Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Korte schets der Grieksche en Romeinsche Mythologie, door J.J. de Gelder, Philos. Theor. Mag. Lit. Hum. Doctor. Derde druk, naar de behoefte van den tegenwoordigen tijd geheel omgewerkt. In 's Gravenhage en te Amsterdam, bij Gebroeders van Cleef. 1850. In gr. 8vo. f 1-50.

Volgens onze overtuiging behoort de mythologie tot die onderdeelen van de studie der oudheid, waarvan aan jonge lieden slechts de hoofdresultaten moeten medegedeeld worden. Die er zijn hoofdvak van maken wil, moge zich in het nasporen en verklaren der oude godenleer verdiepen; voor het verstaan der voornaamste schrijvers is eene oppervlakkige kennis voldoende. Daarom keuren wij het zeer goed, dat de mythologie zoo veel mogelijk in den vorm van een compendium aan de jeugd wordt voorgedragen. Onder de compendia voor Grieksche en Romeinsche mythologie, verdient het werkje, dat voor ons ligt, met onderscheiding genoemd te worden, vooral na de verbeteringen, die in dezen druk zijn aangebragt.

[p. 408]

De Schrijver zegt omtrent die verbeteringen in zijn voorberigt het volgende:

Vooreerst heeft hij, bij de herziening van zijnen arbeid, de ondervinding, die zijn werkkring hem geeft, geraadpleegd. Verder heeft hij de vorderingen der wetenschap zich ten nutte gemaakt, en vooral het groote werk over Griekenland van limburg brouwer gebruikt. De Romeinsche en Grieksche mythologie heeft hij te zamen behandeld, doch meer dan vroeger het onderscheid tusschen Romeinsche en Grieksche mythen aangegeven. De allegorische verklaringen der vroegere en latere wijsgeeren heeft hij weggelaten. De voornaamste goden zijn meer overeenkomstig de Theogonie van hesiodus gerangschikt. Eindelijk is met meerdere naauwkeurigheid aangewezen, wat zich Grieken en Romeinen in elken god voorstelden. Het geheele plan van het werk is onveranderd gebleven, en ook de omtrekken der godenbeelden zijn behouden.

Deze verbeteringen maken het boekje nog bruikbaarder, dan het te voren was. Met dat al zijn er naar ons oordeel nog eenige punten, die bij eene volgende uitgaaf herziening zouden behoeven. Wij willen ze kortelijk aanstippen.

Blz. 1. Mythen zijn enz. De hier gegevene definitie van mythen is niet ruim genoeg. Ook komt het woord toevallig hier niet te pas. De volgende definitie is eene poging, om het begrip van mythen naauwkeuriger uit te drukken.

Mythen zijn verklaringen van verschijnselen in de natuur of onder de menschen; welke verklaringen onwillekeurig door gebrek aan verstandsöntwikkeling en door overwigt der verbeeldingskracht den vorm van een verhaal hebben aangenomen.

Blz. 6. Geen wonder dus... lagere afkomst. Een dergelijk onderscheid werd ook bij de Grieken gemaakt, gelijk onder anderen uit den hoogen rang van de twaalf voornaamste goden blijken kan. Zie blz. 92 (1).

Blz. 13. Oudtijds werd zij door een ruwen steen afgebeeld. Waarschijnlijk was dit met alle goden het geval.

[p. 409]

Vóór dat de beeldhouwkunst was uitgevonden, moest men, om een zinnelijk teeken van de godheid te hebben, wel tot zulk een eenvoudig hulpmiddel zijne toevlugt nemen. Zie de wette, Lehrbuch der Hebräisch-Jüdische Archäologie, § 192.

Blz. 16 (1). juvans pater. Eens vooral zij aangemerkt, dat ciceroos afleidingen van de namen der goden juist geen authentiek gezag hebben. Ware het niet beter ze maar op ééne lijn met de allegorische verklaringen der wijsgeeren te zetten, en weg te laten?

Blz. 19. § 13. Om de Romeinen... te veroorloven. Hier komt nog bij, dat de Romeinen te weinig scheppende verbeeldingskracht hadden, om veel mythen te verzinnen. Daarom namen hunne dichters de Grieksche mythen over.

