Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

De Kiezersclub van Kijvenheim, oorspronkelijke Roman uit onzen tijd, door Anzelmus. Te Utrecht, bij Dannen.

[p. 594]

felser en Doorman. 1849. In gr. 8vo. 213 bl. f 2-33.

Schoon Referent tot hen behoort, die de laatstelijk plaats gehad hebbende herziening der Grondwet van harte hebben toegejuicht, en naar de invoering van in haren geest ontworpene organieke wetten welmeenend verlangen, zou hem dit niet verhinderen een werk ter lezing en bepeinzing aan te bevelen, hetwelk eene tegenovergestelde strekking had; indien slechts zulk een werk het bewijs met zich droeg, van geschreven te zijn met opregtheid, helderheid van geest, vindingskracht en zuiverheid van smaak. Doch deze vier vereischten ontbreken hier doorgaans.

Het is geene opregtheid, als men tegen de regtstreeksche verkiezingen zijne lezers zoekt voorin te nemen, door toestanden te verdichten, die volstrekt niet hebben bestaan, en door zelfs de regtstreeksche verkiezingen door stembevoegden te doen ontaarden in een ontijdig ingevoerd algemeen stemregt, waarvoor geene Natie rijp is, dan die tot in hare laagste klassen tot de hoogste ontwikkeling niet slechts naar het verstand, maar ook naar het gemoed, door godsdienst en zedelijkheid, is opgeklommen. Het is geene opregtheid geheel de herziening der Grondwet toe te schrijven aan den invloed der Jezuïten, waardoor de onnoozele liberalen zouden zijn medegesleept, en breed uit te meten van het groot aantal Roomschgezinden, hetwelk door de regtstreeksche verkiezingen in de Staten-Generaal is gebragt, terwijl men zich eerder verwonderen moet, dat dien ten gevolge niet meerdere belijders van de door den Schrijver zoo gelaakte kerkleer in de Vertegenwoordiging hebben zitting genomen. Ja! het is meer, het is erger dan onopregtheid, den ijver voor Protestantsche beginselen als masker te bezigen, waarachter zich het steilste conservatisme, de verst gedreven reactiezucht verbergt. Dit is juist een handelen in den aan anderen toegekend wordenden geest.

[p. 595]

Er straalt ook in dit boek geene helderheid van denkbeelden door, althans niet, waar het op de hoofdzaak aankomt. Gegrond is de aanmerking op de beursspeculatie, gegrond is de aanbeveling van landöntginning en dergelijk; maar het valt te betwijfelen of het fabriekwezen zulk een onbepaalden afkeur verdient, als de Schrijver er aan schenkt op bl. 199. Dat het ontginnen der nog woest liggende heidegronden wenschelijk is, zal ieder hem toegeven. ‘Maar,’ zegt hij, ‘geen kiesstelsel, geene vrijheid van onderwijs, geene vrijheid van godsdienst brengt redding aan.’ Op zich-zelve zeker niet; doch eveneens kan men zeggen: ‘Het Christendom brengt geene redding. Neen! de mènsch moet geheel hervormd en gelouterd worden. Men predike geen Evangelie meer: want wat baat het, als men er toch niet naar handelt?’ Eveneens kunnen geene grondwettige regten en vrijheden iets goeds uitwerken, indien men er geen of een verkeerd gebruik van maakt; doch waar die regten en vrijheden ontbreken, daar is de gelegenheid tot verbetering afgesneden. De Grondwet kan alleen den weg banen, de staatsburgers moeten dien weg leeren inslaan. En dit is reeds aanvankelijk geschied. In welk een afgrond van ellende, die een staatsbankroet bijna onvermijdelijk maakte, hadden onze gefiltreerd gekozen vertegenwoordigers ons gestort! Hoe was de staatshulk, door het volhardingsstelsel van vroegere Ministers, op blinde klippen vorzeild en schier te borsten gestooten! - En hoe heeft men thans reeds eene vrijmoediger sprekende en handelende vertegenwoordiging! - Is niet alles gedaan, wat reeds had behooren gedaan te zijn, wat is er toch reeds veel verrigt, in weerwil van de openbare en geheime tegenwerking van zoo veel aanzienlijken in den lande, aan welker, tegen den nieuwen staatsvorm steeds worstelende en de hooge Regering dwarsboomende partij, de Schrijver zich aansluit!

Eindelijk missen wij hier vindingskracht en zuiverheid van smaak. Kan het vinding heeten, dat men 146 bladzijden lezen laat, even alsof het de verdichte ge-

[p. 596]

schiedenis-zelve ware, en dan op bl. 147 in een boek van 213 bladz. verklaart, dat het alles maar een droom was; terwijl weder van het verdere onderscheidene bladzijden met bespiegelingen worden gevuld! Verraadt dit tevens geenen wansmaak? En wat vinden wij dan nog in dien zoogenaamden droom? Allerlei parodiën op de regtstreeksche verkiezingen, gepaard met miskenning van onzen landaard, ja geheel mislukte copiën van een, uit een aesthetisch oogpunt, vrij verdienstelijk origineel, waarbij het onderscheid tusschen den meester en den kladschilder in het oog valt. Hoe verkeerd in menigerlei opzigt ook le Juif errant van eugene sue zij; bij dedezen is de schildering van dien gemaskerden optogt met le bon homme choléra en het daarop volgende bacchanaal met het duel à l'eau de vie een meesterstuk vol van waarheid; een getrouw beeld van den diepgezonken zedelijken toestand der mindere klassen te Parijs. Voegt hij er al een persoon bij in, die tot de Kerk in eenige betrekking staat, het is een aan den sterken drank verslaafde koorzanger, maar geen geestelijke geen ordebroeder. Dezen zouden zich wel wachten voor dergelijke gezelschappen. De Schrijver van dit werk laat mannen van rang en opvoeding met den Pater r. en den Generaal der Jezuiten-orde, insgelijks tijdens het heerschen der cholera, zulk een bacchanaal vieren, en laat daarbij jonker snelbrand met den volksvertegenwoordiger lodewijk zulk een punch-duël voeren! En dat alles in ons land! Maar het was dan toen ook reeds een socialistischdemocratische Republiek!

Het is waar: alles wordt voorgesteld als een profetische droom. Doch naar ons inzien zijn het geene droomen van een profeet; maar van iemand, wiens brein in de koortshitte aan het ijlen is: aegri somnia in den vollen zin des woords.

Middelburg, 1850.
Mr. a.f. sifflé.