Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Beschouwingen over de Emancipatie der slaven in Nederl. (Oost-) Indië, zoodanig als die is voorgesteld in de verhandeling van Dr. W.R. van Hoëvell, - door een ingezeten van Java. Te Nieuwe-Diep, bij C. Bakker, Bz. 1849. In gr. 8vo. 36 bl. f : - 40.

In N^o. VII van den vorigen jaargang hebben, wij bl. 306 en volg., verslag gegeven van de Memorie over de ‘Emancipatie der slaven in Neêrlands-Indië, welke Ds. van hoëvell zich gehaast heeft, dadelijk na zijne terugkomst van Java in het licht te zenden. Thans hebben wij voor ons de Beschouwingen van een ingezeten van Java, welk geschrift door die memorie is uitgelokt. Heeft Dr. van hoëvell zijn arbeid gedagteekend: “Groningen, 4 December 1848,” de Schrijver der Beschouwingen dagteekent zijn stuk: Batavia, 15 April 1849.’ Is door ons in het opgemeld verslag hier en daar op het vlugtige en tegenstrijdige gewezen, voorkomende in de memorie van van hoëvell, nog meer geschiedt zulks in het geschrift dat van Batavia naar herwaarts ter uitgave schijnt te zijn gezonden.

Met eene gematigdheid van uitdrukking, die vrij is van alle declamatie of zucht om op de verbeelding der lezers te werken, of om door schilderachtige tafereelen indruk te maken, - vereenigt de Schrijver eene beknoptheid van voorstelling en

[p. 709]

bondigheid van betoogtrant, die de aandacht bezig houdt en de belangstelling wekt, ook van diegenen, welke met het onderwerp minder gemeenzaam bekend zijn. In eene korte Voorrede verklaart hij, zijnen arbeid te willen beschouwd hebben, ‘als eene onmisbare toelichting tot de Verhandeling van den Heer van hoëvell.’ Ook worden, op verschillende plaatsen, de wenschen van van hoëvell beaamd, terwijl zijne gronden en ontwikkelingen worden afgekeurd en bestreden of het onhoudbare van dezelve uiteen gezet.

De ‘ingezeten van Java’ vraagt, ingevalle de Heeren van hoëvell en poolman, de stellers dier memorie, overtuigd zijn, dat de slavenstand, in Neêrlandsch-Indië, een gruwel is, ‘waarom zij dan zoo lang hebben getoefd met die weldadige uitboezeming van hunne gevoelens? De Heer van hoëvell kwam reeds in 1838 als Leeraar en Prediker der Christelijke Godsdienst op Java, terwijl zijn vriend w. poolman reeds sedert 1828 daar was gevestigd. Was hun medelijdend gevoel zoo diep geplaatst, dat het tien jaren noodig had om tot uitbarsting te komen? Behoefden zij een zoodanig getal jaren, om die zeer oppervlakkige kennis, die zij van den slavenstand op Java hebben, te verkrijgen?’ - De Schrijver der ‘Beschouwingen’ brengt zelfs de uitgave der Memorie in verband met het gebeurde in Mei 1848, en zegt, bl. 11: ‘had de Heer van hoëvell zich niet op eene onbedachtzame wijze aan het hoofd gesteld der zoogenaamde politieke demonstratie op Batavia, in Mei 1848, dan was hij thans nog Predikant aldaar, en de vermaarde verhandeling was, tot nu toe, niet in het licht gekomen.’

Na deze en andere bedenkingen als Inleiding te hebben voorop gezonden, begint de Schrijver zijne taak: ‘de toelichting der Memorie van de Heeren van hoëvell en poolman,’ met eene scherpe aanmerking. ‘De groote fout,’ zoo lezen wij op bl. 13, ‘waaraan die Heeren zich hebben schuldig gemaakt, en die dan ook de voornaamste oorzaak is der onjuistheden, die in hunne verhandeling zoo vaak worden aangetroffen, is, dat zij eene zaak hebben beschouwd, waarvan zij geene genoegzame kennis hadden.’ Hoe weinig vleijend voor Dr. van hoëvell dit oordeel moge wezen, het wordt echter in meer dan eene bijzonderheid gestaafd. - De ‘ingezeten van Java’ laat zich, ten einde aan te toonen de onjuistheid van het gezegde, dat de algemeene geest, onder de ingezetenen van Nederl.-Indië, eene geheele émancipatie der slaven verlangt, onder anderen in dezer voege hooren:

