Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Lotgevallen van een Struisveêr. Naar het Engelsch van Douglas Jerrold, Schrijver van de Bedsermoenen. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1849. In gr. 8vo. VIII en 244 bl. f 1-50.
Een man van geld, door Douglas Jerrold. Uit het Engelsch, door G. Francken. Te Amsterdam, bij Gebr. Diederichs. 1849. In gr. 8vo. VIII en 312 bl., met negen vignetten. f 3 - :

Gelijk een groot bosch uit verschillende boomgroepen, zoo bestaat het groote publiek uit verschillende soorten van lezers. De rustig zittende romanlezende soort is de talrijkste en grilligste. Zij heeft dagelijks van de verveling te lijden, en vordert gestadig aanvoer van nieuwe middelen van verzet.

[p. 546]

Maar is er nog iets nieuws onder de zon? Alles gaat voort en altijd voort als in een ootje, maar als 't een tijd lang geloopen heeft komt 't van zelf weêr op 't punt van uitgang terug. Aldus ook met de vertelling, en hare gestadige verandering van vormen en kleuren. Dat vermogende middel om den tijd te dooden, is den Sultan in den Harem niet minder welkom dan den boerenjongen onder den schoorsteenmantel. Zoo was het vóór eeuwen, en zoo is het nog thans. Maar de vertelling mag niet lang wederkomen met hetzelfde gelaat en in hetzelfde pak. Men weet, wat het zeggen wil: ‘toujours des perdrix!’ - Verandering, vernieuwing, ziedaar de eisch van het publiek, dat als een onsterfelijke haroun-al-raschid dagelijks zegt: ‘verhaal mij een van uwe schoone vertellingen!’ Om den magtigen heerscher te behagen, en zijne luisterwoede te voldoen, put het genie zich uit in vindingen. Vandaar ontwikkeling, vooruitgang; maar ook wending, verachtering. Uit de schemerachtige tooveren spookwereld klom de vertelling langs menigte van trappen op tot de meer natuurlijke kweekgronden van lafontaine en walter scott; maar de vooruitgang liep rond, en langs velerlei trappen, door 't overnatuurlijke en onnatuurlijke heen, staat ze weêr van waar ze gekomen is: op de nevelachtige dameinen van 't sprookje en tooververhaal. De muze van andersen vervult de rol van 't goelijk grootje uit 't hoekje van den haard, en voor de piquantere schehrrazade verschijnt de muze van jerrold.

De twee aangekondigde verhalen zijn inderdaad sprookjes. Een struisveer, die ziet, waarneemt, vergelijkt, oordeelt en hare ontmoetingen beschrijft! Een koopman, die in geldgebrek den wensch uitspreekt: ‘gave de hemel, dat ik van geld gemaakt ware!’ en daarop, met behoud zijner gedaante, van top tot teen in banknoten verandert, en zóó, niet meer vleesch en bloed, maar papier, enkel geldwaardig papier, voortbestaat, denkt, en werkt; doch mager en magerder wordt, naarmate hij banknoten van zijn ligchaam uitgeeft, en eindelijk, dun als een wilgenslietje in krankzinnigheid vuur vat en verbrandt. Wat zullen wij er van zeggen? - Jerrold is blijkbaar een genie, een humorist van de eerste kwaliteit. Zijne opvatting is fiks, zijne voorstelling levendig. De verhalen in hun geheel zijn geestig gesponnen, en de situatiën, die hij verzint, grenzen beurtelings aan het vreeselijke en aan

[p. 547]

het kluchtige. Zijne karakters zijn goed volgehouden. Meestal doet hij lagchen, somwijlen grijpt hij in het hart. Kortom, hij is vindingrijk, onderhoudend, vol zetten, en kwinkslagen, en wij gelooven stellig, dat de beide geschriften ieder zullen amuseren, gelijk zij 't ons hebben gedaan.

