Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Het leven en karakter van Carel Hendrik Graaf Verhuell, uit nagelaten aanteekeningen en andere authentieke stukken beschreven door Q.M.R. Verhuell. II Deelen. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1848. In gr. 8vo. XXVIII en 860 bl. f 9-40.

Lof en dank verdienen allen, die, hetzij door toelichting van bepaalde, door hen beleefde historische feiten, hetzij

[p. 672]

door eigene levensbeschrijving, of die van naastbestaanden en bijzonder bekenden, onze wetenschap vermeerderen, ons oordeel scherpen, en bijdragen leveren voor de regte waardeering der geschiedenis van onzen leeftijd, sinds meer dan de helft der laatste halve eeuw.

Uit dit oogpunt beschouwd is het leven en karakter van carel hendrik Graaf verhuell, door zijnen neef beschreven, bijzonder gewigtig te noemen.

Wij zouden er reeds vroeger eene aankondiging van hebben geplaatst, maar wilden eerst het laatste deel afwachten van het verdienstelijk werk over de geschiedenis van ons zeewezen van den volijverigen Archivarius j.c. de jonge.

Nu is ons, na een gezet en onpartijdig oordeel, gebleken, dat de neef een' belangrijken liefdepligt aan zijn verdienstelijken oom heeft bewezen; dat die oom een der merkwaardigste mannen is geweest van onzen tijd; door en door bekwaam en kundig, en, naar zijn inzigt, gevoelen en overtuiging, ook naar behooren handelende; - maar velen zullen evenwel blijven meenen, dat hij, na de omwenteling in 1795, en tijdens de overheersching der Franschen hier te lande, te veel gehandeld heeft naar eigen beginselen. Hij was en bleef Oranjeman, ook na het vertrek van den Prins; - hij was en bleef Franschman ook gedurende en na de overheersching; - hij was en bleef het eene en het andere niet uit partijzucht, maar uit innige overtuiging. Ofschoon onder een onder bewind levende, bevorderde hij den terugkeer des Prinsen, ook tijdens de landing der Engelschen in ons Vaderland. Later, bij den afstand van den Prins, oordeelde hij, dat zich geheel te werpen in de armen der Franschen, bij eigen onvermogen nog het nuttigste was voor het vaderland, tot behoud van de weinige welvaart, die ons overbleef; en dat er niets verderfelijkers ware, dan den Franschen Keizer zijdelings of regtstreeks, bedekt of onbedekt, tegen te staan. Ook na het afwerpen van het Fransche juk oordeelde hij, zonder door den Keizer-zelven daarvan ontslagen te zijn, niet te mogen afwijken van den eed, die hem als krijgsman aan den Franschen beheerscher verbond - al ware het ten nadeele van een herkregen Vaderland.

Niets is wel gewaagder dan een ander, in zijne beginselen en daden, naar ònze beginselen en daden te willen beoordeelen. Het moet de vraag niet zijn, hoe wij, naar ònze

[p. 673]

beginselen zouden gehandeld hebben; maar of hij, verhuell, naar de zijne vast en krachtig handelde. Wij gelooven hierop voor den Heer verhuell bevestigend te kunnen en te mogen antwoorden. Eene andere vraag is het: of hij dan te huis behoorde als staatsman, krijgsman, zeeman, in de bepaalde gesteltenis en stemming van hen, die hij diende, niet in overdragtigen, gedwongen en lijdelijken toestand, ofschoon met ongeduldig begeeren en snakken naar vrijheid, en het losmaken van knellende banden. - Het is een allermoeijelijkst vraagstuk: in hoe verre men in dergelijke omstandigheden, ik zeg niet met eed en pligt mag transigéren; maar tijden, omstandigheden, leiding van Hooger hand, en hoogere belangen in aanmerking mag nemen? - Wij zijn verre van het gedrag van den Graaf verhuell te veroordeelen, maar in zijne plaats zouden wij liever ons aan de dienst, op het laatst vooral, onttrokken hebben, dan te blijven dienen, welgemeend naar eigen persoonlijk inzigt en overtuiging, maar niet in den geest en naar den wensch van het bovendrijvend gevoel van landgenooten, die een ander belang voor oogen hadden, of het bestaand belang anders inzagen. Doch wij herhalen het, dat wie hier den Graaf verhuell naar eigene beginselen wilde beoordeelen, naar ons gevoelen niet zoude oordeelen met billijkheid.

Dit werk is, met het leven van schimmelpenninck, en dat van wiselius; met het stukje over roëlls verblijf met Koning lodewijk te Parijs; met het werk van p. scheltema over zijn oom jacobus, en met andere dergelijke werken eene uitmuntende bijdrage tot de kennis van den gewigtigen tijd door ons beleefd, en maar al te dikwerf zoo oppervlakkig beoordeeld door hen, die hem noch beleefd hebben noch kennen. Zulke werken zijn allezins gewigtig voor hen, die zaken beoordeelen willen in hare waarheid en wezen.

Er blijft echter op dit veld der geschiedenis nog veel te doen. Van genoegzaam alle Raadpensionarissen missen wij goede, uitvoerige levensbeschrijvingen, in verband met hunnen tijd, en met de voorvallen gedurende hun bewind. Het ware te wenschen, dat ook in die leemten welhaast voldoende voorzien mogte worden. Wie zou niet verlangen zulke te bezitten van eenen heinsius, slingelandt en van de spiegel! Wie wenscht ook niet de bij herhaling door de Tweede Klasse van het Koninklijk Nederlandsche

[p. 674]

Instituut uitgeschreven prijsvraag over oldenbarneveld grondig beantwoord te zien! Wie zou niet wenschen de handelingen van jan de witt in een waar en helder licht te zien voorgesteld? En wie verlangt ook niet een falck, roëll en andere dergelijke voorname mannen in dien geest, en in dat verband beter te kennen uit hunne nagelaten stukken? - Waarom die langer achtergehouden?

Maar aldus voortgaande zouden wij van het werk over den Graaf verhuell geheel afraken. Wij hadden er veel uit opgeteekend en ons voorgenomen mede te deelen, hoe wij de berigten, aangaande verhuell, hier voorkomende, getoetst hadden aan hetgeen wegens hem en het zijne vermeld is door den Heer Mr. j.c. de jonge in het laatste deel van zijne geschiedenis van ons zeewezen; maar moesten dit voornemen laten varen, als leidende tot al te groote uitvoerigheid. Nu gelooven wij te kunnen volstaan met te verklaren, dat wij, na een gezet onderzoek, instemmen met het oordeel van den Heer de jonge over den Graaf verhuell en diens verrigtingen, en kortheidshalve naar zijne meergemelde geschiedenis verwijzen, die in alle handen is. Den Schrijver van dit ‘Leven en Karakter’ brengen wij dank toe voor zijne gewigtige dienst aan de geschiedenis bewezen; terwijl wij zijn werk den ruimen aftrek toewenschen, dien het verdient.