Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Levensbeschrijving van Albrecht Daniël Thaer, door W. Körte. Uit het Hoogduitsch vertaald door E.C. Enklaar. Te Zwolle, bij W.E.J. Tjeenk Willink. 1848. In gr. 8vo. 241 bl. f 2-:
Over bevordering van landbouw in Nederland en verschaffing van arbeid aan Nederlanders. Te Haarlem, bij J.B. van Loghem. Jr. 1848. In gr. 8vo. 63 bl. f :-80.

Indien deze beide, reeds vóór bijna twee jaren uitgegeven geschriften niet eerst onlangs aan steller dezes ter aankondiging in dit Tijdschrift waren toegezonden, zou hij ze vroeger hebben vermeld. Zij verdienden zulks uit hoofde van het belang des onderwerps: den landbouw. Er is in de laatste jaren vrij wat daarvoor ondernomen en tot stand gebragt. De toeneming van bevolking en armoede heeft veroorzaakt, dat men meer acht heeft beginnen te slaan op het belang van verbetering in den nationalen landbouw; op het verkrijgen van meer opbrengsten door een verbeterd stelsel van cultuur; op het verzamelen van te lang veronachtzaamde meststoffen, op het vermeerderen van den veestapel; op droogmakerijen en ontginningen. Die de moeite neemt, om den tegenwoordigen trap van hoogte. waarop de landbouw hier te lande staat, te vergelijken met dien in sommige andere landen van Europa, zal voor onze achterlijkheid in

[p. 483]

eenige opzigten moeijelijk het oog kunnen gesloten houden; maar wie dien met den toestand van vóór tien of twintig jaren vergelijkt, zal ook bevinden, dat men in eenen letterlijken zin de hand aan den ploeg heeft geslagen. En dat dit misschien minder in het oog valt, dan het toch in wezenlijkheid plaats vindt, schrijve men hier toe, aan den minderen ophef, dien het onzen landaard eigen is te maken, dan sommigen vreemden, wier verbeteringen vaak daardoor meer opgang maken, dan ze bij zorgvuldiger onderzoek blijken te verdienen; gelijk de onzen omgekeerd: dáár door schroomvalligheid, die winstderving vreest; elders door minder gemeenschap met de buitenwereld; maar ook vooral door het groot verschil van gronden, volks-denkwijze, manier van werken, afzetbaarheid der producten, verkrijgbaarheid van meststoffen en nog veel meer, dat in ons Vaderland op eene betrekkelijk kleine oppervlakte plaats vindt. Gelijk onderscheidene landbouwkundige Maatschappijen en andere soortgelijke Vereenigingen zich tot verbetering van den landbouw, en het aanmoedigen van proeven daartoe, in de laatste jaren zeer verdienstelijk hebben gemaakt; zoo verdient lof en aanmoediging iedere poging, die daartoe strekt, en, langs dezen weg, om den nationalen rijkdom te vermeerderen, nieuwe hulpbronnen te openen tot vermeerdering van algemeene welvaart, en aan meerderen werk te verschaffen in onzen voor velen broodeloozen tijd.

Dat wèlingerigte levensbeschrijvingen van beoefenaars van eenige kunst of wetenschap, vooral van diegenen, welke haar eene verandering van rigting of ontwikkeling gegeven hebben, grootelijks kunnen dienen tot het verkrijgen van helderder denkbeelden over de zaak-zelve; dit is te zeer door de ondervinding gestaafd, om nevens het uit haar ontleende, nog ander bewijs noodig te hebben. Hunne wijze van zien; hunne ontwikkeling tot hetgeen zij werden en waren; den weg, langs welken dat plaats had; de klippen, die zij vermeden, of ook waarop zij vervielen; de uitkomsten, waartoe zij geraakten; de bezwaren, die zij overwonnen; dat alles biedt den naden-

