Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Mijne, meer dan zestigjarige, overdenkingen over de Christelijke godsdienstleer. Door eenen Godsdienstvriend.
Wij kennen ten deele.
Paulus.
Te Heusden, bij A.F.G. de Pinéda. 1848. In gr. 8vo. 74 bl. f : - 65.

Een veel, ligtelijk te veel belovende titel, die afdoening van gewigtige zaken laat verwachten. Bescheiden geeft de Schrijver rekenschap van de openbaarmaking zijner overdenkingen, welke hij in dialogischen vorm inkleedt. Hij vangt aan met eenige woorden te spreken over het bestaan van God, het gebruik der rede bij het boek der hoogere Openbaring. Zeer oppervlakkig. Even vlugtig loopt hij heen over de goddelijke ingeving, waarbij hij vele woorden verspilt over een punt, dat geen verstandig mensch meer betwist; terwijl hij het eigenlijk wezen der zaak over het hoofd ziet. Zoo gaat het denken zeer gemakkelijk. De Schrijver, den mensch voorstellende, zoo als hij uit Gods hand te voorschijn trad, heeft ons op nieuw overtuigd, dat het veranderen van bijbelsche in moderne uitdrukkingen niet altoos verbetering is, en dat verklaringen wel eens verduisteren. Mozes zegt eenvoudig, dat al wat geschapen was, en dus ook de mensch, goed was, vatbaar voor volmaking. De Schrijver maakt hem volmaakt. Die de leer der zoogenaamde erfzonde en hare zedelijke toerekening vasthouden, zal philalethes, op den magtspreukigen weg dien hij inslaat, in hunne overtuiging niet schokken. Indien iemand, het zij behoudens onzen diepen eerbied voor de grijsheid gezegd, meer dan zestig jaren nadenkt, mag men toch verwachten, dat hij tot eenig resultaat zal zijn gekomen; doch onze auteur weet, ten aanzien des oorsprongs van het zedelijk kwaad, niet anders te zeggen, dan wat hem en zijne hoorders even onzeker laat. Zijne gedachte over de wezenlijke natuur van christus heeft hij in bijbelschen zin nedergelegd; van de verzoening heeft hij eene gezonde opvatting uitgedrukt; doch over het wezen des geloofs schijnt hij niet diep te hebben nagedacht. Dat hij tegen de praedesti-

[p. 612]

natie zich verzet, laat zich vooraf vermoeden. Zij is ook ons in Evangelischen zin onhoudbaar; maar of hij door zijne exegese van Rom. VIII:29, 30 zijne zaak niet bederft, moge de lezer beslissen. Hij zegt: ‘het woord door kennen vertaald, beteekent beminnen, en te voren verordineren zegt eenvoudig bepalen. Ook is het aan u, als taalkundige, bekend, dat men die aangehaalde plaats niet behoeft te vertalen in den verledenen tijd: hij heeft, maar in den tegenwoordigen, (alsof er dit bij het absoluut oneindige ook wat toe deed!) en dat men dan (een overgang met een aanloop!) moet en, misschien (nu is het gevonden!) beter, kan overzetten: die Hij bemint, deze besluit of bepaalt Hij ook, of bestemt Hij, Hij roept hen enz.’ Laat deze verklaring al opgaan, dan zijn er toch die God niet bemint, en eens aangenomen, dat te voren verordineren eenvoudig beteekent bepalen, dan bepaalt God toch wat anders voor die hij niet bemint. De Schrijver heeft het niet uitgemaakt wie dit zijn, Het heugt ons nog, hoe men het Paulinisch woord: jakob heb ik lief gehad, maar ezau gehaat, jammerlijk bedierf met aan dit woord ‘haten’ de beteekenis van ‘minder liefhebben’ toe te dichten. Wat het gevoelen over de zaak-zelve aanbelangt, zijn wij met den Schrijver eens. Mager, als een der koeijen, die farao in den droom zag, is de uitlegging die van de regtvaardigmaking gegeven wordt. Had de overdenker slechts de moeite genomen de schriften der Hervormers eens te raadplegen. Hij zal die toch, hopen wij, de aandacht niet onwaardig keuren. Beter is zijne beschouwing over het gebed ons bevallen. Bij de behandeling van het dogma over den doop heeft de waardige man veel ingebragt tegen het formulier bij de Hervormde Kerk in gebruik. Wanneer hij evenwel het vermoeden oppert, dat niemand de woorden verstaat, ‘dat onze kinderen in christus geheiligd zijn,’ dan zal dit ook wel het geval zijn met ‘in christus te gelooven.’ Zonderling is de vraag: ‘waarom men bij den Doop en bij het Avondmaal formulieren behoeft te gebruiken?’ - ‘De Apostelen,’ zegt hij, ‘en de eerste Christenen kenden en gebruikten geene formulieren, want,’ en dit antwoord is regt naïf, ‘want zij bezaten ze niet: en waarom wij dan?’ - Zeer eenvoudig, omdat ze er zijn. Wij zijn geen onbepaalde voorstanders van formulieren, maar indien zij er niet waren, hoe wonderlijk zou het hier en daar toegaan. Er was een tijd,

