Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Opstellen ter vertaling in het Latijn, voor Etymologie, zoowel als Syntaxis, door C.W. Volcke, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doct. Conrector der Latijnsche School te Zierikzee. Eerste Stukje, Etymologie. Te 's Gravenhage, bij J.M. van 't Haaff. 1847. 122 bl. f :-50.
Id. Tweede Stukje. Syntaxis. Eerste Classe. 1847. 120 bl. f :-50.
Id. Derde Stukje. Syntaxis. Tweede Classe. 1847. 121 bl. f :-50.
Id. Vierde Stukje. Syntaxis. Derde Classe. 1847. 133 bl. f :-50.
Id. Vijfde en laatste Stukje. Opstellen tot oefening in den Latijnschen stijl. 1848. 113 bl. f :-50.

De redenen, welke den Schrijver hebben aangespoord tot het uitgeven dezer opstellen, worden in de voorrede van het eerste stukje opgegeven. Dáár zegt hij dat ‘een geleidelijke voortgang van het gemakkelijke tot het moeijelijke, en eene gedurige en geregelde herhaling van het reeds geleerde, de hoofdvereischten zijn van ieder leerboek in het algemeen en van eene verzameling van opstellen in het bijzonder.’ Niemand zal deze waarheid in twijfel trekken; repetitio est mater studiorum is een oud en algemeen als waar erkend woord.

‘Voor zoover mij toch bekend is,’ aldus vervolgt de Schrijver, ‘bestaat er in onze taal geene verzameling van opstellen die aan de opgenoemde vereischten voldoende beantwoordt. Bepaaldelijk is het de Etymologie, welke mij toeschijnt, dat tot nu niet genoegzaam is behandeld, ofschoon eene grondige kennis van deze toch een onmisbaar vereischte is.’ De laatste woorden bevatten zeker

[p. 226]

eene onbetwistbare waarheid; in hoeverre 't met de eersten het geval is, laten wij aan ieders oordeel over. Of de Schrijver zijn voorgesteld doel, om iets beters te leveren dan wij tot nog toe bezitten, bereikt heeft, zal uit eene naauwkeurige beschouwing van ieder boekje in het bijzonder blijken.

Eerste Stukje. Dit stukje bevat honderd vijftig Themata, waarvan twee-en-vijftig de nomina, vijf-en-negentig de verba en drie de adverbia behandelden. Jammer is het dat de Schrijver voornamelijk niet bij dit stukje, zoo als hij bij het vierde gedaan heeft, eene opgave der regels, zoo als zij in de grammatica van madvig, of zoo hij die niet goedkeurde, in die van een ander te vinden zijn, er heeft bijgevoegd. Hierdoor zoude het geheele stukje veel gewonnen hebben; onder anderen zoude het dan voor den leerling nuttiger geweest zijn, in thema zes, zeven en acht de opgave der genitivi achterwege te laten: omne nimium nocet. De adiectiva anomala in thema zeven-en-twintig zouden eene betere plaats gekregen hebben. De leer der perfecta en supina zoude bij eene verwijzing op madvig's Hoofdst. 17-20 zeker niet geleden hebben, enz. Ware het niet beter geweest in een leerhoek de i in plaats der j te gebruiken in woorden, als ianua, iocus enz.? De leer der coniugalio periphrastiea, welke in thema 145 en 146 wordt behandeld, zouden wij liever naar de Syntaxis verbannen zoo als madvig dit ook gedaan heeft, zie § 116 en § 382-385. Deze hier te behandelen, zoude den leerling reeds vroegtijdig in den waan brengen, (om het eerste voorbeeld in thema 145 te kiezen) dat laudabo en laudaturus sum hetzelfde beteekenen. De achter dit stukje gevoegde woordenlijst van bladz. 105-122 is vrij volledig.

Tweede Stukje. In het narigt, waarmede het boek begint, ziet men ten duidelijkste hoe veel beter het zoude geweest zijn; indien de geleerde Schrijver eene bepaalde Crammatica tot rigtsnoer had genomen. Immers de daarin opgegeven regels zijn onvolledig: bijv. Als sum in den ace. cum inf. staat, staat het volgende substantivum of adjectivum ook in aceusativo. Zoude dit niet met alle verba substantiva het geval zijn? Bij si, nisi en bij quum, als

[p. 227]

het beteekent als, toen, wanneer, staat bij het impf. en plusqpf, de conjunct. Is dit algemeen waar? Men zie over het gebruik van si en nisi. Madvig § 380 en 381. Zal men bijv. het volgende uit thema 179, indien gij met mij gaat, zal het mij aangenaam zijn, niet moeten vertalen si mecum ibis enz.?

