Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

De Fransche Omwenteling. Een geschiedkundig tafereel; door Thomas Carlyle. Naar het Engelsch en Hoogduitsch door F.F.W. Koch, Theol. Cand. Met eene voorrede van O.G. Heldring. In drie Deelen. Iste Deel, de Bastille. 1ste Aflevering. Te Maarsen, bij C. van Nederhasselt. 1849. In gr. 8vo. XII en 80 bl. f 1 - :

Dit werk, oorspronkelijk in het Engelsch geschreven, en bereids in het Hoogduitsch vertaald, is gevloeid uit de pen van een Schrijver, die in en buiten zijn vaderland gunstig bekend staat. De inhoud er van is gewigtig. Een tafereel op te hangen, eene geschiedenis te schrijven van de in zoo vele opzigten verderf en heil aangebragt hebbende omwenteling in het laatst der vorige eeuw, door welke de staatkundige en de regtstoestand en niet minder de zedelijke gesteldheid der Fransche Natie werd geschokt en omgekeerd, - is eene hoogst gewigtige taak. Gelukkig wie haar met talent, onpartijdigheid en grondige kennis van zaken en personen mag volbrengen! Als men een blik slaat op de beoordeelingen van napoleon door walter scott en door Fransche Schrijvers, welke uiteenloopende gevoelens; niet slechts over zijne staat-

[p. 530]

kundige handelingen, maar ook over zijne krijgsbedrijven, en inborst en zeden! Hoe zal dan de man, die in Groot-Brittannië gevierd en met de denkbeelden zijner Natie doortrokken is, de geschiedenis malen van eene omwenteling, die op de overige gedeelten van Europa niet minder invloed had, dan op het land-zelf waar zij plaats greep? Men moet niet slechts een capefigue of thiers of mignet doorlezen om een helder overzigt der gebeurtenissen van het laatst der vorige eeuw te verkrijgen; men moet ook de denkwijze van vreemden daaromtrent leeren kennen: wijl de verschillende gezigtspunten noodzakelijk verscheidenheden opleveren, die juister leeren beoordeelen, wat zoo veelzijdig kan en moet beschouwd worden, eer men eerst de slotsom verkrijgt, die met grond gezegd kan worden, op waarheid te rusten.

Na het doorlezen van slechts ééne aflevering, kan nog niet worden gezegd, of de Schrijver geheel voldoet aan hetgeen men 't regt heeft van hem te verwachten. Onbekend met het oorspronkelijke, kunnen wij noch toestemmen wat de Hoogduitsche recensent zegt, noch ons zegel hechten aan de aanbevelende voorrede van den Heer heldring; maar moeten ons oordeel opschorten, tot dat het werk geheel zal zijn verschenen. Doch wordt ons gevraagd, wat wij gevonden hebben in die eerste aflevering, dan antwoorden wij: tafereelen, diep van zin en krachtig geteekend, maar die meer hebben van eene rij schilderstukken, dan van een doorloopend zamenhangend geheel, welks onderscheidene daadzaken en gevolgen niet behoeven geraden te worden, maar helder en levendig zijn voorgesteld. Elke beroemde Schrijver heeft iets eigenaardigs, dat hij ontleent uit zijn hoofd of hart, uit de gewoonten en zeden zijns volks, of uit zijne eigene levenswijze, en dat geijkt wordt door het genie. Hier wijkt zoo wel de stijl als de wijze van voorstelling geheel en al van 't eigenlijke historische af, en toch behaagt en treft ons de Schrijver door de scherpzinnigheid en eigenaardige kracht en juistheid, waarmede hij zijne wijze van zien omtrent de gebeurtenissen doet kennen. Hetgeen hij levert is minder eene geschiedenis dan wel eene beoordeeling van de zaken en personen, die de omwenteling hebben voorbereid en tot stand hielpen brengen. Van dáár dat de vreemde en schijnbaar niet te zamen hangende sprongen, welke men zegt dat de Schrijver doet, eigenlijk niet bestaan; dewijl elke beschouwing

[p. 531]

van een bepaald tijdperk als op zich-zelve een geheel vormt.

