Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

[p. 154]

Kosmos. Ontwerp eener natuurkundige wereldbeschrijving, van A. von Humboldt. Naar het Hoogduitsch, door E.M. Beima, Math. Mag. et Phil. Nat. Doct., Conservator bij 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden. IIde Deel. Te Leiden, bij P.H. van den Heuvell. 1848. In gr. 8vo. 523 bl. f 5-90.

Bij het lezen van dit deel hebben wij op nieuw reden gehad, om ons te verblijden over de nuttige onderneming, om dit allerbelangrijkste werk te vertalen, en over de loffelijke wijze, waarop dit verrigt wordt. Door deze overzetting wordt niet zoozeer in eene bepaalde behoefte voorzien; want onder hen, die den Kosmos van den grooten humboldt lezen, zullen wel niet velen zijn, die geen Hoogduitsch genoeg verstaan, om dit in het oorspronkelijke te doen; maar er wordt een nuttige arbeid mede verrigt, want het boek vindt ook des ongeacht veel meer lezers, en wordt ongelijk meer verspreid. En dat verdient het ten volle. Wij behoeven niet te herhalen, wat wij er bij de aankondiging van het eerste deel van hebben gezegd. Het voor ons liggende behelst voor het grootste gedeelte eene geschiedenis der natuurkundige wereldbeschouwing, bij de oude, middeleeuwsche en hedendaagsche volken. Hoe scheepvaart, handelsverkeer, waarneming, staatkundige gesteldheid, uitbreiding van verwante wetenschappen (zoo als b.v. die der geneeskunde, met name bij de Arabieren der middeleeuwen), aardrijkskundige ontdekkingen, uitvindingen (men denke slechts aan mikroskopen en teleskopen!) hebben toegebragt tot de hoogte, waarop deze wetenschap thans staat; dat kan men hier vinden aangewezen met eenen rijkdom en eene orde van zaken, die boeit en medesleept; maar niet minder met eene belezenheid in eene ongeloofelijke menigte oude en nieuwe Schrijvers, welke eer, groote eer zou doen aan eenen auteur, die een lang leven in de rijkste boekerij doorgebragt en zijnen tijd aan niets anders besteed had, maar die bewondering, verbazing wekt, wanneer men zich herin-

[p. 155]

nert, dat de Schrijver een groot gedeelte van zijn leven heeft doorgebragt òf op verre reizen, die hem gelegenheid mogten geven tot eigen waarnemingen, maar weinig tijd of hulpmiddelen tot het nazien van boeken, òf in staatkundige werkzaamheden, die alle krachten en uren voor zich-zelve schenen te vragen. Doch onwillekeurig heeft humboldt zich-zelv' geteekend, wanneer hij bladz. 15 van dit deel schreef: ‘Wanneer bij een staatsman, in een bewegelijk en met velerlei bezîgheden overladen leven, in een door staatkundige hartstogten geprikkeld gemoed een levendig natuurgevoel en liefde tot landelijke eenzaamheid zich staande houden, dan ligt de bron daarvan in de diepten van een grootmoedig en edel karakter.’

De aanvang van dit deel behelst eene opgave der middelen, die tot de beoefening der natuur opwekken, waartoe humboldt brengt: dichterlijke natuurbeschrijving - landschapsschildering - aankweeking van uitheemsche gewassen. Het verwondert ons, dat de eerbiedwaardige Schrijver hier niet meer zegt van den invloed des Christendoms. Het gemis van eene godsdienstige beschouwing der natuur is eene der oorzaken van hare verwaarlozing, en het is misschien de voornaamste. Dáár slechts, waar de hoogste, zedelijke denkbeelden; dáár slechts, waar eene gemeenschap met den Oneindige - en dat is, men mag zeggen wat men wil, 's menschen hoogste behoefte - dáár slechts, waar het nader komen van den mensch aan zijne roeping de natuur en hare beschouwing bezielt, dáár bestaan voor hem de hoogste, zedelijke drangredenen, om de natuur waar te nemen, hare verschijnselen na te gaan, hare geheimen uit te vorschen. Wel zegt de Schrijver van dit onderwerp iets; maar niet genoeg. Het is rijk, en het eigenaardig karakter eener Christelijke natuurbeschouwing verdient in een helder licht te worden geplaatst. De fraaije plaatsen, uit de kerkvaders, bladz. 24 en volg., aangehaald, hebben er betrekking op.

De vertaling is over het geheel zeer goed; doch de invloed van het oorspronkelijke valt niet te miskennen in

[p. 156]

het overmatig gebruik van deelwoorden, waartoe de Hoogduitsche taal zich gemakkelijker leent dan de onze. Om een voorbeeld bij te brengen; het natuurhistorisch werk van den ouden plinius wordt aldus beschreven: ‘Een voortbrengsel van onwederstaanbare neiging tot alomvattend, dikwerf onachtzaam verzamelen, in den stijl ongelijk, nu eens eenvoudig en opsommend, dan wederom rijk aan gedachten, levendig en redekunstig opgesierd, is de Geschiedenis der Natuur van den ouderen plinius, reeds wegens haren vorm, arm aan in bijzonderheden tredende natuurbeschrijvingen; doch overal, waar de beschouwing op eene grootsche zamenwerking der krachten in het stelsel, op den welgeordenden Kosmos (Naturoe majestas) gerigt is, kan eene ware, uit het binnenste opwellende geestdrift niet ontkend worden.’

Doch dit zijn kleinigheden, vooral in een werk, dat voor méér dan voor eene vlugtige lezing bestemd is. Wij blijven het zeer aanbevelen. Aan het einde van dit deel vindt men eene breedvoerige inhoudsopgave van dit en het vorige.
br.