Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Schoedler's boek der Natuur, algemeene beginselen der Physica, Astronomie, Chemie, Mineralogie, Geologie, Physiologie, Botanie en Zoölogie. Naar de vierde Hoogduitsche uitgave bewerkt door J.W. Gunning. Met meer dan 500 figuren. Te Utrecht, bij Dannenfelser en Doorman. 1849. In gr. 8vo. f 1-50.

Van dit werk ontvingen wij het eerste stuk ter aankondiging.

Er is geen schooner boek, dan dat der Natuur. Toen de eerste mensch de oogen ontsloot, zag hij dat boek, en hoe meer het nog heden wordt doorbladerd, des te meer wordt er in gevonden, des te beter leert de mensch het schrift van den Schepper verstaan, des te levendiger merkt hij op, dat het getal der bladzijden oneindig, en gelijk alles, wat van den Schepper komt, zonder grenzen van maat of getal is. Dat boek lag altijd opengeslagen. Velen waagden er een blik in, doch meenden het niet te kunnen verstaan en waren met het bezit er van tevreden. Anderen doorbladerden het boek en verwonderden zich over het groot aantal der woorden, denkbeelden en gebeurtenissen. Doch er waren ook eenigen die méér deden, die nalazen, navorschten, den zin en den zamenhang poogden te doorgronden, die begrepen,

[p. 480]

dat het een goddelijk, volmaakt en toch zeer eenvoudig boek was, voor allen bestemd, voor allen bevattelijk, maar toch eindeloos van omvang en diepen zin. En ziet! de laatst vervlogene jaren hebben ons stoute onderzoekers, onvermoeide navorschers geschonken; zij hebben de draden gegrepen van het weefsel, dat alles te zamen bindt. Nog méér: zij hebben de gebouwen van menschelijke dwaling in hunne grondslagen geschokt, zij hebben de tempels van het bijgeloof verwoest en de zuilen van het ongeloof nedergeworpen. - Het is de Natuur, in al hare grootheid, in al hare waarheid, in al hare goddelijkheid, die met elken dag, door meerdere middelen, den kring onzer kennis uitbreidt; en het is eene kennis, gegrond op daadzaken, en wel op de zoodanige, die ieder oogenblik onderzocht kunnen worden en voor ieder en overal dezelfde uitkomsten opleveren.

Geschriften, zoo als die door de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen over natuurkundige onderwerpen uitgegeven, hebben veel nut gesticht. Nog méér heeft uilkens dit gedaan met zijn werk over de schepping. Van dit laatste werk is eene nieuwe uitgaaf ter perse, waarvan de bijzondere afdeelingen door bijzondere geleerden worden bewerkt. Een schoon boek, in den trant van uilkens geschreven, in een trant, die vooral dáár bevalt, waar zoodanig werk moet gelezen worden!

En nu ons oordeel over het: ‘Boek der Natuur.’

De Vertaler (de Uitgevers?) zeggen in den prospectus het volgende:

‘Dat het Boek der Natuur in al zijne deelen door ééne en dezelfde hand bewerkt is, levert het voordeel op van eene gelijkmatige behandeling, vrij van tegenstrijdige beschouwingswijzen en ongelijke wijze van uitdrukking, welk voordeel men te meer schat als men het moeijelijke gevoeld heeft van zijne toevlugt te moeten nemen tot werken, waarin verschillende vakken der natuurkennis door onderscheidene zamenstellers bewerkt zijn.’

Dat is dus geene aanbeveling voor de nieuwe uitgaaf van uilkens; maar het is ook geene aanbeveling voor déze vertaling-zelve, waar ons in het Voorwoord wordt

[p. 481]

gezegd: ‘dat de Vertaler hier en daar zelfs de voorstelling van den Schrijver verworpen en daarvoor eene andere in de plaats gesteld heeft; dat verder de afdeeling der scheikunde onder het toezigt van den Hoogleeraar g.j. mulder zal worden bewerkt.’ - Wij zullen dus in déze vertaling niet ééne en dezelfde hand meer aantreffen en het voordeel missen van die in den prospectus aangekondigde: ‘gelijkmatige behandeling en gelijke wijze van uitdrukking en overeenkomende beschouwingswijzen.’

Men ziet hieruit, in welke tegenstrijdigheden men vervalt door een werk als koopwaar te beschouwen. Ref. kan noch hetgeen door den Vertaler als een voordeel, noch hetgeen door hem als een nadeel wordt beschouwd, geheel toestemmen. Maar de levertraan wordt onder het patronaat van den Hoogleeraar verkocht, en het verwondert ons niet, dat ook geschriften en vertalingen zich het probatum, fiat expeditio, trachten toe te eigenen.

Voor koopwaar is dat misschien ook van aanbelang; doch voor een wetenschappelijk werk heeft het geene waarde; - slechts dàn heeft 't waarde voor zulk een werk, als de Hoogleeraar-zelf 't geschreven heeft.

Wij prijzen evenwel dit boek aan, omdat het in eene wezenlijke behoefte voorziet voor onze middelbare scholen, en omdat het inderdaad goed mag worden genoemd, en daarenboven bevattelijk en doeltreffend verdeeld is. - Ref. zou ook een werk van minder gehalte reeds met genoegen ontvangen hebben. Het Boek der Natuur worde dus overal aangetroffen, waar men gezegd wil worden der jeugd eene degelijke opvoeding te geven; waar men den kweekeling wil vormen tot wezenlijke beschaafdheid, en tot die algemeene kennis, welke hem zal vrijwaren voor elke verwisseling van goddelijke en menschelijke zaken. Wie alzoo is onderwezen, zal wel geen geloovige zijn omtrent eene voorgewende beweging der oogen in eene afbeelding van maria, veel minder iemand, die zich kan inbeelden, dat te zien, en allerminst een geweteloos bedrieger, die met het heilige spot; maar in zijn geest zal zijn eene reine kennis, die den Schepper

[p. 482]

vereert en opleidt tot dat kinderlijke geloof, hetwelk het eigendom is van den wijzen Christen.

De vertaling is goed; hier en daar wel niet zonder fouten en Germanismen. Natuurkunde, in den engeren zin, in de eerste regel der Physica geplaatst, is voor ons een onverdragelijk Germanisme. Doch het was een moeijelijke, maar daarom ook verdienstelijke arbeid, dit werk goed over te brengen.

De uitvoering is net. De platen zijn fraai te noemen.

l.h.v.