Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Reis door Nederlands Oost-Indië, in het belang der Evan-

[p. 614]

gelische zending, door L.J. van Rhijn, Afgevaardigde van het Nederlandsche Zendelinggenootschap. Met platen en kaarten. Uitgegeven ten voordeele van dat Genootschap. 1ste-3de Aflevering. Te Rotterdam, bij M. Wijt en Zonen, Drukkers van het Nederlandsche Zendelinggenootschap. 1849. In gr. 8vo. 144 bl. f 1-80.

Het Zendelinggenootschap heeft het verwijt van bekrompenheid niet treffender kunnen beschamen, dan door de uitvoering van het vóór vijf jaren genomen besluit, om door eenen afgevaardigde de Zendingsposten in onze Oostersche bezittingen te doen opnemen. De mannen, die zich geroepen achten, om mede te werken tot de bekeering der millioenen medemenschen, die nog omdolen in den nacht van bijgeloof en barbaarschheid, willen hunnen tijd en de krachten van geest en stof niet verspillen op goed geloof af, maar met kennis van zaken, met levend geworden bewustzijn te werk gaan. Wij wenschen het Genootschap geluk met het welslagen eener poging, die eene zoo schoone bladzijde levert tot de jaarboeken zijner geschiedenis. Nog staat ons het aangename uur levendig voor den geest, toen de teruggekeerde Inspector, in de buitengewone vergadering van het Genootschap, van zijne belangrijke zending rekenschap en verantwoording gaf, toen hij in het godsgebouw Nederland opriep om Java, waaraan Nederland zoo veel verschuldigd is, met den zegen van het Evangelie te verrijken.

Zoo velen daar tegenwoordig waren verblijdden zich met de verzekering, dat het reisverhaal van den Zendeling door den druk zou worden algemeen gemaakt. Die belofte gaat over in vervulling, en bereids zien drie afleveringen het licht, versierd met drie platen, waarvan de eerste de kerk en pastorij der Christengemeente te Depok, de tweede een gezigt op het meer van Fondano, genomen uit den nieuw aangelegden koffijtuin aldaar, en de derde een gezigt op de negorij Fomohon, komende van Manado, vertoont. De uitgave geschiedt in afleveringen van drie vellen met eene kaart of plaat, berekend tegen 60 cents per aflevering, en, daar het werk in twaalf Afleveringen kompleet zal zijn, zal het geheel op ruim zeven gulden te staan komen.

Wij twijfelen niet, of alle maar eenigzins gegoede belangstellenden in de werkzaamheid van die vrienden des Heeren, welke het bevel: ‘predikt het Evangelie aan alle creaturen!’

[p. 615]

trachten te volbrengen, zullen zich dit reisverhaal aanschaffen. Aldus eene allezins gepaste nieuwsgierigheid voldoende, zullen zij tevens de stoffelijke belanden van het Genootschap bevorderen. Immers ten voordeele daarvan geschiedt de uitgave. Wij hebben van de Redactie nog slechts de eerste aflevering ontvangen, doch ook de tweede en derde in handen, en het verblijdt ons, van het gelezene een goedkeurend verslag te kunnen geven.

