Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Geld en arbeid. Een verhaal naar het Zweedsch. II Deelen. Te Groningen, bij K. de Waard. 1849. In gr. 8vo. 605 bl. f 5-80.

Een verhaal! Maar het is niet als zoodanig, dat wij thans dit werk willen beschouwen: in de bedeeling van den Schrijver is dit verhaal ook ongetwijfeld de bijzaak, of liever de inkleeding geweest, waarin hij zijne staatsof volks-huishoudkundige stellingen heeft willen wikkelen, om ze op eene meer behagelijke wijze in den kring der gezelligheid ingang te verschaffen.

Als verhaal heeft het werk ook geene groote verdienste: het mist het eigendommelijke van een goeden roman, een doorloopend verhaal, éénheid van intrigue, verband van het geheel. Het is geen doorloopend verhaal, wijl men hier slechts eene aaneenschakeling vindt van verschillende gebeurtenissen, soms met eene tusschenruimte van ettelijke jaren medegedeeld, na welke men ongehuwden gehuwd en met kinderen gezegend terugvindt, rijken in armoede vervallen, verlorenen behouden wederziet: in plaats van eenheid van intrigue te vinden, ziet men zich hier bij verschillende huisgezinnen, soms zonder betrekking op elkander, in-

[p. 159]

geleid, waarvan eenige, wier maatschappelijke stelling vroeger benijdenswaardig voorkwam, in het ongeluk worden gestort, andere even ellendig blijven als zij oorspronkelijk waren, andere weder langs geheel ongedachte wegen en door de meest zonderlinge lotwisselingen tot voorspoed en rijkdom geraken; terwijl eindelijk het verband van het geheel dan eens door lange tusschenverhalen afgebroken wordt, dan weder geheel schijnt te ontbreken; telkens wordt men in nieuwe huiselijke kringen gebragt, waarvan de kennismaking klaarblijkelijk een ander doel heeft, dan om het verhaal-zelf op te sieren of tot ontknooping te leiden.

Het boek heeft dan ook een geheel ander, een wetenschappelijk doel; ofschoon dat doel-zelf weder wel eens zoo onder den omslag van het verhaal wordt bedolven, dat men soms het spoor geheel meent bijster te raken; een eigenlijk zamenhangend geheel, aaneenschakeling van beginselen moet men vaak ook hier te vergeefs zoeken: het zijn afzonderlijke brokstukken, die uit de zee van levensbijzonderheden van bijzondere personen of familiën moeten worden opgedolven; en die brokstukken hebben hunne betrekkelijke waarde.

Geld en arbeid! Het is dit gedeelte van den titel hetwelk den wetenschappelijken aard van het verhaal moet aanduiden. Men zoude het geheel een betoog kunnen noemen, dat noch geld alleen, noch arbeid alleen maatschappelijke welvaart kunnen te weeg brengen; dat evenwel noch het een noch het ander te versmaden is; maar dat beide met elkander in betrekking moeten gebragt worden, om wezenlijk geluk in de maatschappij te weeg te brengen. Het is vooral de bijéénbrenging van kapitalen en de verbinding van veler arbeid, waarvan de noodzakelijkheid en voordeelen worden betoogd. Het is eindelijk het fabriek-wezen en de landbouw, op eenigzins socialistischen voet ingerigt, waarvan, in verband met eene werkzame en zuinige levenswijze, de heilrijke gevolgen worden geschetst, ook in gelukkige tegenstelling met de misfortuinen, die de eindelijke vrucht zijn

[p. 160]

van bedriegelijken handel, van geldverspilling of improductieve aanwending van geërfd goed.

Het blijkt uit de wijze-zelve, waarop wij het resultaat van den indruk mededeelen, dien het geheele werk bij ons achterliet, dat wij er verre af zijn, alle de voorstellingen en beginselen van den Schrijver onvoorwaardelijk goed te keuren. En echter is er toch zeer veel goeds, zeer veel aanlokkelijks in zijne mededeelingen, vooral, waar hij, in het tweede deel, ons in de fabriek van helmig of in de landöntginning van wilner binnenleidt, of de werk-school van trijg, of de landelijke opvoeding van thorstens kinderen beschrijft. De fabriek van helmig wordt door een in kleine aandeelen gesplitst kapitaal gedreven; hij-zelf is een kundig, maar arm fabriekant, die echter door zijne werkzaamheid van lieverlede zijne geheele fabriek vrijkoopt; zijne werklieden verdienen door buitengewone werkzaamheid een aandeel in het kapitaal en de winsten der onderneming, en stellen daarom het hoogste belang in de zaak. Wilner koopt land, ontgint het, plaatst er kundige arbeiders op, die een gedeelte van hunnen tijd voor hunnen meester moeten arbeiden, maar zich door verdere werkzaamheid zelven een stuk grond kunnen verwerven, hetwelk zij door vereeniging van krachten bebouwen, beplanten, en waarvan zij, na verloop van tijd als eigen-erfden den vrijen eigendom bekomen; terwijl intusschen het land van den meester mede wordt beärbeid, en zijne bezitting, met zoo vele welvarende kolonisten verrijkt, aanmerkelijk in waarde stijgt. Dit is het gelukkige lot van de twee meest belang-inboezemende huisgezinnen, die door eene regte aanwending van kundigheden, werkzaamheid en kapitalen welvaart genieten en welvaart verspreiden; terwijl anderen daarentegen, door eenen anderen weg te volgen, òf geheel in het ongeluk gestort worden, òf te naauwer nood uit hunnen rampspoed of achteruitgang worden gered.

Er is, met dit al, veel uit dit werk te leeren, terwijl het ook eene onderhoudende lectuur oplevert. De fraaije

[p. 161]

schilderingen mogen dan ook slechts bij uitzondering voor zulk eene verwezenlijking vatbaar zijn; de verdorvenheid of onverschilligheid moge in al te grove trekken daar tegenovergesteld worden: het is toch niet te miskennen, dat er in de voorstellingen-zelve een grond van waarheid gelegen is, die ook voor verdere toepassing vatbaar schijnt, en tot edelaardige navolging opwekt.

Wij kunnen dit werk, waarvan de vertaling of vrije navolging zich door een aangenamen, lossen stijl kenmerkt, dus wel ter lezing en overweging, ook aan onze Nederlandsche vrouwen en meisjes, aanbevelen; maar wij moeten toch in gemoede waarschuwen tegen de utopiën zoowel als tegen de afschrikwekkende schetsen die er soms in voorkomen.