrijen nek onder het juk; strekt zelve de handen uit naar de kluisters, voor u gesmeed; laat u begoochelen door Rome, dat u niet met het zwaard heeft kunnen overwinnen. Ik zeg u, de aanslag staat voor de deur; waakt op ten strijde!’ enz.

Elf eeuwen later vertoont dezelfde priesterstad nog hetzelfde goochelspel, en wil 't ook, door de aanbidding van heelden en afheeldsels, de nakomelingen der vereerders van wodan onder hot juk des bijgeloofs doen buigen. Als

[p. 599]

die oude Kennemers de oogen nu opsloegen, wal zouden ze zeggen, Christenen der negentiende eeuw?!

Ref. kon deze aanmerking niet onderdrukken, na de lezing van het eerste zéér boeijende, verdienstelijk geschrevene en aan het einde treffende verhaal.

Het tweede schetst de verstrooijing der Tempelridders en de opheffing hunner Orde. Deze Orde was rijk, en bestond uit de voornaamste edelen; zij was daarom gevreesd en benijd; de arme is alleen na dit leven te vreezen, wanneer hij 't getal dergenen vergroot, die tegen de magtigen getuigen. - Haarlem was toen een geheel andere stad, de mannen waren er dapper, gelijk nu; maar de vrouwen veroorloofden zich ook andere dan hunne wettige mannen te beminnen. Dat doen de Haarlemsche vrouwen van onze dagen voorzeker niet meer, en er heeft dus, in dezen, vooruitgang plaats gevonden.

Het derde verhaal geeft een tafereel van het ontzet van Haarlem (1426). De beschrijving is, even als die van het vorige verhaal, zeer los en natuurlijk, en geeft een getrouw denkbeeld van den toenmaligen tijd.

Het vierde bevat eene schets van het oproer te Haarlem, in 1444, gedurende den twist tusschen de Hoekschen en Kabeljaauwschen: eene zoo treurige als langdurige verdeeldheid, die den vader van den zoon, de moeder van de dochter scheidde en eigenlijk gevoerd werd, om slechts weinig belanghebbenden. Het is maar al te waar, dat burgertwisten en oorlogen veelal voortkomen uit de persoonlijke belangen dergenen, die aan het hoofd der zaken staan: de eenvoudige burger raakt er in betrokken, niet omdat hij er óók helang bij heeft; maar omdat hij in 't denkbeeld gebragt wordt er belang bij te hebben. Dit laatste verhaal, hoewel er ten gevalle van de roman, de geschiedkundige waarheid niet geheel in gehandhaafd is, mag als het best geslaagde worden beschouwd.

Ref. behoort tot dezulken, die de tegenwoordige romantische geschriften afkeuren, omdat zij hunne sloffen bij voorkeur zoeken in het diepe bederf des menschelij-

[p. 600]

ken gemoeds; geen ander doel schijnen te hebben, dan om te doen sidderen; maar vooral, omdat zij geen voedsel bevatten voor het verstand. Wij willen niet geacht worden hiermede den staf over alle de nieuwere romans te breken; maar in elk geval geven wij dan toch aan de historische roman den voorkeur, wijl beide verstand en hart daarin hun deel ontvangen.

De Haarlemsche verhalen laten zich genoegelijk lezen; ofschoon de intrigue, naar ons bescheiden oordeel, wat meer uitgewerkt had kunnen zijn: - niet voor ons, maar om des verdienstelijken Schrijvers wille; want, de vraag is: of onze schoonen en ook de gewone lezers wel ontvankelijk zijn voor zulke degelijke verhalen. Wij zijn daarom niet overtuigd, dat het debiet de moeite des Schrijvers waardiglijk zal beloonen; maar dat is dan ook voor ons eene reden te meer, om 't met nadruk aan te bevelen, zoo als we bij dezen doen; vooreerst om de verhalen-zelve, maar ten tweeden en niet minder om de vele en allezins naauwkeurige aanteekeningen, die van des Schrijvers geschiedkundige kennis, en van zijnen ijver in het opsporen van de gedenkteekenen onzes Lands, allergunstigst getuigen.

Hiermede zouden wij kunnen eindigen; maar dan zouden we den drukker en uitgever te kort doen, en daartoe is geene reden. Druk, papier, band, de correctie, de geheele uitvoering verdienen lof. Indien we eene aanmerking hebben, betreft zij het anderzins fraaije titelblad. Maar dat leeuwtje, hetwelk op zijne achterpooten huppelt, als een hond dansende naar den stok! Neen, zulk een leeuw, met geknipte staart en platte voorpoten, in zulk een hekwerkje, op een zoo klein voetstuk, dat het gevaar loopt er dadelijk af te huppelen, moge van eenig schild zijn genomen, en in dat tuintje nedergezet; maar past toch niet wèl op een titelblad, hetwelk eene allegorische voorstelling moet zijn uit tijdvakken toen er nog leeuwen waren vol kracht, en die leeuwen niet met ledige pooten stonden, veel minder op den dans naar iemands pijpen waren af te rigten. Misschien moet het

[p. 601]

lijstwerk de geschiedenis, en het leeuwtje de roman; het eerste den ouden tijd, het laatste den nieuweren tijd voorstellen. Als dat zoo ware, zouden we misschien er amen op zeggen; maar in het belang van het boek is het toch, zoo wij meenen, eenigzins jammer, dat het beeld van 's Lands fierheid en kracht op den titel niet beter is geplaatst of geslaagd. Het titelblad heeft dikwijls meer invloed op het lot van een boek, dan men wel denkt. Het lijstwerk echter van dit is geheel in overeenstemming met het karakter van deze Haarlemsche verhalen; men vindt er de geschiedenis, rijk in zaken en deftig in stijl. Zoo gelde dan onze aanmerking voor hetgeen zij is, en blijve het werk algemeen, doch bovenal den liefhebberen der geschiedenis aanbevolen.

l.h.v.