Heeft jerrold dan alleen bedoeld zijne lezers te amuseren? - Zou hij niet ook verstandelijke en zedelijke oogmerken hebben gehad? - Wij zullen er niet aan twijfelen. De ‘struisveer’ en de ‘man van geld’ zijn maar figuren. Misschien dacht hij zich onder de eerste een wezen zonder verstand en zeden; slagtoffer van voorbijgaande schoonheid; heden verleid, morgen verlaten; heden uit stof opgeheven en met pracht beklsed, morgen in bandeloosheid wegzinkende, om in slijk te eindigen. Zulk een ongelukkig schepsel teekent hij, ook nog opzettelijk, onder den naam van jessy, met korte maar schrikbarende trekken af. - De banknootenman is de gepersonifiëerde geldzucht eens gelukkigen speculants, in de eerste periode van den niet verdienden rijkdom, onmenschelijke verkwister; in de laatste période, onmenschelijke vrek; maar altijd even ongelukkig door volstrekte ongevoeligheid voor 't geen dit leven zedelijk schoons, liefelijks en edels aanbiedt. - Als wij goed zien, komt de moraal der hoofdgedachte van 't eerstgenoemde werk bezwaarlijk aan haar adres, en ligt die van het tweede eenigzins diep, ten minste voor zulke lezers, die een zoet far niente verkiezen boven inspanning van den geest.

Maar vindt men hier niet een roman in den roman? - Staat de man van papier niet bijkans even scherp geïsoleerd als de struisveer? - Zijn hunne gevallen niet als afgescheiden van de gevallen hunner omgevingen? - Wie omgeven hen? - Wat gebeurt met dezen? - En wat leert men daaruit? - Waarde lezer! onze aankondiging zou zelve eene vertelling worden, als we die vragen volledig wilden beantwoorden, en dan liet ge misschien de werken ongelezen, en dat ware jammer. Ja, men vindt in het sprookje van de ‘struisveer’: de roman van de deugdzame, vervolgde, maar ten slotte triomferende fanny butler, wier geluk aanvangt, juist als de struisveer hare loopbaan besluit op den kop van een aap; - in 't sprookje van den ‘man van geld’: de roman van zijne stiefkinderen, inzonderheid van den dichterlijken basilius pennibacker en de edele betsy carraways. Uit die ro-

[p. 548]

mans is menige wenk en les op te vangen; doch jerrold, gelijk meer schrijvers, beziet de harten der menschen wel eens door gekleurde glazen, en is niet altijd vrij van overdrijving, die 't effect verhoogt ten koste der waarheid.

Doch waarheid - wie verlangt haar onverbloemd of onverkunsteld in sprookjes? - En is het nu goed of kwaad, dat we weder tot de sprookjes zijn gekomen? Wij houden 't voor goed, omdat 't weêr kans geeft op nieuwen vooruitgang naar 't meer ongekunstelde, eenvoudige en natuurlijke. - Intusschen laat jerrold het sprookje-zelven een reuzenstap doen. Tot nog toe bewoog 't zich alleen op 't gebied van 't wonderbare, of bovennatuurlijke; maar hij verplaatst 't op 't gebied van 't onmogelijke. De geheele fabel van ‘den man van geld’ valt in duigen als de banknooten, die Mr. jericho van zijn papieren ligchaam trekt, door de Engelsche Bank niet betaald worden. Welnu, 't is onmogelijk bij de Bank geregeld betaald te krijgen nooten, die zij-zelve niet heeft uitgegeven; al de overigen zijn valsch. Zou jerrold dat niet geweten, of er niet aan gedacht hebben? - Als 't boek aan den titel beantwoordde, ware alles slechts wonderbaar; doch in 't werk is Mr. jericho geen man ‘van geld,’ maar een man van ‘banknooten.’ Daarin ligt 't onmogelijke.

De vertalingen lezen vloeijend en wij gelooven, dat zij getrouw zijn. Van 't genie des Schrijvers moge de straf getuigen, die hij de oorzaken van jerichoos onvoorzigtigen wensch - Mrs. jericho en hare twee voordochters - oplegt. Met den ‘man van geld’ verkeert al wat voor zijne banknooten gekocht is eensklaps in stof. Daartoe behooren de kleêren der dames en de buitenplaats, op welke zij zich bevinden te Maregolds bij Londen. Zoodra Mr. jericho in brand vliegt stort het huis in, en de drie dames staan op of bij de puinhoopen, als gratiën in 't onkostbaar gewaad onzer stamouderen vóór den val. Jerrold drukt dat aardig uit: ‘zij stonden,’ zegt hij, ‘in kleederen van tontel’.

Ware ons bestek grooter, dan gaven we, tot eene proeve, uit de lotgevallen van een struisveer, het geestig verzonnen en grappig uitgewerkte schriktafereeltje van den ouden speelkaartenmaker cramp, onder de behandeling van den Muggletoniaan urias cloudy en de folteringen van schoppenboer, een duivel van eigen maaksel: doch we moeten eindigen, en doen dat met de beide werken aan te bevelen.

C.G.