[p. 613]

waarin het woord bij matth. XXVIII al te veel zeide. Een bepaald formulier bewaart ten minste kerkelijke eenheid. Men kan even zoo gegrond bezwaren inbrengen tegen het gebruik van een bepaalden gezangbundel, die eene verzameling van formulieren is voor het kerkgezang. Maar laat eens aan iederen predikant de vrijheid om voor zijne gemeente, gezangen te vervaardigen - hoe zou 't er mede gaan? Meer eerbied hebben wij voor de bedenking tegen de vraag in het formulier: ‘of de ouders instemmen met de leer, zoo als zij hier geleerd wordt?’ Eene gemeente die dikwijls van leeraren verwisselt, weet niet wat regt in haar midden geleerd zal worden. Tot geruststelling van philalethes kan worden gezegd, dat vele predikanten het woordje ‘hier’ achterwege laten. Even zoo loopt de beschouwing van het Avondmaal meer over het gebruikelijk formulier, dan over de instelling-zelve, en hare zegenrijke bedoeling en uitwerking; welke laatsten bij hem schier tot niets schijnen teruggebragt te zijn. Volle waarheid ligt in des Schrijvers verklaring over de grondwaarheden des Christendoms, en wij wenschten, dat ieder met hem op dit punt eenstemmig dachte. Eindelijk wordt de onsterfelijkheid der ziel aangeroerd, wier vaststelling op Evangelisch terrein evenmin bewijs vraagt als het bestaan van God. Dewijl philalethes vroeger getoond heeft, geloof en uitwendige belijdenis voor Synoniem te houden, is het wel te verwachten, dat hij met het geloof ten aanzien der zaligwording niet te doen wil hebben. Het is mogelijk, dat onze blik in de eeuwigheid zoo verre niet reikt als de zijne; maar dit geeft ons het regt hem te vragen, of er in beter land geene behoefte zal zijn aan gelooven en hopen? Paulus zegt: ‘nu blijft geloof, hoop, liefde, deze drie.’ - Des Schrijvers overdenkingen bewegen zich niet op de hoogte van de wetenschap dezer dagen. Of hij daarbij gewonnen of verloren hebbe, laten wij in het midden.

De rust des gemoeds in christus den Heer bidden wij den grijsaard toe. Hij beschouwe onze aanmerkingen in het licht der waarheid. Wij hebben zijne overdenkingen naar onze overtuiging getoetst en vrijmoedig onze meening uitgesproken, die 't hem vrijstaat te verwerpen. Gelukkig, dat wij het in de hoofdzaak eens zijn, en daarbij blijve het!

H.
J.H.S.