Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Goeden nacht van de Armen aan de Rijken. Dichtstukje van H. Tollens Cz., uitgegeven ten voordeele van de behoeftigen. Te Rotterdam, bij H. Nijgh. 1850. In gr. 8vo.

Voor dit ‘goeden nacht’ is geen prijs bepaald, doch er wordt menig zwaar boekdeel uitgegeven en drok verkocht, dat zoo veel niet opbrengt als deze poëtische kleinigheid van vijf wijdgedrukte bladzijden. Maar 't behoeft niemand te verwonderen. ‘Le Bienfaisant charme’ zegt voltaire, en 't is waar. Er is iets betooverend aanminnigs in de gedachte aan die Rotterdamsche vrouw (M.C. heet ze volgens 't voorberigt), die, onder den invloed van haar menschlievend hart, op den gelukkigen inval kwam, om den dichter eene wijze van verkoopen voor te stellen zoo nieuw in zich-zelve, als uitlokkend voor hem, en algemeen nuttig voor de armen. De genius, die haar 't gelukkig denkbeeld had ingestort, bestierde ook hare pen toen ze den Heer tollens verzocht, om nog eens eene soort van ‘bedelbrief’ te schrijven voor de hulpbehoevenden. De dichter kon, zegt hij, den ‘roerenden toon’ niet wederstaan, en schreef deze vlugtige coupletten - voor hem eene kleinigheid; maar het bleef er nu niet bij. Het Rotterdamsche fonds van weldadigheid dorcas, misschien wel door dezelfde menschlievende dame daartoe aangezocht, bezorgde den druk en de uitgave dier coupletten voor eigen rekening, zoodat de geheele opbrengst gaaf, zonder aftrek van eenige kos-

[p. 217]

ten, door de hulpbehoevenden wordt genoten, en dat niet door de hulpbehoevenden van eene enkele stad of plaats; maar door allen, 't geheele land door, waar exemplaren genomen worden: op elke plaats zóó veel als de exemplaren, die dáár genomen worden, opbrengen. Het gedichtje is alzoo in alle plaatsen, ten minste in alle steden verkrijgbaar, en overal werpt hij, die een exemplaar er van neemt, in een armbus, wat hij den armen heeft toegedacht. En wie is er nu, menschenvriend en vriend van den dichttrant van tollens, die een exemplaar niet gaarne nemen, en zelfs de dubbele waarde er van niet gaarne offeren zou, opdat een rijke vrucht beantwoorde aan het goede zaad; en de nieuwe wijze van verkoopen eene uitkomst voor de behoeftigen hebbe, waardig aan de drieledige Rotterdamsche vereeniging, die in dezen zoo gelukkig als lofwaardig zamenwerkt: de menschlievende dame met hare vernuftig-edele gedachte, de dichter met zijne fraaije coupletten, en 't fonds dorcas met zijn geschenk in metalen; een geschenk hetwelk aanzienlijk mag heeten, als 't waarheid is, dat er reeds acht duizend exemplaren van het ‘goeden nacht’ genomen zijn, en dat het fonds al de kosten van druk, papier enz., uit eigen kas betaalt.

Eene beoordeeling der coupletten, zoo als men die elders leverde, moet men hier niet verwachten. Al ware er iets op 't gedichtje aan te merken, wij zouden 't onbescheiden achten als we vergaten, dat het een vlugtig geschreven gelegenheidsstukje is, aan de armen geschonken. De dichter zegt zelf: ‘dat het zwarigheid inheeft, ten tweeden male op hetzelfde onderwerp iets nieuws zamen te stellen,’ - die zwarigheid is des te grooter, wanneer men de eerste maal in de behandeling van 't onderwerp zoo meesterlijk is geslaagd. Maar als we uitzonderen: ‘dan wij 't kunnen’, in couplet 6, voor: ‘dan wij 't ons kunnen,’ en: ‘Ziet! 't’ - Hoort! 't,’ in couplet 11; zouden we niet weten, wàt méér aan te merken op dit gedichtje, zoo vlugtig als 't is. En hoe zouden we, daarentegen, de schoonheden opsommen, die er