[p. 484]

kende een leerzaam schouwspel aan tot zijne eigene onderrigting, waarschuwing en teregtwijzing, zoo het met oordeel nagegaan en op eigen omstandigheden toegepast wordt. Uit dit oogpunt kan de Levensbeschrijving van den vermaarden ontwikkelaar des Duitschen landbouws, thaer, nog wel een uitgestrekter nut hebben, dan hetgeen zich de kundige en bij ons in dit vak verdienstelijke Vertaler voorstelde: ‘het opwekken van eene enthusiastische liefde voor (liever: ijverige belangstelling in: het enthusiastische is met de prozaïsche en praktische zaak misschien minder in overeenstemming) den wetenschappelijken landbouw.’ De verdiensten van thaer worden in dit werkje zeer goed uiteengezet, en zij verdienen alle herinnering, ook nu nog, nu in de beoefening en toepassing de naam van thaer weder door anderen is opgevolgd. Hij was toch een der ijsbrekers, ‘die de heerschappij van den ploeg met wijsheid grondvestte en buiten de vroegere grenzen uitstrekte.’ Wij moeten echter, zoo wij er ook dit nog van zullen zeggen, meer aanprijzen de voorstelling van thaer als landbouwer, dan als mensch; want het valt, onzes inziens, te betreuren, dat een man van zulk eene voortreffelijke waarde voor het practische leven, ook enkel voor het stoffelijke schijnt geleefd te hebben.

De brochure, die aan het slot de onderteekening als Schrijver heeft van den Heer j. stuart; zoon, zoo wij meenen, van den beroemden Historieschrijver en Kanselredenaar, trachtte de belangen van landbouwen en werkgeven te vereenigen in het jaar, waarin de maatschappelijke schok, aan de mindere standen gegeven, meer dan misschien ooit te voren, het omzien naar redmiddelen noodig maakte. Nederland heeft, Gode zij dank! het onweder zien afdrijven, dat den toestand der maatschappij van de zijde der overbevolking en verarming in die dagen van algemeene omkeering bedreigde; maar dit afdrijven maakt niet overbodig, wat voor de toekomst te raden en te ondernemen is. Het is eene oude kwaal van Nederland, een voorbijgetrokken onweder niet meer te achten, alsof het nooit terug konde

[p. 485]

komen, en komt het dan terug, somtijds met dubbele kracht, dan vindt het slapenden en onvoorbereiden. Zoo ook het pauperisme. Voor het oogenblik schijnt de raauwe kreet van dengenen, die niets heeft, tegen allen die iets hebben, zachtkens aan te verflaauwen, bij terugkeering tot den normalen (ten minste voor normaal doorgaanden) toestand des maatschappelijken levens: maar dat mag niet in slaap wiegen. Er moeten krachtige, groote, doortastende middelen worden in het werk gesteld, ten einde arbeid te verschaffen aan ledige handen. Die maatregelen op kleine schaal aan te leggen, ware vroeger raadzaam en nuttig geweest. Onze dagen kennen dat particulariseren niet meer, en misschien te weinig; maar naar théoriën is hier de vraag niet: onze leeftijd eischt groote ondernemingen. En in dit opzigt zal een schrijver niet kunnen geacht worden bij zijnen tijd achter te staan, die de zaak van landbouw-bevordering en werkverschaffing aan de armen, die in de steden opgehoopt zijn, wil hebben vereenigd door middel eener geldleening van 10 à 20 millioenen gulden, hetzij door den Staat, hetzij door de Nederlandsche Bank, of eenige andere (ééne - dit onderstelt de Schrijver wel, maar het komt niet genoeg bij hem uit) Onderneming. De zaak wordt zeer ontwikkeld, en de tegenwerpingen worden niet onopgemerkt gelaten. Zij is, gelijk men haar hier vindt voorgesteld, vrij ingewikkeld; over haar nut, hare wenschelijkheid, haar belang - zijn wij 't met den waardigen Ontwerper eens; maar onze overtuiging van de uitvoerlijkheid verschilt van de zijne; en wij achten het bekomen van groote kapitalen voor den landbouw eene hersenschim, tot dat eenmaal eene groote katastrophe in den geheelen maatschappelijken toestand van het hedendaagsch Europa - welke? wij weten het niet te berekenen! - aan den handel in effecten als voorwerpen van speculatie een einde zal hebben gemaakt. Tot zoo lang houdt Ref., die in 't geheel geene aanspraak maakt op landhuishoudkundigen naam of staathuishoudkundige inzigten, het voor een hoogst bezwaarlijke zaak, belangrijke kapitalen voor

[p. 486]

ondernemingen van landbouw te vinden. - De ontwikkeling van des Schrijvers denkbeelden verdient overigens alle aandacht en behartiging.