Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Het jaar 1848. Geschiedenis van den dag. Door Mr. A.W. Engelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1849. In gr. 8vo. 352 bl. f 3-60.

Het heeft langen tijd geduurd, eer wij het vervolg op de eerste aflevering dezer geschiedenis ontvingen, en - behoeven wij 't wel te zeggen? - onze nieuwsgierigheid was zeer getemperd en onze belangstelling aanmerkelijk ingekrompen, niet voor het werk van den geachten Schrijver, maar voor de stof, die er in behandeld wordt. Niemand ook zal van die verkoeling ons rekenschap afvragen; want de gebeurtenissen van 1848, wat zijn ze? Indien zij iets zijn, de uitkomst er van ligt in de duistere toekomst, en zij dreigen wel, maar beloven niet. De beweging van 1848 had iets van een oproer in een gevangenhuis, waar de gevangenen hunne banden verbreken, enkel om vrij te worden, zonder zich van eene toekomst bewust te zijn, of dáárover gedacht te hebben.

Revolutiën hebben meestal dit eigenaardigs, dat het gezag der Regering zich in het leger verplaatst. Deze uitkomst heeft zich ook in onze dagen niet laten wachten. Daar de massaas noch de kracht noch het beleid bezaten, om de gewapende magt met haar beginsel, indien zij een beginsel hadden, te doordringen, zoo hebben de Regeringen, in Duitschland gelijk in Frankrijk, uit het hoofdkwartier in plaats van uit het kabinet hunne bevelen gedagteekend. Parijs, Weenen, Berlijn en hoe vele andere groote steden meer, hebben den vrijheidshoed eerbiedig

[p. 357]

weder afgezet voor de indrukmakende welsprekendheid der bajonetten.

De drie aangekondigde afleveringen dezer geschiedenis prijken met drie portretten. Het meest beviel ons dat van lamartine, den gevallen engel, die misschien zal behouden worden, omdat zijne moeder voor hem bad.

De Schrijver, zonder iets na te sporen dat verborgen ligt, of iets te zeggen dat niet van algemeene bekendheid is, gaat op den ingeslagen weg ordelijk voort. Hij beschrijft de woelingen der Fransche Republiek. Bijzonder wèlgelukt is de schilderachtige voorstelling der bloedige Junijdagen. Bij het lezen er van dachten we: had eens lodewijk philips, of een zijner zonen, den moed van cavaignac bezeten! - Maar dan hadden ook zoo vele kwade stoffen niet uitgegist, als nu bij voorraad onschadelijk zijn geworden. De Koning zou voor een tiran zijn uitgemaakt, als hij de regtbanken had ingesteld, waarmede de Republiek gevonnisd heeft. Engelen eindigt de Fransche geschiedenis met de verkiezing van den eersten, misschien ook den laatsten President der Republiek; een man, die als uit den dooden in het leven werd geroepen, en niets groots had dan den naam van zijn grooten oom; maar nu de verdienste, ten minste het geluk heeft, woelende hartstogten zoo niet te leiden, dan toch te breidelen.

Kortelijk vermeldt de Schrijver den loop der Italiaansche gebeurtenissen, aan wier hoofd zich, hetzij vrijwillig, hetzij door de omstandigheden meêgesleept, een vorst plaatste, die zich reeds Koning van het Jong-Italië waande, en roekeloos de hand naar de ijzeren kroon uitstak, maar - zijn eigen kroon er door verloor, en in droevige ballingschap door den dood van leed en grieven werd ontslagen.

Als een tweede slagtöffer der Italiaansche begoocheling verschijnt de eerst vergoode, later versmade pio nono, die echter te Gaëta zich troosten kon met de in wolven verkeerde schapen te doemen, en de vrijheidswoede zijner vrome stad te zien beteugelen door het vrijheidverkondigend Fransche kanon.

[p. 358]

Met een bloedend hart worden wij Weenen binnengeleid, bij zoo veel bloed als in die keizerstad ten gevolge van boosaardigen moedwil vergoten werd. Wij herlazen met innigen weemoed de nog versch in het geheugen liggende gebeurtenissen van Hongarije, sinds drie eeuwen zuchtende onder den looden schepter van het habsburgsche Huis. De zege van Oostenrijk eischt gestrengheid en bedwang des geestes.

Wij achten het onnoodig den Schrijver allerwege te volgen, te meer, daar hij enkel feiten vermeldt, die bekend zijn, en nog versch in het geheugen liggen.

Het spreekt van zelf, dat de gebeurtenissen van ons Vaderland niet worden voorbijgegaan. Gelukkig heeft Nederland de bloedvlag der dwaasheid niet ontrold. Nederland treurde bij het graf van zijn beminden koning, en begroette den kroonvorst met de oude getrouwheid op den troon zijner vaderen. De betrekking tusschen Nederland en oranje zal het woelen der volken, wij bidden het, overleven. Dáárin sterk, heeft het met bezadigdheid zijne instellingen zien veranderen, zijne ministers zien afwisselen, en wacht het met kalmte af, wat gedaan en niet gedaan zal worden.

De Schrijver kon bezwaarlijk het zwijgen bewaren omtrent de gebeurtenissen van 1849. Hij besluit zijn werk met eene vlugtige beschouwing er van, en eindigt met deze woorden: ‘De toestand, waarin wij Europa na de omwentelingen van 1848 zien verkeeren, is dus geenszins van dien aard, dat hij ons eenigermate verzoenen kan met zóó veel vergoten bloeds, zóó veel half in puin verkeerde steden, zóó veel vernietigde welvaart, zóó veel wreede en lafhartige gruweldaden, als waarmeê de gedenkrollen van de geschiedenis der menschheid sedert den aanvang des vorigen jaars bezoedeld zijn. En de tegenwoordige geslachten, omwentelaars of bestrijders der omwenteling, zouden op zich-zelve mogen toepassen, wat de Romeinsche redenaar eens met betrekking tot zijne land- en tijdgenooten zeide: “wij leveren een treurig voorbeeld op, maar dat aan een volgend geslacht tot waarschuwing kan verstrekken.” Doch wanneer wij dan de geschiedenis, die onschatbare leermeesteresse des le-

[p. 359]

vens, raadplegen, en zien, hoe zij ons door tallooze voorbeelden leert, dat ook uit de zwartste duisternis plotseling het licht kan te voorschijn treden, dat schijnbaar noodlottige gebeurtenissen dikwerf heugelijke gevolgen voorbereid hebben, - dan mogen wij vasthouden aan de hoop, dat ook in de treurigste verschijnselen van 't heden zich de kiem eener blijder toekomst verborgen houdt, gedachtig aan het woord des dichters:

In 't verleden

Ligt het heden,

In wat is 't geen worden zal.’

Wij beamen dat van ganscher harte, maar kunnen daarom ook moeijelijk onze spijt verbergen, dat hij dit denkbeeld niet wat breeder heeft uitgewerkt. Hij zal echter reden gehad hebben, om er zich zoo vlugtig van af te maken, en wij - wij willen geene aanmerking maken op hetgeen hij niet geleverd heeft, daar wij, aan het einde gekomen, niets behoeven terug te nemen van het gunstig oordeel, dat wij uitspraken bij 't aankondigen van de eerste aflevering. Moge al het werk geen diepen wijsgeerigen geest ademen, het heeft een helderen historischen blik, en als na verloop van jaren de razernij van acht-en-veertig tot de domeinen der herinnering behoort, zal menigeen, dit boek nog eens in handen nemende, zich verwonderen over de dwaasheid der hoog verlichte negentiende eeuw.