Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Arm en Rijk, of Lotgevallen van St. James en St. Giles. Door Douglas Jerrold. III Deelen. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1849. In gr. 8vo. 264, 250 en 232 bl. f 7-30.

Als we uitgaan, om ons te ontspannen, zoeken we aangename streken op: een wèlaangelegd bosch; of een grooten weg langs buitenplaatsen; of wegen door korenen boekweitvelden; ook wel eens, doch niet dikwijls, paden door of langs vlakke, uitgestrekte weiden; maar nimmer bekruipt ons de lust, om te gaan wandelen langs moddersloten en poelen, wier uitdamping den omtrek verpest. Ook wachten we ons uit te gaan onder een stormachtige lucht, zwart van buijen, wier donkerheid zwaarmoedig maakt, en tot de verbeelding spreekt van eene magt, die met dood of rampen dreigt, meer dan van eene wakende, werkende Voorzienigheid vol liefde. En zoo als wij de wandeling verkiezen, zoo wenschen we ook de lectuur van smaak, die we soms in handen nemen, om den geest te verkwikken. Wij lezen dan gaarne iets, dat ons vertrouwen op den hemel, en onze tevredenheid met de Maatschappij, in welke wij leven, vermeerdert; dat ons godsdienstig gevoel opwekt, en de achting verhoogt, die we den medemensch toedragen;

[p. 448]

dat ons de weldaden der beschaving doet zegenen, den invloed van het Christendom doet opmerken, en ons versterkt in 't geloof aan het goede in de menschelijke natuur, aan hare bestemming tot veredeling, en haren vooruitgang in zedelijke volmaking. Bij zulk eene stemming heeft deze roman van jerrold ons niet kunnen behagen; maar we doen dáárom belijdenis van onzen smaak, en voegen er gaarne bij: in twijfel te laten, of ons doorgaand onaangenaam gevoel, bij 't lezen van dit werk, te wijten zij aan hem, of aan ons-zelven. Een doel heeft de Schrijver zich, buiten twijfel, voorgesteld, maar welk? - De eigenlijke hoofdpersoon is tom blast, walgelijkst uitvaagsel van het walgelijk bedelras; duivel in menschelijke gedaante, die zijn vermaak, ten deele zijn bestaan vindt, in het opleiden van bedeljongens voor de galg, en om moedig te sterven in den strop. St. giles, een der titelhelden, en diens jongere broeder, jingo, zijn kweekelingen en werktuigen van dien voltooiden en verraderlijken leeraar in misdaad en moord; den eersten vindt men tweemaal, eerst als vijftienjarig jongeling, later als man, door zijne leer en verraad ter dood verwezen. Beide die keeren echter blijft zijn leven gespaard, door de belangstelling van Mr. capstick, den wijsgeerigen, rijken koekebakker (kiezer en, ten slotte, bij toeval Lid van 't Parlement voor het vlek Liquorish), en diens boezemvriend den armen flambouwdrager james aniseed, bijgenaamd de blanke jem; maar vooral door den invloed van den jeugdigen Markies St. james, den tweeden titelheld, een rijk, wèlopgevoed, grootmoedig edelman, dien St. giles telkens wonderbaar op zijnen weg ontmoet. Eindelijk gaan beide in hetzelfde rijtuig naar den kerker: de laatstgenoemde om zijne terugkomst van Botany-Bay, en de Markies wegens 't doorsteken van den ouden ebenezer snipeton, wiens jeugdige gade, de ongelukkige en ongelukkig blijvende clarisse, hij met geweld heeft doen schaken. Overigens spaart jerrold niets. In verband met zijne helden schildert hij de wetten zijns Lands als slecht, de regtbanken als partijdig, de advokaten als verachtelijk; de menschen in het algemeen als onbarmhartig en

[p. 449]

misdadig. Slechts enkele karakters werpen een verzachtend licht, op het donker, hoewel met humor vergulde tafereel, en onder dezen is 't voornaamste dat van den verleiden, veroordeelden St. giles-zelf, door 't nadenken over den dood, en den schok der ontvangen kwijtschelding van de doodstraf, als jongeling tot inkeer en bekeering gebragt, en als man, in weerwil van alle ellende, verzoeking en bedreiging, aan de deugd getrouw. Tom blast, het monster, tot aan het einde toe de kwelduivel van den armen boeteling, verraadt dien ten tweedenmale aan het geregt; doch wordt doorschoten en - sterft in een soort van galgenberouw, na de verklaring te hebben afgelegd, dat niet St. giles maar hij de daad heeft gepleegd, die dezen naar Botany-Bay heeft doen verbannen. De Markies wordt vrijgesproken, laat de ongelukkige clarisse aan haar lot over, en huwt met eene Hertogin. St. giles, die ook zijn broeder jingo tot een beter mensch maakt, wordt begenadigd, huwt, en leeft en sterft als gezeten winkelier. - Het einde alzoo is goed; doch dáárom niet alles; want de indruk blijft en stemt niet tot vrede met God, en ook niet met de menschen.

‘Arm en Rijk’ echter is niet de eenige roman, die in deze opzigten te wenschen laat, en ofschoon het ons voorkomt, dat jerrold zich vergist heeft in de keuze der stof, die wij niet geschikt achten om lezers, vooral lezeressen van beschaafden stand zeer te behagen, wij doen niettemin hulde aan de vinding en het talent van den uitstekenden humorist. Jerrold is een fijn opmerker, een diepgevoelig denker, onuitputtelijk in vernuft, meester in het scheppen van karakters en 't verzinnen van toestanden en verwikkelingen. Er zijn heerlijke Hoofdstukken in elk der drie deelen, zoo als b.v. het tweede Hoofdstuk des Eersten deels: waar de behoeftige maar door en door goede vrouw aniseed haren zonderlingen, doch even goeden en eerlijken man beweegt, om den kleinen St. giles, dien zij op straat aan de borst der doodgevroren bedelares peggy flitt gevonden heeft, te behouden en aan te nemen als eigen kind; een voornemen, dat, tot bederf en ongeluk van den jongen, verijdeld wordt. Even

[p. 450]

zoo het eerste Hoofdstuk des tweeden deels aan het einde, waar clarisse, besloten om den echtgenoot, aan wien zij gekluisterd is, en dien zij haat, heimelijk te verlaten, op den weg van pligt en deugd wordt teruggebragt door Jufvrouw wilton, haar geheimzinnige huishoudster, die zich nu bekend maakt als hare vroeger even zoo ongelukkige en óók weggeloopen en misdadige moeder. En welk eene menigte van ver uiteenloopende karakters, behalve de reeds genoemde: Lady canary b.v., en Dr. crossbone, en de vrijgesproken moordenaar willis, en de gierige snipeton en zoo vele anderen meer. Doch wij eindigen; want als we in de détails komen, zouden de schoonheden van velen ons welligt 't werk nog dringend doen aanprijzen. Liever laten we de aanbeveling in het midden, en stellen de uitgevers gerust met het gezegde van bilderdijk, ‘dat elk boek zijn eigen lot maakt.’

De vertaling is met bekwaamheid, talent en zorg bewerkt, en de druk en uitvoering zijn, zoo als men die van de erven bohn gewoon is. Zinstorends hebben we niets gevonden; maar wel een daas uitzigt, en een glunder uitzigt, en een verwurgde zucht, en een eeuwige halsdas; gezochte uitdrukkingen, meer pedant dan eigenaardig, en voor weinigen verstaanbaar of begrijpelijk. Gelukkig dat ze maar zeer dun zijn gezaaid; wij vonden slechts deze vier in de drie deelen.