[p. 218]

zich in aanbieden, en over welke, tot onderwijzing van jonge kunstoefenaars, gemakkelijk een boekdeeltje ware vol te schrijven; ofschoon de billijkheid ons gebiedt er bij te voegen, dat 't ook voor een gedeelte schoonheden zijn, zoo als ze niet in de verzen van den Heer tollens alleen, maar in die van elk geboren, en door vlijtige kunstoefening gevormden dichter gevonden worden. Ten aanzien van 't eigenaardige der verzen van onzen beminden volksdichter kunnen we echter een enkelen wenk niet onderdrukken. Wij lazen onlangs weder ergens, dat 't geheim van dit eigenaardige in de allitératie en antithese ligt: - een magtspreuk voor welke in enkelen van des dichters stukjes misschien reden is te vinden, maar die door anderen volstrekt niet bevestigd wordt. Nemen we, b.v., de twee eersten dezer coupletten:

Een goeden nacht! een goeden nacht!

Gelukkigen, uw hed is zacht:

Gij moogt het hoofd op pluimen strekken;

Al kraakt de sneeuw, al vriest het fel,

Gij hebt het warm, gij hebt het wèl,

Die u met dons en wol moogt dekken.

Dat mag niet elk, die 't gaarne zou;

Zoo menig slaapt niet in van kou,

Die hongrig op zijn peul gaat leggen.

God gaf niet elk - Hij gaf niet ons

Een dek van wol, een bed van dons

Noch zoo veel stof om dank te zeggen.

Zien, hooren, herkennen we daar niet dadelijk tollens? - Is dat niet geheel zijn gewone greep, toon, trant en smaak? - Doch waar vindt men hier die allitératie en antithese? Wij zoeken er die te vergeefs. De verzen zijn er echter niet anders, vooral niet minder om. Waarin ligt dan in deze verzen 't geheim van dat eigenaardige? - In repetitie en gradatie, naar 't ons voorkomt. Maar dan ligt 't geheim, in 't algemeen, ook in nog iets anders. In vers 6 is de gradatie veronachtzaamd; er

[p. 219]

moest eigenlijk staan: ‘die u met wol en dons moogt dekken’ -; dons 't laatst, wijl dons edeler is dan wol. Waarom zou hier dan staan: ‘die u met dons en wol moogt dekken’? - Om de allitératie ‘die u met dons’ zal men zeggen. Maar wij gelooven aan eene andere reden: de muzijk van 't vers gedoogde 't niet; dat ‘dons moogt’ hort en bromt tegeneen, en wij zouden meenen, dat dáárom de gradatie der stoffen hier aan de harmonie der letterklanken is opgeöfferd. Harmonie van klankschikking, bij keurige eenvoudigheid in woorden, en kernige, vaak gelijkmatige kortheid van zinsnijding onderscheiden, naar ons begrip, de verzen van tollens veel méér, dan een vreemd gestadig terugkeeren van deze of gene zelfde poëtische figuur. Doch wat spreken wij enkel van den vorm?! - 't Geen die verzen, gelijk trouwens de verzen van ieder goed dichter, boven alles kenmerkt, ligt wel zéker in den geest, in de bijzondere opvatting en voorstelling der gevoelens en gedachten, die zij verzinnelijken, en van welke zij niet zijn af te zonderen.

Wij danken het liefdadig drietal, voor de armen. Ook de Boekhandelaren, die zich, in dit geval, de moeiten van het debiet zonder eenig voordeel schijnen te getroosten, verdienen lof en dankzegging. Moge de opbrengst van het klein, maar merkwaardig gedicht de verwachting alöm verre te boven gaan!

w.