De eerste aflevering bevat twee boeken en een gedeelte van het derde boek des Eersten deels. Het eerste deel is getiteld: de Bastille; van welke hier echter nog geene sprake is. In dit eerste boek, onder het opschrift: dood van lodewijk den Vijftienden, bl. 1 tot 28, deelt de Schrijver den oorsprong mede van den naam lodewijk de Welbeminde, aan dien Vorst gegeven, toen hij, bij den aanvang zijner regering, uit eene zware ziekte was hersteld. Als tegenhanger vindt men, aan het einde van dat boek, het tafereel van zijn sterfbed. Deze feiten geven den Schrijver gelegenheid, om den uit- en inwendigen toestand des rijks op die van elkander ver verwijderde tijdstippen te beschouwen. Zijn blik is daarbij met juistheid gevestigd, en hij toont, dat zijn oordeel gegrond is, maar de wijze van voorstelling is geheel en al vreemd. En zoo is zij ook in het tweede boek, de papieren eeuw getiteld; waarin hij het aanvaarden der regering door lodewijk XVI, en de toestand des lands onder maurepas en necker behandelt. In het gedeelte des derden boeks, het Parlement van Parijs genaamd, hetwelk wij voor ons hebben liggen, behandelt hij den Minister van financiën calonne. - De voorkomende personen teekent hij als naar het leven, zoodat men die als ware het voor oogen heeft, maar dit neemt niet weg, dat het voor eenen in de geschiedenis van Frankrijk niet ingewijden lezer eene onmogelijkheid is, om zich, uit hetgeen hier geleverd wordt, een helder denkbeeld van den gang der gebeurtenissen te vormen. Als de Hoogduitsche verslaggever zegt: dat carlyle's denkbeelden als ware het geheimzinnige schaduwen in de opstijgende wolken vormen; schitterende lichtpunten, flikkerende bliksemstralen, die dien nevel weer verdeelen en eenen lichtglans werpen over verwijderde landschappen, die echter weldra weder door den wolkensluijer bedekt worden (bl. iii); dan kunnen wij dat geenszins als eene verdienste van het werk beschouwen: omdat wij afkeerig zijn van al dat nuageuse, vooral in het vak der geschiedenis; zelfs al stelt men de geschiedenis voor in tafereelen. - Evenwel, zoo als het begin is, belooft het werk eene nuttige en onderhoudende lectuur te zullen zijn voor allen, ook voor hen, die niet gewoon zijn de geschiedenis te beoefenen.

[p. 532]

De voorrede van den Heer heldring is meerendeels eene overzetting van het verslag des Hoogduitschen recensents. Het werk-zelf is goed vertaald; ofschoon wij op enkele kleinigheden stootten. Zoo begrijpen wij niet op bladz. 9, waar van Bostons haven gesproken wordt, de uitdrukking zwart van thee. Wordt er de vrijheid des handels mede bedoeld? Daarentegen zouden we niet onpartijdig zijn, als wij niet de belangwekkende beschrijving huldigden, waarmede de nagedachtenis van den weelderigen lodewijk den Onvergetelijken (XV) wordt te boek gesteld. Treffend is die beschrijving, wanneer zij doet uitkomen, hoe die Vorst zoo veel heeft toegebragt, om het verval des rijks en de te gronde rigting van den troon te bespoedigen, en hoe hij, in weelde brassende, ongevoelig bleef voor de behoeften van vijf-en-twintig millioen in nood verkeerende ingezetenen zijns lands. - Wilt gij schetsen naar het leven zien van historische personen, - historische omdat zij op den voorgrond van het tooneel der staatsgebeurtenissen stonden, niet om hunne innerlijke waarde - leest dan hoe hij maurepas heeft voorgesteld. Toetst zijn portret van mirabeau aan hetgeen van elders bekend is: de juistheid der teekening zal bij het originele der voorstelling behagen. En zoo heeft hij ook den abt raynal, zoo beaumarchais, zoo calonne met meesterlijke hand afgebeeld.

Hiermede stappen wij van dit onderwerp af, en verwijzen den lezer naar het werk-zelf, dat, zindelijk en net gedrukt en niet te hoog van prijs, wel verdient in handen van alle weetgierigen te komen, en waardig is, het onderwerp te worden van ernstige overwegingen omtrent den gang van het wereldbestuur; rijk zijnde in lessen voor regeerders en voor geregeerden. Het bestuur der financiën onder calonne, zoo wel als de besparingen door het afschaffen van vele hofambten onder het ministerie van necker, heeft den Schrijver aanleiding gegeven, om het verkeerde der door beide Ministers gevolgde stelsels, hoe uiteenloopend die ook waren, aan te toonen; terwijl dat onbezorgd voortleven op eenen door vuur ondermijnden grond zoo aanschouwelijk en waarschuwend wordt voorgesteld, dat men, inkeerende tot zich-zelven, onwillekeurig vraagt: en op welken bodem bewegen wij ons?

M.V.