Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

[p. 512]

Algemeene Geschiedenis des Vaderlands van de vroegste tijden tot op heden, door J.P. Arend. IIde Deel. 2de en 3de Stuk. Met Platen, Kaarten en Portretten. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. 1844 en 1846. Prijs per aflevering f : - 50.

Omstandigheden buiten de schuld van Ref. hebben hem belet in eenige jaren de aankondiging van het belangrijke werk van den Heer arend voort te zetten, en daar nu hetzelve het vroegste en minst beoefende gedeelte onzer Geschiedenis, namelijk die der Grafelijke tijden, bijna heeft afgehandeld, neemt hij op nieuw deze gelegenheid waar om hetzelve, even als te voren, allen, die belang stellen in de lotgevallen onzer voorvaderen, ten volle aan te bevelen.

Naarmate de Schrijver in zijne taak vordert, wordt het verhaal meer onderhoudend en de gebeurtenissen meer belangwekkend. Zoo als vroeger de Grafelijke heerschappij in de onderscheidene provinciën, die nu ons Vaderland uitmaken, behandeld werd door wagenaar en anderen, maakte het dit tijdperk onzer Geschiedenis eenigzins verward en verbazend droog voor den gewonen lezer, die geen geschiedonderzoeker en oudheidkundige was. De Heer arend heeft in zijn verhaal het aangename en onderhoudende met de grondige studie der bronnen en de karakterschildering der tijden en personen weten te paren, die zijne geschiedenis, hoe verder hij hierin vordert, des te meer belangrijk doet zijn. Men heeft wel eens de aanmerking gemaakt, en Ref. moet zich hieronder rekenen, of de tijdvakken vóór de algemeene heerschappij van karel V over al de Nederlanden, die eigenlijk niet meer dan de inleiding tot de geschiedenis onzes Vaderlands uitmaken, niet met te groote uitvoerigheid behandeld zijn. Maar indien men in het oog houdt, dat hier voor het eerst eene Algemeene geschiedenis van de regering, niet alleen van de Grafelijke Hollandsche, Henegouwsche, Beijersche, Bourgondische en

[p. 513]

Oostenrijksche Huizen, maar tevens van de Stichtsche, Geldersche en Friesche Regeringen, in verband met hunne veelvuldige betrekkingen met de zuidelijke provinciën, vooral van Braband en Vlaanderen, geleverd wordt, die van eene naauwgezette gebruikmaking der oorspronkelijke bronnen, als oude kronijkschrijvers, verzamelaars van oorspronkelijke stukken, en de oude en nieuwere schrijvers van dit deel onzer Vaderlandsche geschiedenis getuigt, wordt men door het grondige en tevens aangename en de gepaste wijze van behandeling geheel met deze schijnbaar eenigzins te groote uitvoerigheid verzoend; te meer daar die tijden in verschillende opzigten nog ophelderingen vereischten, welke de latere minder behoeven, omdat zij reeds meermalen van verschillende zijden bezien zijn. Wij moeten echter hier weder eene vroeger gemaakte bedenking herhalen, of het in de volgende tijdvakken onzer Vaderlandsche geschiedenis wel noodig zal zijn, die uitvoerigheid te blijven volhouden, daar de gebeurtenissen hier meer van algemeene bekendheid worden, en er voornamelijk slechts verschil van hare beteekenis en invloed op ons volksbestaan plaats heeft. Eene breedere behandeling zoude Ref. hier ook noodzakelijk keuren, om het werk, dat nu reeds vier lijvige boekdeelen beslaat, niet te breed te doen uitdijen, waardoor de Schrijver en Uitgever in hunne pogingen, om hunne belangrijke taak te volbrengen, zouden bemoeijelijkt worden. Het is met bescheidenheid, dat wij deze bedenking onder de aandacht van den Heer arend brengen.