Blz. 19. § 14. De diepzinnige godsdienstleer van den dichter orpheus. Zou hierop niet de noot (2) op blz. 161 toepasselijk wezen? Wat hier verder van de Kretensers staat, klinkt wat te Euhemeristisch, om het niet even als de andere allegorische verklaringen te behandelen.

Blz. 20. § 15. Hij is almagtig. Hierop is wel wat af te dingen. Zie il. XVI, 435 sqq. In het voorbijgaan zij opgemerkt, dat het noodlot bij homerus, naar ons inzien, geen afzonderlijk wezen is, maar het raadsbesluit der gezamenlijke goden, waaraan iedere god, zelfs jupiter, onderworpen is, en voor welks volvoering alle goden moeten zorgen. Zie b.v. il. XX, 300 sqq., XXII, 177 sqq.

Blz. 21. § 16. die de heeren der aarde schier tot goden verhief. Dit zal wel moeten zijn: die [de bekroonden] schier tot de goden, de heeren der aarde, verhief. Zie hor. Od. I. 1. vs. 6.

Blz. 23 (3). meent plato. De woordäfleidingen van plato in den Cratylus zijn grootendeels te gek om alleen te loopen. Wij houden dat boek voor eene bespotting van de etymologen zijner dagen.

Blz. 29. Voordat de Romeinen magtig ter zee werden. Neptunus equester was echter voor de Romeinsche ridders belangrijk genoeg. Men vergete hier de spelen ter

[p. 410]

eere van consus niet, waarbij de Sabijnsche maagden geroofd werden.

Blz. 34. § 35. wel bekende, doch verafgelegene. Minder de verwijdering dan wel de afzigtelijkheid, het vulkanische karakter dier oorden schijnt ze tot ingangen van de hel gestempeld te hebben. Zie § 37.

Blz. 50 (1). Gesteld dat het ding echt is. Livius XL, 29, pleit zeer voor de onechtheid.

Blz. 52. Ziedaar! op welke wijze enz. Deze voorstelling van het orakel van Delphi komt ons minder juist voor. Het bekende ‘nil nefas oracula suadent’ neemt er reeds eenigzins voor in. Zie ook herod. VI. 86. Het is niet onmogelijk, dat oudtijds de priesters-zelven aan de goddelijkheid des orakels geloofden, en in dien waan gebragt werden, doordien de damp van het hol de Pythia eenen magnetischen toestand veroorzaakte. Zie herod. I, 47. Zonder iets dergelijks aan te nemen, is het onverklaarbaar, dat het orakel zich zoo lang staande hield.

Blz. 52. § 53. zijne meest gewone bijnamen. Hier is de vérschietende vergeten.

Blz. 56. § 56. Ephesus. Was die diana van Ephesus niet eene geheel andere godin dan de Grieksche artemis? Zie § 57 op het einde. Limburg brouwer, Hist. de la Civ. II. v. p. 303.

Blz. 58. § 59. volgens eene andere overlevering. Aeschylus (Eumen. 620, 621 en 692, ed. bothe) schijnt het geheele verhaal van metis niet geweten of niet aangenomen te hebben.

Blz. 66. zij beminde. Onder de minnaars van venus moet vooral anchises niet vergeten worden.

Bl. 75. § 77. de geletterden. Dit ging natuurlijk zoo ver als het voeten had. De wijsgeeren althans zullen zich wel niet aan dien dag gebonden hebben.

Blz. 80. ja zelfs bij de Galliërs en oude Germanen. Het is bekend, dat de Grieken en Romeinen overal hunne goden meenden weder te vinden, en bij het beoordeelen van andere godsdiensten van het denkbeeld uitgingen, dat er maar ééne godsdienst bestaat, doch onder verschillende vormen. Zij gaven ook al ligt de namen

[p. 411]

hunner goden aan goden van andere volken, die met de hunne slechts eenige punten van overeenkomst hadden. Zoo meenden zij dan ook bij de Galliërs en de Germanen eenen god te vinden, die met hunnen mercurius overeenkwam. Met dat al betwijfel ik zeer, of die overeenkomst bijzonder sterk geweest is, daar mercurius van top tot teen een Griek was. Zie limburg brouwer, Hist. de la Civ. II. v. p. 308.

Blz. 81 (2). De hier vermelde afleiding is ongetwijfeld een product van de allegorische interpretatie. Het begrip der geheele natuur is veel te wijsgeerig voor Arcadische herders.

