Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Hollands bloei in Schoone Kunsten en Wetenschappen bij het sluiten van den Munsterschen vrede, twee eeuwen later beschouwd. Eene voorlezing uitgesproken den 16 September 1848, bij de opening der Algemeene jaarlijksche vergadering der Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen, te Amsterdam, door B. ter Haar, Algemeen Voorzitter. Te Leiden, bij D du Mortier en Zoon. 1849. In gr. 8vo. 56 bl. f :-50.

Deze titel is oogenschijnlijk eenigzins lang, maar stelt ons in eens op het juiste standpunt om de redevoering te beoordeelen. Het stuk is geheel met het oog op de tijdsomstandigheden geschreven, en bevat, volgens de getuigenis des Schrijvers-zelven, niet zoo zeer zelfstandig onderzoek als wel toepassing der resultaten van het on-

[p. 62]

derzoek van anderen; ten einde daarvan, overeenkomstig de gelegenheid en gesteldheid der tijden, een nuttig gebruik te maken.

Wij kunnen niet anders dan dit doel prijzen en den man van studie toejuichen, die niet slechts voor zichzelven schatten van kennis verzamelt, maar tevens het heil der maatschappij wil bevorderen; die zich niet met onvruchtbare bespiegelingen bezig houdt, maar volgens het spreekwoord: hic Rhodus, hic salta, aan de tijdsomstandigheden, waarin hij zich bevindt, aanleiding voor zijnen arbeid ontleent. Om den lezer te doen zien, wat de Schrijver wil, en hoe hij dit zoekt uit te voeren, zullen wij eene korte schets van het stuk mededeelen.

Het is eene groote reden van dankbaarheid, dat na de geweldige staatkundige schokken van den laatsten tijd ons Vaderland rustig genoeg is, om een redenaar, die van het verledene spreekt, luisterende toehoorders te laten vinden. In dat verledene trekt ons thans vooral het jaar 1648, daar de Munstersche vrede nu juist twee eeuwen geleden is gesloten. Die gebeurtenis is, ten gevolge van de tegenwoordige beroeringen, minder herdacht dan zij verdiende, maar is toch niet geheel vergeten. Wij willen thans Hollands bloei in kunsten en wetenschappen in dat tijdvak beschouwen, en die beschouwing met den tegenwoordigen staat der letteren en kunsten en hare vooruitzigten in verband brengen. Wij zullen ons hoofdzakelijk tot de fraaije kunsten en letteren bepalen.

De Munstersche vrede wordt onder anderen ook aangewezen, omdat daarbij de oorzaken werden weggenomen, die zoo lang de beschaving hadden tegengehouden. Dit geldt van Duitschland, maar niet van Nederland. Wij hadden ons hoogste standpunt tusschen het twaalfjarig bestand en den Munsterschen vrede. Toen bloeiden hooft, reaal en van baerle, tesselschade en hare zuster, vondel, huygens en cats onder de dichters, hooft en later brandt als geschiedschrijvers; toen bloeiden of verrezen er hoogescholen; toen schitterden de douzaas, barlaeussen, heinsiussen, lipsiussen, scaligers, vossiussen door hunne ge-

[p. 63]

leerdheid; toen blonk het vernuft van de groot in zoo vele verschillende vakken van studie; toen had onze taal zich krachtig en zelfstandig ontwikkeld, gelijk onder anderen blijkt uit de Staten-vertaling des Bijbels; toen bloeide druk- en graveerkunst; toen stond rembrandt van rhijn aan het hoofd onzer schilders, en werd waardiglijk vergezelschapt door paulus potter, dou, metzu, jordaans, ruysdaal, ter burgh, van der helst en anderen. Toen werden de Beemster, de Purmer, de Diemermeer drooggemaakt, het praalgraf van willem I werd gesticht, en het achtste wonder verrees in Amsterdam.

Had dus de voortdurende krijg in andere landen nadeelig gewerkt, hier werkte hij voordeelig; onze godsdienstzin en vaderlandsliefde werd er door aangevuurd, onze geestkracht ontwikkeld, onze welvaart ten top gevoerd.

En hoe is het thans? De vergelijking is niet bemoedigend, want wij hebben veel van onzen ouden roem verloren. Wij moeten ons echter van overdreven klagten onthouden. Het zou niet regtvaardig zijn onbepaald op onzen tijd te schelden, want er zijn nog lichtpunten. Wij hebben in deze eeuw bilderdijk en van der palm gehad; onze romanschrijfster kan met tesselschade en hare tijdgenooten vergeleken worden; de welsprekendheid staat thans hooger dan toen; ons tooneel is wel diep gezonken, maar begint te herleven; dichtkunst en schilderkunst, klassieke letteren en verscheidene andere wetenschappen hebben nog gelukkige en grondige beoefenaars; onze taal wordt weer met groote zorg aangekweekt; het droogmaken van den Haarlemmermeer kan met vroegere ondernemingen van waterbouwkunde vergeleken worden.

Zoo zijn er dan wel redenen van blijdschap, maar aan den anderen kant zijn én welvaart, én geestkracht, én vaderlandsliefde, én algemeene belangstelling in kunsten en wetenschappen deerlijk achteruitgegaan.

Willen wij onzen toestand verbeteren, dan moeten wij godsdienst en goede zeden vasthouden, en tevens onze taal- en letterkunde, onze kunsten en wetenschappen

[p. 64]

aankweeken. Vele voorbeelden bewijzen, dat dit in de ongunstigste tijden kan geschieden, en wanneer wij ons daarop ijverig toeleggen, en niet aan ons-zelven wanhopen, kan Nederland in verjeugdigde levenskracht worden wedergeboren.

Nu volgen nog verscheidene zeer lezenswaardige aanteekeningen, om hetgeen in de redevoering is aangestipt nader op te helderen.

Ons oordeel over deze redevoering kunnen wij met weinig woorden zeggen. Een redenaar moet onderwijzen, bewegen en vermaken; en ter haar heeft deze drie pligten uitstekend vervuld. Zijne redevoering is een woord op zijn pas. Wij ten minste erkennen, door de lezing in nieuwen ijver ontstoken te zijn, en hopen, dat zij dezelfde werking op velen zal uitoefenen. Slechts een paar aanmerkingen meenen wij te moeten maken.

Bilderdijk en van der palm verdienen zeker geprezen te worden, maar moest hamaker hier verzwegen zijn?

Ten andere meenen wij bij het roemen op de droogmaking van den Haarlemmermeer de beschamende opmerking te moeten voegen, dat de werktuigen, waarmede die droogmaking verrigt wordt, uit Engeland zijn ontboden. De Leeghwater-zelf is aldus eene schande voor Nederland.

Dit zijn echter kleinigheden. Ons oordeel over de redevoering in haar geheel wordt er niet door gewijzigd. De Redenaar levere nog vele stukken van dezelfde voortreffelijkheid!