Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Scheikunde voor den beschaafden stand en het fabriekwezen, door J. Girardin, Hoogleeraar in de Scheikunde

[p. 591]

enz. Tweede druk. Vijf Afleveringen. Te Gouda, bij G.B. van Goor. 1850. In gr. 8vo. 478 bladz. De prijs van elke aflevering (die acht of negen in getal zullen zijn) is bij inteekening f 1-:

Het is bekend, dat het werk van girardin lessen bevat over scheikunde, welke hij in de Zondagschool te Rouaan gegeven en later door den druk openbaar gemaakt heeft. De algemeene bijval, welke het boek mede in Duitschland, Rusland en Engeland heeft ondervonden, is ook hier te lande niet zonder weerklank gebleven. Immers de eerste Nederduitsche uitgave, waarvan vroeger (Vaderl. Letteroefeningen, 1845, bl. 674) eene aankondiging is gegeven, heeft nu reeds eenen herdruk noodig gemaakt, waarbij de laatste oorspronkelijke uitgave, met de daarop gevallen aanmerkingen, is gevolgd. Rec. kan zich bij de aankondiging van deze tweede uitgave van eene inhoudsopgave gevoegelijk onthouden, daar die in het algemeen niet van de vorige verschilt, gelijk ze bij de vroegere beoordeling is opgegeven. Het werk, gelijk het nu verschijnt, geeft een goed overzigt van onbewerktuigde en bewerktuigde scheikunde, bevat vele geschiedkundige bijzonderheden van sommige grondstoffen en bereidingen, en werpt hier en daar eenen blik op het wetenschappelijk leven van enkele geleerden, die zich in de scheikunde eenigen naam hebben verworven, en heeft door de bijvoeging van een aantal in den tekst gebragte houtsneê-figuren tot toelichting van de meeste onderwerpen veel gewonnen. Mag Rec. dan over het geheel zijn gevoelen omtrent het nut van dit werk uitspreken, voor zoo ver dit de uitgekomen afleveringen hebben doen opmaken, dan acht hij het tot leering en onderhoud voor den beschaafden stand, welke zich ook met de toepassing der scheikunde op het fabriekwezen wenscht en behoort bekend te maken, meer geschikt, dan tot onderwijs van den fabrikant-zelven. Voor dit laatste oogmerk toch dringt het in de toepassing van de scheikundige waarheden niet diep genoeg in de bijzonderheden. De

[p. 592]

fabriekant kan daaruit voor de verschillende takken van industrie niet die volledige kennis putten, welke hij voor zijn vak noodig heeft. Tot bewijs van deze uitspraak zal Rec. uit de vele opmerkingen, bij de lezing van het werk gemaakt, slechts enkele voorbeelden bijbrengen. Moeijelijk b.v. zal de fabriekant zoo min als de verbruiker van chroomzuur lood, aangaande deze verwstof voldoende inlichting verkrijgen uit de weinige regelen, waarmede dit onderwerp, bladz. 330 wordt afgehandeld. Dit is ook het geval ten aanzien van het loodwit, bl. 361. Hierbij komt, dat het aldaar opgegeven kenmerk van zuiverheid, oplosbaarheid namelijk in salpeterzuur, slechts dan waarde kan hebben, als men vooraf overtuigd is, dat het loodwit niet is vervalscht met krijt. - Bij het zink wordt zeer oppervlakkig en als ter loops over het zinkwit gehandeld en onder den naam van koolzuur zink aangeduid. Vreemd is het, bij deze gelegenheid, bl. 362, van een voorstel te hooren gewagen, door zekeren courtois, in 1782, aan de Academie te Dyon gedaan, om het loodwit door zinkwit te doen vervangen, als eenen wensch; die thans nog niet vervuld is. Is het dan aan den Vertaler in 1850 niet bekend, dat, na de welgelukte proeven van le claire, er sedert 1844 reeds te Parijs eene fabriek van zinkwit in werking is, en bij ons te lande almede er eene is opgerigt? Daarbij komt het Rec. onverklaarbaar voor, hoe hij, zonder eenige aanmerking, de woorden van girardin heeft kunnen vertalen, waar deze verzekert, dat het Hollandsch loodwit op één deel, met 3-7 deelen zwavelzure baryt is vermengd. - Bij het fineren (affineren) van zout door middel van zwavelzuur, bl. 387, mogt wel vermeld zijn geworden, dat de kostbare platina-toestellen bijna overal door die uit gegoten ijzer zijn vervangen. Tot dus verre de onbewerktuigde scheikunde. Voor zoo ver uit de vijfde aflevering, welke met de organische scheikunde aanvangt, is op te maken, is ook hier het werk van oppervlakkigheid in de toepassing niet vrij te spreken. Zoo vindt men hier, onder zuringzuur, bl. 415, omtrent de berei-

[p. 593]

ding van zuringzuur zout alleen gewag gemaakt van oxales- en ramex-soorten, maar geenszins van de overvloedige bereiding van dit zout, zoo als in de vitrioolfabrieken van Engeland en Frankrijk zelfs, uit zetmeel of suiker en salpeterzuur. Wij hadden gewenscht, dat de Vertaler althans in die leemten hadde voorzien. Is bij het lezen van de aankondiging de vertaling nog niet afgedrukt, zoo kan hierin nog worden voorzien, al ware het dan ook door aanteekeningen achter het werk. Daarbij brengen wij nog andere min juiste plaatsen onder des Vertalers aandacht. B.v.: zou de klaproos, niet alleen morphine, maar zelfs codeïne en narcotine bezitten (bl. 434)? Is voor Brijonia de naam van dolbessenhout juist? Zal door vischdoovend maanzaad wel algemeen de vrucht van anamirta cocculus - onze kokkelkorrels worden verstaan? Bl. 451 wordt glucose korrelvormige suiker genoemd. De glucose is evenwel onze vruchtensuiker, welke voor cristallisatie volstrekt onvatbaar is, terwijl de suiker, die als korrelvormige conglomeratiën voorkomt, door den naam van druivensuiker wordt onderscheiden. Bl. 469 wordt gesproken van meel en zetmeel van verschillende hoedanigheid. Zetmeel intusschen, waaruit ook verkregen, bezit altijd dezelfde eigenschappen. De Schrijver bedoelt: zetmeel uit verschillende plantensoorten. Rec. behoudt zich voor, wanneer alle de afleveringen in druk zullen zijn verschenen, op de scheikundige waarde van het werk, vooral met betrekking tot zijne geschiktheid, om tot leering van den beschaafden stand te dienen, te zullen terugkomen. Voorloopig mag hij het tot dat einde elk aanbevelen. Ieder zal er, voor hoofd en hart beide, voedsel vinden. Druk, papier en de houtsneê-figuren verhoogen de waarde van het werk, dat overigens door den geringen prijs zich te meer aanbeveelt.
p.