Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

De oude kerk te Assen, eene voormalige kloosterkerk, beschouwd in betrekking tot de plaatselijke gemeente en de hervorming in Drenthe. Eene gedachtenis-rede met aanteekeningen, door A.H. Pareau, Pred. te Assen. Te Assen, bij J.O. van Houten. 1849. In gr. 8vo. 277 bl. f 3-15.

Onder de Hervormde gemeenten van ons Vaderland verdient die te Assen met volle regt onze opmerkzaamheid, niet slechts omdat zij gevestigd is in de hoofdplaats van een onzer gewesten, maar ook en vooral omdat zij, uit kleine beginselen ontstaan, allengs is opgeklommen tot vrij aanzienlijke uitgebreidheid en thans het middelpunt geworden is van al de hervormden in Drenthe.

De gemeente had in 1848 het voorregt, haar oud en bekrompen kerkgebouw met een nieuw en ruimer te verwisselen. Bij die gelegenheid werd de Heer pareau, als haar jongste leeraar, geroepen, om voor de laatste maal op te treden in de oude kerk, aan den avond van den tweeden Paaschdag. Zijne rede, in die ure uitgesproken, behelsde, naar aanleiding van 1 Thess. v:18^a, eene Christelijk dankbare herinnering van haren oorsprong, herbouw, vergrooting en tegenwoordigen toestand, waarbij hij het beginsel, de zuivering, de uitbreiding der gemeente te dier plaatse, en de eigene opleiding harer leden herdacht. Vroegere nasporingen daaromtrent stelden hem in staat, om aan die rede eene méér dan gewone geschiedkundige belangrijkheid bij te zetten, en wij kunnen ons gemakkelijk begrijpen, dat hij, toen hij besloot, om haar als gedachtenis rede uit te geven, daaraan eene en andere aanteekening wenschte toe te voegen. Die

[p. 290]

aanteekeningen zijn echter breeder uitgeloopen, dan men volgens den titel verwachten zou, en beslaan niet minder dan 256 bladzijden. Men vindt daarin veel wetenswaardigs en minder bekends met zorg bijeengebragt, over het maria-klooster te Assen, waartoe de oude kerk oorspronkelijk behoorde; over de invoering der Hervorming in Drenthe door een bevelschrift van den toenmaligen Stadhouder; over haar karakter en hare grondtrekken, daarin bestaande, dat zij zich uitstrekte over de kerken en de scholen, dat zij werd ingerigt naar de vormen van het Gereformeerde Kerkgenootschap, dat zij uitkwam in een, wel door de Overheid geregeld, maar toch zuiver kerkelijk bestuur, en vooral de ware stichting der kerk, ook door middel van hare kerktucht, bedoelde; over de lotgevallen der kerk te Assen en den opbouw der nieuwe, die haar vervangen heeft; over de grootte der gemeente aldaar en de kleinere afgescheidene, die daarnevens staat; over de predikanten, die er achtereenvolgens het Evangelie verkondigd hebben, en vele andere bijzonderheden van plaatselijk of meer algemeen belang. Een achttal nalezingen, die de reeks dezer aanteekeningen besluiten, moeten dienen, om het een en ander, wat daarin gezegd was, nader te staven. En geheel het geschrift is daardoor een uitvoerig Gedenkboek geworden, dat ook in ruimeren kring de aandacht van de beoefenaars der kerkelijke geschiedenis van ons Vaderland verdient.

Wij zijn den Heer pareau dank schuldig voor den arbeid en moeite, die hij zich daartoe heeft getroost. Over den vorm, waarin hij de resultaten van zijn onderzoek heeft medegedeeld, willen wij niet met hem twisten, ofschoon wij 't niet willen ontveinzen, dat eene leerrede, met zoo uitvoerige aanteekeningen bezwaard, in ons oog eene wanstaltigheid is, die beter vermeden ware. Ook ware het misschien wenschelijk, dat hij hier en daar, waar het bijzonderheden betreft van geringer aanbelang, meer de kortheid betracht en minder zich uitweidingen veroorloofd hadde, die niet regtstreeks ter zake dienen. Maar wie weet niet bij ervaring, hoe moeijelijk dat valt, als men zich eenmaal tot schrijven gezet heeft? Aller-

[p. 291]

minst willen wij er een man over lastig vallen, die, bij hetgeen hij schreef, zijne gemeente op het oog had, en, ook waar hij uitweidt, velerlei goeds en nuttigs in het midden brengt. Het boek is versierd met eene plaat, voorstellende de oude kerk te Assen, zoo als zij zich ten jare 1848 vertoonde, terwijl op den titel het zegel van het Maria-klooster te Assen staat afgedrukt.

Wil men eene proeve van hetgeen hier merkwaardigs voorkomt? - Wij vermelden dan den tegenstand, dien het hervormde Drenthe geboden en langen tijd volgehouden heeft tegen de Catechismus-prediking des namiddags. Het is onzeker, of die prediking aldaar, terstond na de Hervorming, algemeen is ingevoerd. Hare instelling werd eerst ten gevolge van de Synode te Dordrecht gehouden, tot eene vaste verordening. In weerwil daarvan werden die namiddagbeurten in 1622 en volgende jaren doorgaans niet gehouden, uit gebrek aan toehoorders. Zelfs was men genoodzaakt, de bepaling, dat alleen in die beurten de doop zou worden toegediend, weder in te trekken. Drost en Gedeputeerden zelfs kwamen er aan te pas. En in 1730 nog waren de toehoorders bij deze predikatiën veelal zeer weinige in getal, zoodat niet minder dan anderhalve eeuw in dat gewest is doorgeworsteld, eer de opkomst eenigermate beantwoordde aan den wensch der Synode. Het is moeijelijk, de oorzaken van dezen weerzin en tegenstand met naauwkeurigheid te bepalen. Maar reeds op zich-zelf is het verschijnsel, dat ook elders, ofschoon welligt in mindere mate, is waargenomen, merkwaardig genoeg, om er de aandacht in onze dagen op te vestigen. Het getuigt tegen de vermeende, en wel eens hooggeroemde eenparigheid der voorouderen in het prijs stellen op de formulieren van eenigheid, bij de Hervormde kerk in gebruik.