Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Chronologische Handleiding tot de beoefening der Nederlandsche Letterkunde, door W.A. Elberts. Tweede, vermeerderde druk. Te Deventer, bij A.J. van Sigtenhorst. 1848. In 4to. 32 bl. f : - 75.

De titel van dit geestige stukwerk is reeds niet onberispelijk; want Chronologisch zal elke andere geschiedenis of handleiding tot de geschiedenis van letteren of poëzij óók wel zijn; maar dat zij Tabellarisch is onderscheidt deze, en wij vatten niet, waarom de titel dan ook niet is: Tabellarische handleiding.

Dat een tweede druk er van is noodig geworden, bewijst niet alleen haar goeden aftrek; maar ook, dat wie ze gebruiken, nog geene proef gezocht hebben op de som van hare doelmatigheid. De leerling, die haar volgt, moet ten slotte iets degelijks van de Nederlandsche letterkunde weten; of de handleiding is gebrekkig. Maar als men eens aan dien leerling vraagt: wie is onze voornaamste prozaschrijver, in dit of dat

[p. 448]

vak van wetenschap? of: wie is onze voornaamste lierdichter, heldendichter, treur- of blijspeldichter, hekel- of puntdichter? - Wat kan hij antwoorden? - ‘Dàt weet ik niet.’ Op elke vraag, altijd: ‘dàt weet ik niet.’ - Geen wonder; want niet alleen wordt hij daaromtrent niet voorgelicht, maar de meeste namen, die hij zou moeten kennen, worden niet eens genoemd. Zelfs hugo de groot, misschien de eenigste onzer dichters, die de geheele wereld door bekend is, schijnt den Schrijver onbekend te zijn gebleven. - Wat heeft men dan aan zulk eene handleiding?

Het denkbeeld om de geschiedenis van onze Letterkunde in Tabel te brengen is goed. De Heer elberts kan er mogelijk eer en vreugde aan beleven, als hij 't goed verwezenlijkt. Maar wat in dezen, zoo 't heet, vermeerderden druk geleverd wordt, is te onvolledig en te onbekookt. Van het onbekookte een paar voorbeelden!

Bij van maerlant zegt de Schrijver, dat deze den gloed niet heeft van zijn tijdgenoot dante. Hoe komt dat te pas? Vergeet hij-zelf 't verschil, dat er is tusschen dichters en verzenmakers, waarvan hij bij feitama spreekt? Had van maerlant verzen als dante geschreven, dan zou hij de eerste niet zijn op de Tabel. Dante had den als dichter beroemden brunetto latini tot leermeester; - welk beroemd dichter heeft van maerlant tot leermeester gehad? - En welke gemeenschap was, welke overeenkomst is er, met betrekking tot wetenschap en kunst, tusschen Italië en Vlaanderen, in de helft der XIIIde Eeuw? - Maar, hetgeen allen uitweg afsluit is dit. Van maerlant werd geboren in 1235; dante in 1265. De eerste was alzoo 50 jaren oud, toen de andere 20 was. De loopbaan des eenen was bijna ten einde, toen de ander de zijne begon. In zoo verre slechts waren zij tijdgenooten. De Schrijver ziet hieruit, dat naschrijven niet genoeg is.

Van daniël joncktijs zegt de Schrijver, dat hij niet vrij is van valsch vernuft en antithesen. - Maar sedert wanneer zijn antithesen gebreken in een dichtstuk?

De voornaamste werken (!!) van den grooten johannes kinker, zegt de Schrijver te zijn: Eerstelingen; Ericia, of de Vestaalsche maagd (eene parodie, zoo we meenen); almanzor en zehra; eene vertaling (!) van 't Fransche treurspel Les Templiers, en meerdere kleine stukjes. Ziedaar alles!! Is 't niet armelijk? - Onwillekeurig vraagt men: hoe 't mogelijk is?!

[p. 449]

Immerzeel, zegt de Schrijver, hechtte wenig waarde aan zijne prozaschriften. Wat doet dat ter zake? - De vraag is, voor den leerling, welke waarde de Heer elberts er aan hecht. Overal beslist de Schrijver apodictisch; waarom hier niet? - Met betrekking tot immerzeel is 't gezegde maar ten deele waar. Immerzeel was er, b.v., met reden fier op, dat hij, in 1813, de steller is geweest van de meesterlijke, echt nationale, alle harten ontvlammende proclamatie aan de vloot: ‘de bezem op de mast!’

Aldus willende voortgaan zouden we-zelf wel 32 bladz. in 4to. kunnen vullen met aanmerkingen.

Ten aanzien van het onvolledige kunnen we kort zijn. Van àl de Schrijvers, die van A^o. 1235 tot 1848, dat is in een tijdverloop van zes honderd jaren, in de onderscheidene vakken van wetenschap hebben uitgeblonken, en van àl de dichters, die in hetzelfde tijdverloop van zes eeuwen gebloeid hebben, vindt men er hier honderd en negen genoemd.

De schikking der zaken en de stijl zijn mede hier en daar gebrekkig. Het bekende Nieskruid staat bij nierstrasz vermeld, als zijne voornaamste eigenschap. Van denzelfden Dichter wordt gezegd, dat hij was koopman (kantoorbediende); wat was hij nu: kantoorbediende of koopman? - P. van limburg brouwer wist, zegt de Schrijver, Grieksche zeden smakelijk te maken voor Hollandsche monden!!

De Schrijver, volgens het voorberigt van den Heer de gelder, nog jong van jaren, laakt in van kampen: de overhaasting; in borger: 't gebruik van meer schitterende dan ware sieraden; in van der hoop: dat hij zijne werken niet méér beschaafde, alvorens ze uit te geven. Wij herinneren hem-zelven luc. VI:41.

De Handleiding, zoo als zij daar ligt, is volstrekt onvoldoende en niemand aan te bevelen; maar de vorm is goed. Levert de Schrijver in dien vorm eenmaal een werk, dat om zijne volledigheid en grondigheid den naam van Handleiding tot de beoefening der Nederlandsche Letterkunde verdient: wij zullen hem danken. Zich toerustende met de noodige kennis, en dan zelf vermijdende wat hij in anderen berispt, zal 't hem niet zwaar vallen. Met dit vriendelijke woord leggen wij 't werk ter zijde.

P.p.