[p. 710]

‘Wanneer men vermeent, dat het grootste aantal der slaven in deze Kolonie (wij bedoelen er uitsluitend diegenen mede, die bij de Christelijke bevolking dienstbaar zijn) zich bevindt in het bezit van de eigenlijke Europeanen, die alhier tot den hoogsten, meest beschaafden stand behooren, dan vergist men zich: - de zoogenaamde Oudgasten, tot dien hoogen stand behoorende, zijn op lange na niet meer zoo menigvuldig als in vroegere jaren; bij dezen vindt men nog, voor zoo veel zij aanwezig zijn gebleven, familiën slaven, die, van ouder tot kind, in hunne huizen zijn geboren en groot gebragt; doch zeldzaam zal men in de huisgezinnen, die zich in latere jaren op Java hebben gevestigd, en die verreweg de overhand hebben boven de evengemelde Oudgasten, slaven aantreffen; maar daarentegen is het juist onder de minder bemiddelde, zoogenaamde Inlandsche kinderen, dat de meeste slavenhouders worden aangetroffen, en ik zoude bijna durven beweren, dat onder deze van de tien huisgezinnen, minstens acht, een of meer slaven bezitten. Voor deze menschen is de slaaf een gedeelte van hun vermogen, een ware steun tot hun eigen onderhoud; niet alleen dat de in hunne dienst zijnde slaven, voor de kosten van voeding, kleeding en een gering maandgeld, alle huiselijke diensten veel goedkooper verrigten, dan zulks van vrije bedienden verwacht zoude kunnen worden; maar vaak dienen diezelfde slaven tot een gedeeltelijk middel van bestaan voor hunne weinig vermogende eigenaren; door, zoo als niet alleen op Batavia, maar nog veel meer op andere hoofdplaatsen van Java geschiedt, hen aan meer vermogenden te verhuren tegen een hoog loon, waarvan de meester of de meesteres een ruim aandeel voor zich-zelven genieten. - Is het nu niet ongerijmd te willen beweren, dat deze menschen, die ongetwijfeld een aanzienlijk gedeelte van de ingezetenen der Kolonie uitmaken, naar eene geheele Emancipatie der slaven zullen verlangen?’

Ingevolge de vier punten, welke de stellers der Memorie zich ter beantwoording hadden voorgesteld, gaat ook de ‘Ingezeten van Java’ in zijne toelichtingen hunne redeneringen na, en beweert niet zelden, dat hetgeen in de Memorie als regel is voorgesteld, slechts als uitzondering gelden kan. Uit de ontwikkelingen der Memorie-zelve wordt dit, op meer dan eene plaats, bewezen. Men herleze de Memorie en vergelijke ze met de Beschouwingen, en voor den onpartijdigen en nadenkenden lezer zal de waarheid gemakkelijk te vinden wezen.

[p. 711]

Bij het onderzoek van het Tweede Hoofddeel der Memorie worden zeer juiste aanmerkingen in het midden gebragt omtrent den invloed, door de slavernij op de zeerooverij in den Indischen Archipel uitgeoefend. Ook wij zijn overtuigd, dat (zie bl. 22) ‘zoo lang de geroofde menschen op honderde plaatsen buiten ons gebied, als slaven kunnen worden verhandeld, de afschaffing der slavernij in Nederl.-Indië een slechts zeer geringen invloed op de zeerooverij zal kunnen hebben.’

Op bl. 24 behandelt de Schrijver het vierde vraagpunt, de opgave namelijk, door de Heeren van hoëvell en poolman, der ‘middelen waardoor, met eerbiediging van het regt van eigendom, de Emancipatie der slaven in Nederl.-Indië zoude kunnen plaats hebben.’ - Ofschoon wij gaarne erkennen, dat de ‘Ingezeten van Java,’ in dit gedeelte bepaaldelijk, niet van scherpte in zijne redeneringen is vrij te pleiten, zoo is er evenwel veel dat behartiging verdient. De dadelijke en onvoorwaardelijke vrijverklaring der slaven op Java, zonder dat eenige voorzorgen in hun belang worden genomen, kan niet anders dan noodlottige gevolgen voor velen onder hen hebben, zal hier tot luiheid verleiden en tot misdaad doen overslaan, en daar tot ellende en misschien tot den hongerdood voeren.

De bezadigde Nederlander verloochene ook hier zijn karakter niet: hij leze, vergelijke en besluite niet ligtvaardiglijk!