Bl. 82. Vandaar werd pan de veroorzaker van ongegronde vrees genoemd. Ik zoek de reden daarvan meer in zijne hoedanigheid van Arcadischen boschgod. In een bergachtig, boschrijk land is ook zonder krijgstrompetten, vooral des nachts, voor bijgeloovige menschen gelegenheid genoeg om zich angstig te maken.

Blz. 88. § 89. Onder de daden van bacchus moest zijn bevechten van rhoetus, dien hij opät, vooral niet vergeten wezen. Zie hor. Od. II. xix. 21 sqq.

Blz. 94 (1). Dat lucretius slechts acht daden van hercules opnoemt is geen bewijs, dat hij er niet meer wist; want hij had voor zijne vergelijking alleen die daden noodig, waarbij hercules gevaarlijke monsters had neêrgeveld.

Blz. 102. § 97. Het zij hier, het zij in § 145 had ook talthybius moeten vermeld worden. Zie herod. VII. 134.

Blz. 110. § 106. Ofschoon hesiodus. Dat aurora eene dochter van den nacht en tevens de voorloopster van den dag genoemd wordt, is volstrekt niet tegenstrijdig, maar geheel uit de natuur genomen.

Blz. 111. § 109. Dat iris de regenboog en tevens de bodesse der goden is, laat zich zeer ligt vereenigen, daar de regenboog den hemel met de aarde schijnt te verbinden.

Blz. 119. § 118. Eene allegorische voorstelling. Men moet voorzigtig zijn met de toepassing van dit woord. Allegorie veronderstelt bewustheid, dat de voorstelling

[p. 412]

niet letterlijk moet opgevat worden. Hieruit kan moejelijk eene godsdienstige vereering ontstaan, die juist het tegendeel veronderstelt. Dergelijke persoonsverbeeldingen, gelijk ook die van deugden en ondeugden, hartstogten enz. meen ik veeleer daaruit te moeten verklaren, dat de oudheid overal de werking van goddelijke krachten vermoedde, doch het monotheïsmus niet kennende, iedere kracht onder eenen afzonderlijken beschermgeest stelde.

Blz. 122. die in oorlogstijd. Ik houd de gissing voor waarschijnlijk, dat er twee goden van den naam janus moeten onderscheiden worden, een janus quirinus = mars, en een andere, die met saturnus in de gouden eeuw geregeerd had. Zie virg. Aen. I. 293, 294.

Blz. 128. Bellona kan niet onder de later bekend gewordene goden gerekend worden. Zie liv. VIII. 9. X. 19.

Blz. 129. § 127. De schandelijke vrucht der laaghartigste vleijerij. Om evenwel het vergoden dier keizers te kunnen begrijpen, moet in het oog gehouden worden, dat, volgens een Etrurisch bijgeloof, door bepaalde plegtigheden, zielen van gestorvene menschen tot godheden (dii animales) konden verheven worden. Zie k.o. muller's kleine Deutsche Schriften, blz. 175.

Blz. 175. Zeer waarschijnlijk komt ons de meening voor. Deze meening is eene allegorische uitlegging van latere tijden. Wij houden de Sirenen even als de Lorelei voor eene mythe, door de bijgeloovigheid der schippers ontstaan, die de menigte schipbreuken op bepaalde plaatsen aan bovennatuurlijke wezens toeschreven.

Blz. 155. § 145. Cecrops een Egyptisch volkplanter. Dat cecrops een Egyptenaar was, wordt tegenwoordig door velen betwijfeld.

Blz. 159. Taurus, den koninglijken bevelhebber der legermagt. Dit is eene allegorische explicatie, die zich moeijelijk met de gedaante van den Minotaurus laat rijmen.

Blz. 166. Epigonen. Hier zijn twee helden van groot belang vergeten, namelijk diomedes en sthenelus. Zie il. IV, 405 sqq.

Eindelijk hebben wij nog een paar drukfouten opgemerkt.

Blz. 26, § 21,	staat: Derarum,	lees: Dearum.
Blz. 37 (2)	staat: een oudig,	lees: eenvoudig.
Blz. 157	staat: jongste,	lees: jonge.

Al deze aanmerkingen hebben betrekking op bijzonderheden. Over het geheel beschouwen wij, gelijk gezegd is, dit boekje als een der beste compendia van mythologie, die in onze taal gevonden worden.

d. burger, jr.