Het eerste hoofdstuk heeft van rhijn getiteld: ‘de zeereis van Rotterdam naar Batavia;’ de lezer mag er gerustelijk bijvoegen: ‘of de zending aan boord.’ Deze zeetogt wordt los, levendig en aanschouwelijk verhaald. Wij noemden hem eene zending aan boord; want het is treffend te lezen, wat het voorbeeld van een regtschapen man vermag, die, zonder gezag, zonder meesterschap of dwang, enkel door het woord en vrome persoonlijkheid, op het gemoed van menschen werkt, die doorgaans in verwildering leven. Wij danken den Schrijver voor zijne even ernstige als gepaste opmerkingen en wenken betreffende den zeemanstand. Het getuigt van eene jammerlijke en noodlottige verblinding, dat die stand, voor ons Vaderland onmisbaar, zedelijk zoo onverantwoordelijk wordt verwaarloosd. Menige moeder hebben wij de geneigdheid van den dartelen knaap voor het zeemansleven hooren tegengaan met dit schrikkelijk woord: ‘neen, naar zee niet, dan is mijn kind verloren.’ Men moet in eene zeehaven wonen, om getuige te zijn van tooneelen, die men niet gaarne beschrijft. Er zijn uitzonderingen; wij kennen ze. Hoe geheel anders gaat het daar aan boord; hoe knap ziet het volk er uit; hoe tevreden en opgeruimd is aller stemming! Onze reiziger klaagt over het gebrek aan godsdienst op onze Oostindievaarders. Mogten deze bladen in handen van Kapiteins geraken, zij zouden door een sprekend voorbeeld vernemen, dat de zeeman door godsvrucht regtschapen wordt en ijverig in pligtbetoon. Wij verwonderen ons met den opmerker, dat, b.v., de Handelmaatschappij, die geen schip bevracht, zonder daar een geneesheer op te plaatsen, niet meer op de zedelijke belangen let dier menschen, aan welke zoo veel wordt toevertrouwd. Aan stof om het volk godsdienstig bezig te houden ontbreekt het niet. Wij wijzen alleen op de leerredenen van van balen blanken. Treurig, doch waar, is de blik van van rhijn op de zedelijke verwaarloozing onzer matrozen, die door vloeken in tucht gehouden, door jenever opgewonden worden.

[p. 616]

Het eerste werpt verachting en spot op den gezagvoerder terug; het laatste ontzenuwt den zeeman, die daarenboven door afhankelijkheid van zijnen slaapsteê-houder, zijne zelfstandigheid verliest. Evenzeer verdienen de opmerkingen betreffende de opleiding onzer jonge lieden tot gezagvoerders eene ernstige behartiging. Het is niet te ontkennen, er bestaat een vooroordeel tegen de jonge lieden, die van de kweekschool komen; maar als de praktijk het doen moet, verneder dan toch den knaap niet eerst tot schoenenpoetser, en werp hem dan toch niet daarna in een poel, waarin zijne zedelijke reinheid verstikt. Het middel, door van rhijn voorgeslagen, is niet enkel theoretisch, maar praktikabel. Te regt verwijst hij naar de vorming van officieren bij 's Rijks Marine, en het moet gezegd worden, dat, sedert deze niet meer door den trechter van het schuim des volks gaan, het ruwe, althans van de uitwendige zedelijkheid, in het hooger Zeemansleven is afgeslepen. Men mag verwachten, dat mettertijd de beschaving van boven naar beneden zal werken.

Het tweede hoofdstuk loopt over de reis van Batavia naar Samarang. Schilderachtig wordt deze togt beschreven. Men houde daarbij echter steeds in het oog, dat onze reiziger niet ten doel heeft, zich met de voortbrengselen des lands en hunne kultuur bekend te maken; hij heeft geen handel- of natuuronderzoekende reis ondernomen. Van rhijn vergelijkt zich niet ten onregte met eenen krijgsman, die, na stille garnizoensdienst, verwaardigd wordt een veldtogt voor zijnen Heer en Koning te ondernemen, of uitgezonden is op verkenning, om eene nieuwe Provincie voor het koningrijk der hemelen te veroveren: hij is uitgegaan om in de harten te bespieden of er een open zij, door 't welk ter bekwamer tijd het woord des levens kunne ingaan, en hij is teruggekomen, zoo als hij dit openlijk uitsprak, gelijk kaleb, zijne zenders toeroepende: ‘laat ons optrekken en dit land innemen, want wij kunnen het overweldigen!’ - terwijl zoo vele mismoedig verklaren: ‘wij kunnen niet optrekken tegen dit volk, want het is ons te sterk.’

Alleen merken wij op, dat de onderhandeling, door van rhijn met den Oosterschen Landvoogd gevoerd, al aanstonds het bewijs oplevert, dat hij in zijne moeijelijke betrekking op zijne plaats was. De beschrijving van de Christelijke gemeente te Depok is wèl aangebragt. Tusschen aangename

[p. 617]

natuurschilderingen zijn hoogst belangrijke opmerkingen en wenken verspreid.

Bij nadere gelegenheid zetten wij dit verslag voort. Om het weldadig doel van het Nederlandsche Zendelinggenootschap te bevorderen, hebben wij ons gehaast de eerste afleveringen van het werk aan te kondigen.

H.
J.H.S.