Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Verhandeling over de vereischten van natuurkundige afbeeldingen, door H. Schlegel. Eene door Teylers tweede Genootschap in het jaar 1847 bekroonde Prijsvraag. Met tien meest gekleurde platen. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1849. In 4to. 86 bl. f 3 - :

De prijsvraag door teylers tweede genootschap opgegeven: ‘welke vereischten moet eene natuurkundige teekening [beter eene afteekening van een voorwerp der natuur] hebben, om zoo wel den natuurkundige als den kunstkenner te voldoen,’ was gelukkig gekozen. Eene beantwoording op die vraag kon vooral tweeërlei doel treffen: zij kon namelijk, vooreerst, een maatstaf ter beoordeeling van de bestaande afbeeldingen aan de hand geven; ten andere eene aanwijzing bevatten van de voorname regels, welke den kunstenaar besturen moeten, die dergelijke afbeeldingen vervaardigen zal. Het Genootschap zag zich in staat gesteld een voldoend antwoord op deze vraag te bekroonen. De Heer h. schlegel, Conservator aan 's Rijks Museum van Natuurlijke geschiedenis, die zelf aan zijne wetenschappelijke nasporingen de beoefening der teekenkunst paart, was juist geschikt om deze vraag te beantwoorden, en wij gelooven, dat niemand deze verhandeling raadplegen zal, zonder er nut uit te trekken. De behandeling vangt aan met een onderzoek naar het doel van afbeeldingen der natuurlijke voorwerpen, in vergelijking met het doel des kunstenaars bij een kunstwerk, dat niet aan een wetenschappelijk oogmerk dienstig is. Hierop volgen algemeene aanmerkingen over het vervaardigen van ‘natuurkundige afbeeldingen’ (dat wij deze benaming minder goed keuren, hebben wij

[p. 707]

reeds boven aangeduid). Een derde hoofdstuk handelt over het schetsen van natuurkundige afbeeldingen, waarbij de vraag: of hierin de wijze der schilders (naar de regelen der perspectief) of der bouwkunstenaars (naar de afmeting of op een denkbeeldig oneindigen afstand) gevolgd moet worden, ter sprake komt. Overgaande tot eene bijzondere beschouwing van de vereischten bij afbeeldingen van zoogdieren, van vogels, van amphibiën en visschen, van ongewervelde dieren, van ontleedkundige voorwerpen, van planten en van fossilen, eindelijk van afteekeningen onder het mikroskoop, geeft de Schrijver over al deze punten vele belangrijke wenken. Het geheel wordt eindelijk door eene korte opgaaf der voornaamste regelen, uit het voorafgaande afgeleid, besloten. Bij elke bijzondere klasse van afbeeldingen worden tevens de voornaamste, vooral de nieuwere plaatwerken aangehaald en over het geheel, zoo het ons voorkomt, juist beoordeeld. Echter verwonderde het ons, dat sommige namen waren voorbijgegaan, die eenen voornamen rang innemen, zoo als b.v. sturm bij de ongewervelde dieren, die gedurende eene halve eeuw, in het vervaardigen van afbeeldingen van insekten, vooral van kevers, heeft uitgemunt; listen onder de oudere en sowerby en reeve onder de nieuweren, bij de schelpen en horens. Bij de ontleedkundige afbeeldingen is de Schrijver vooral onvolledig, daar hij, b.v. noch van de schoone afbeeldingen van soemmerring naar teekeningen van koock, noch van den uitmuntenden ontleedkundigen Atlas van arnold, noch van zoo vele werken van de Italiaansche Anatomen eenige melding maakt. Ook zouden wij met hem de afbeeldingen van straus-durchheim niet zoo onbepaald durven prijzen, evenmin als die der Akalephen van ehrenberg. Dit zijn echter aanmerkingen van ondergeschikt belang. De afbeeldingen, die de Schrijver bij deze verhandeling gevoegd heeft, zijn proeven van zijn eigen talent, en verdienen zeker over het geheel als wèlgelukt geprezen te worden; hoezeer de tweede afbeelding, eene gekleurde voorstelling van den kukang van Java, aan den kunstkenner waarschijnlijk niet voldoen zal en althans als voorbeeld eener teekening van zoogdieren minder goed gekozen is.

Bij het menigvuldig gebruik, dat thans van afbeeldingen der natuurlijke voorwerpen in zoölogische werken gemaakt wordt, is het mij dikwerf voorgekomen, dat men ééne zaak

[p. 708]

wat te veel uit het oog verliest. Het is alsof men van de veronderstelling uitging, dat alle beoefenaars der natuurlijke geschiedenis over groote schatten beschikken konden, of dat men deze werken alleen tot groote bibliotheken wenschte beperkt te zien. Tot onderscheiding, tot herkenning (tot het détermineren) behoeft men zulke keurige en prachtige platen niet. Naauwkeurigheid van teekening, natuurlijkheid van kleur (dáár, waar gekleurde afbeeldingen noodig zijn), en voorts, voor de kennis der détails, afzonderlijke afbeeldingen in omtrek, dit is vaak alles wat de natuurkenner verlangt. Geven zijne afbeeldingen meer, dan moeten zij als werken van luxe beschouwd worden, en dienen dan alleen tot voldoening des kunstenaars of tot verlustiging van den rijken bezitter, die ze als plaatwerken in zijne bibliotheek plaatsen kan.

L.
J.v.d.H.