Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Gaan wij eene nieuwc barbaarschheid te gemoet? Eene voorspelling van Niebuhr. Redevoering door J. van der Hoeven, Hoogleeraar te Leyden. Te Leyden en Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1849. In gr. 8vo. 47 bl. f :-50.

Deze redevoering werd, blijkens het voorberigt, door den Schrijver in 't begin van dit jaar opgesteld, en, na in verschillende Maatschappijen te zijn voorgedragen, op vereerend verzoek in het licht gegeven.

De aanleiding tot het vervaardigen van dit opstel was een brief uit Berlijn, waarin, onder afkeuring van de jongste revolutionaire bewegingen, de vrees werd geuit, dat de voorspelling van niebuhr: dat wij eene nieuwe barbaarschheid te gemoet gaan, wel eens kon bewaarheid worden.

De gang der denkbeelden in de redevoering is kortelijk deze.

Alles is wisselvallig; dus is ook de beschaving aan die wisselvalligheid onderworpen en maakt wel eens plaats voor barbaarschheid. Waardoor kan het nu veroorzaakt worden, dat: vorige beschaving der volken door barbaarschheid vervangen wordt?

Tot beschaving is vooreerst welvaart en een gerust bezit van eigendom noodig. Dit wordt door het communisme vernietigd.

Ten tweede wordt daartoe eene verlichte regering vereischt, die orde en wet handhaaft. Zulk eene regering vervalt, wanneer, gelijk in Rome, aan de soldaten, of, gelijk men tegenwoordig wil, aan het gemeen de oppermagt wordt in handen gegeven.

Ten derde wordt de beschaving door het onderwijs voortgeplant. Als dat verwaarloosd, of, gelijk tegen-

[p. 203]

woordig, eenzijdig gemaakt wordt, vervalt de beschaving of zij wordt gebrekkig.

Ten vierde behooren Godsdienst en zedelijkheid tot het wezen van den mensch, en zonder deze is geen beschaving mogelijk. Met Godsdienst en zedelijkheid is het tegenwoordig treurig gesteld.

Een paar goede teekenen des tijds staan hier tegenover. Frankrijk wordt niet meer zoo onbepaald bewonderd, en de vaderlandsliefde is meer opgewekt. Ook hebben wij reden om te hopen, dat de Voorzienigheid wel met edele denkbeelden bezielde hervormers zal doen verrijzen.

Dezé korte schets moge volstaan, om eenig denkbeeld van de redevoering te geven. Wij hopen, dat menigeen daardoor moge opgewekt worden, om die redevoering zelve te lezen. Een paar aanmerkingen moeten wij ons echter veroorloven.

Het komt ons voor, dat de Hooggeleerde Schrijver te veel aan zwaarmoedige denkbeelden heeft toegegeven. Onze veelgeroemde beschaving is eigenlijk in het bezit van betrekkelijk zeer weinigen; doch de massa is nog alles behalve beschaafd. Die massa gevoelt tegenwoordig hare kracht en zoekt zich te verheffen. Daarvan vreezen vele weldenkenden kwade gevolgen voor de beschaving; maar wij zeggen met schiller:

Vor dem Sklaven, wenn er die Kette bricht,
Vor dem freien Menschen erzittert nicht.

Wij gelooven nog te veel aan het gezond verstand der volken, om, ook al laat men het vertrouwen op het bestuur der Voorzienigheid buiten rekening, anarchie als het eind-resultaat, waar alles heen leiden moet, te beschouwen. Wij verwachten veeleer, dat juist door die geweldige schokken de groote massa meer uit haren vroegeren sluimer zal ontwaken, en de beschaving, in plaats van te vergaan, juist algemeener zal worden. Het is wel meer in de wereldgeschiedenis aanschouwd, dat een strijd op leven of dood door een hoogeren bloei der beschaving gevolgd werd.

[p. 204]

Ook het gemis aan Godsdienst komt ons minder onrustbarend voor. Dat er eene Oppermagt bestaat, die de wereld regeert, is zoo zeer in het menschelijk hart gegraveerd, en wordt zóó duidelijk door de natuur gepredikt, dat een geheel volk niet op den duur ongodistisch kan blijven. De vorm, waarin het Godsdienstig bewustzijn zich uitspreekt, moge veranderen; doch de Godsdienst is het wezen van den mensch, en daarom zeggen wij met zegemond in den baeto:

Dies weet mijn toeverzicht geen gissingen te mak en,
Dat Godtheit emermeer uit het geloof zal raken.

Dit is ook door de ondervinding bevestigd, toen de Godsdienst door napoleon met goedkeuring van het grootste deel der Fransche Natie hersteld werd. Dat er evenwel nieuwe hervormers noodig zijn, en dat zij zullen opstaan, gelooven wij met den Schrijver, en juist deze hoop draagt niet weinig bij, om ons gerust te stellen.

Ook op den vorm der redevoering hebben wij eene enkele aanmerking. Op bl. 13 en volgg. wordt gesproken over de vraag, of de beschaving een wezentlijk goed is. Deze redenering, hoe belangrijk op zich-zelve, is dáár, naar ons inzien, niet op hare plaats. Zij behoort eigenlijk in de inleiding.

Taal en stijl van de redevoering zijn zoodanig, als van zulk een Redenaar te verwachten was, en de uitgever heeft gezorgd, dat ook het oog van den lezer door een daaraan evenredig uiterlijk wordt bevredigd.