Het tweede deel, tweede stuk, bevat het vierde Boek, van de vereeniging van Holland met Henegouwen, tot die van bijna al de Nederlanden onder filips van bourgondië 1300-1433, en het derde stuk het vijfde Boek, van de vereeniging van bijna al de Nederlanden, onder het Huis van Bourgondië, tot die van al de Nederlanden onder Keizer karel V, 1433-1543. Ieder, die niet geheel vreemdeling in de Vaderlandsche geschiedenis is, weet, welke belangrijke gebeurtenissen in deze twee tijdvakken plaats hadden, die den overgang der middeleeuwen tot de nieuwere tijden uitmaken, en waarin, vooral op het laatst,

[p. 514]

de grond werd gelegd tot die bloei en welvaart en tot dien hoogeren trap van beschaving, waarin de Noordelijke Nederlanden in de 17de eeuw, na eenen tachtigjarigen worstelstrijd tegen Spanje, zich verhieven.

Wat de platen en de portretten aanbelangt, die dit werk versieren, zij zijn vooral niet minder dan in de vroegere afleveringen, en worden uitvoeriger en getrouwer aan het costuum, dat trouwens ook in de eerste tijden en de ijzeren middeleeuwen minder bekend, en meestal conventioneel is. Onder de portretten zijn er zeer fraaije, zoo als die van jan van beijeren, filips van bourgondië, karel de stoute, maximiliaan van oostenrijk en van karel de vijfde.

Het werk van den Heer arend vervult eene behoefte des tijds. Door het meer algemeen bekend worden van oorspronkelijke bescheiden, die eeuwen lang onder het stof van in wanorde geraakte Archieven gelegen hadden, zijn vele gebeurtenissen der geschiedenis van de middeleeuwen en die der latere tijden in een ander licht verschenen, en vele tot nog toe onbekende bijzonderheden te voorschijn gekomen, die het oordeel over personen en zaken belangrijk gewijzigd hebben. De onuitgegeven stukken betrekkelijk onze Vaderlandsche geschiedenis van den Archivarius de jonge, de vruchten der nasporingen van den werkzamen Mr. van den bergh, bevatten vele oorkonden over de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten en oneenigheden, en verder over de gebeurtenissen der Grafelijke tijden. Zoo zijn de geschiedkundige onderzoekingen van den verdienstelijken asch van wijk over het handelsverkeer van Utrecht, en de Gedenkwaardigheden van de geschiedenis van Gelderland, door a. nijhoff, van vele tot nog toe onuitgegeven officiéle stukken voorzien, die door den Schrijver van het werk, dat wij aankondigen, met vrucht gebruikt zijn. Doch de oogst voor de latere tijden is nog veel beduidender. Wie is niet overtuigd van het gewigt, dat de Archives de la maison de Nassau, door Mr. groen van prinsterer met zoo veel zorg en geleerdheid uitgegeven, bezitten voor de Nederlandsche beroerten onder

[p. 515]

philips de tweede, en de geschiedenis der vestiging onzer onafhankelijkheid door Prins willem I.

De Belgische Regering heeft zich ook ten hoogste verdienstelijk gemaakt door het toegankelijk stellen van zoo vele geschiedkundige schatten, die de Bourgondische Bibliotheek en andere Verzamelingen in de Zuidelijke Provinciën bevatten, en hiervoor in den Heer gachard een bekwaam en naauwkeurig uitgever gevonden, die bezig is om de hoogst belangwekkende correspondentiën onder de regering van karel V en die van philips II met margaretha van parma in het licht te geven; alsmede eene nieuwe série van brieven van willem den I, die een onontbeerlijk supplement op de Archives van Mr. groen van prinsterer uitmaken. De brieven van den Kardinaaal de granvelle zijn thans geene geheimen meer, evenmin als de ontoegankelijke Archieven van Simancas in Spanje, vroeger voor het oog van schier ieder sterveling in het midden van het Iberisch schiereiland verborgen. Bijna alle Regeringen wedijveren, om belangrijke staatstukken voor het nageslacht open te leggen. Zelfs de bibliotheek van het Vatikaan is thans geen ondoordringbaar heiligdom zoo als vroeger.

Uit dit een en ander zien wij, wat wij van den Heer arend in het vervolg te wachten hebben, die voorzeker zoo vele schatten niet ongebruikt zal laten liggen, en die met het onpartijdig oog, dat hij bezit, dezelve zal aanwenden, om zijn werk die volledigheid te geven, welke men thans in geschriften van eenen geschiedkundigen aard verlangt; die vrij moeten zijn van vooringenomenheid, en van de bekrompenheid, die een partijzuchtig standpunt in het Staatkundige en Godsdienstige noodwendig ten gevolge moeten hebben.