Dit stukje bevat honderd vijftig themata, welke allen de eerste regels der syntaxis, als praeposities, accus. c. inf, ablat. absol. interest en refert enz. behandelden. De geleidelijke voortgang, waarvan door den Schrijver in zijne voorrede op dit stukje gesproken wordt, hebben wij vergeefs er in gezocht. Over het algemeen zullen de themata van dit stukje nut stichten, omdat de meest eenvoudige regels door een overgroot aantal voorbeelden diep in het geheugen der leerlingen geprent worden. Evenwel kunnen wij een paar aanmerkingen over de opschriften van sommige thema's niet achterwege laten. De uitdrukkingen gerundium in di, do, dum, pag. 43, geven den leerlingen een verkeerd denkbeeld van de gerundia; deze zijn immers, wat het taalgebruik en de verbuiging aangaat, gewone substantiva. Hetzelfde geldt van moeten door sum, p. 47; moeten wordt nimmer door sum uitgedrukt. Deze beteekenis ligt in den vorm van het werkwoord, dat bij sum gevoegd is.

Derde Stukje. Wij vinden wederom in het narigt eenige hoogst onvolledige regels. Pag. V. fuit Romae, urbe Italiae. Wanneer bij den genitivus als plaatsbepaling eene appositie komt, dan moet die in den ablativus met in staan. Madvig, § 520, aanm. 2. Hetgeen gezegd wordt van interest: men zegt interest mea fratris tui of liever interest est mea, qui sum frater tuus, betwijfelen wij of juist is. De eerste constructie zal de Schrijver bezwaarlijk met voorbeelden kunnen staven. Dit stukje bevat wederom honderd vijftig themata, waarvan men sommige wel zoude kunnen missen. Twee thema's, 365 en 366 handelende over den dativus commodi zijn in dit stukje geheel overtollig; ook de Schrijver zelf schijnt het daarvoor te houdeu, want hij vordert de kennis van dien regel vóór dat men de eerste thema van het eerste stukje vertaalt. Zie het narigt vóór het eerste stukje geplaatst.

[p. 228]

Men mag van den leerling, die de opstellen van dit Stukje moet vertalen, verwachten, dat hij de hoofdtijden der verba kent; derzelver opgave in them. 322, 368, 419, enz. had de Schrijver kunnen sparen.

Vierde Stukje. Wederom hebben wij in dit een hondertvijftigtal opstellen. De meesten bevatten volzinnen, van Latijnsche Schrijvers ontleend; of de keuze van die Schrijvers altijd goed is geweest, meenen wij te mogen betwijfelen. Zoo is bijv. thema 455 overgenomen uit curtius IX. 4: thema 481 met meerdere veranderingen uit curetius III. 6: thema 485 uit nepos hanibal, cap. 10. enz. Kunnen nu zulke Schrijvers, waarvan de eerste zoo niet tot het laatst dan tot het midden der zilveren eeuw behoort, de tweede alleen in een slecht epitome van aemilius probus overig is; tot modellen van goede Latiniteit dienen? Doch men vindt ook vele gepaste voorbeelden uit cicero, (thema 497) caesar, (515) livius (516) enz., in welker keuze de Schrijver gelukkig is geweest.

Vijfde Stukje. Dit stukje bevat een honderdtal opstellen, die, volgens den Schrijver, het aanleeren van den zuiveren Latijnschen stijl ten doel hebben. De meeste dezer opstellen zijn wederom van Latijnsche Schrijvers ontleend, of uit de brieven van muretus, die men gerust den jongelingen als voorbeeld van goede Latiniteit mag aanbevelen (bijv. thema 603, 608, 674 enz.). Bij dit Stukje heeft de Schrijver geen woordenlijst gevoegd, daar de leerling, die deze opstellen vertalen zal, wel eene genoegzame copia verborum zal bezitten om die te kunnen missen. Wij meenen echter dat een woordenlijst, bevattende formulae loquendi en uitgezochte spreekwijzen niet ongepast ware geweest.

Ten slotte kunnen wij gerustelijk zeggen, dat sommige dezer stukjes niet zonder eenig nut aan Latijnsche Scholen en Gymnasien kunnen worden aanbevolen; evenwel zal de onderwijzer uit al deze opstellen eene gepaste keuze moeten doen, om den leerling niet zeven honderd en vijftig opstellen te laten doorworstelen. Voor jonge lieden van minder aanleg zullen de duizendvoudige herhalingen zeer nuttig zijn.