Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Het Historische karakter der tegenwoordige Nederlandsche Universiteiten, als waarborg voor haar voortdurend bestaan. Voorlezing, gehouden in het Leesmuseum te Utrecht, den 16 December 1848, door Herm. Joh. Roijaards. Te Utrecht, bij C. van der Post, Jr. 1849. In gr. 8vo. 51 bl. f : - 60.
Is bezuiniging op het onderwijs, vooral door opheffing eener Hoogeschool, aan te raden? Door P. Hofstede de Groot, Hoogleeraar en Schoolopziener te Groningen. Te Groningen, bij C.M. van Bolhuis Hoitsema. 1849. In gr. 8vo. 48 bl. f : - 60.
De Academie van Groningen; hare grondslagen en regten, en de gevolgen welke uit hare opheffing zouden voortvloeijen, door wijlen Mr. H.O. Feith, in leven Raadsheer in den Hove en Curator der Hoogeschool. Uitgegeven door zijnen zoon Mr. H.O. Feith, Advocaat. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1849. In gr. 8vo. VIII en 40 bl. f : - 50.

Deze drie brochures zijn almede haren oorsprong verschuldigd aan het ministerieele plan van bezuiniging. De twijfelachtige uitdrukking, dat op de kosten der Hoogescholen f 70,000 zoude kunnen worden bezuinigd, hetzij door veranderde inrigting van het onderwijs, of door verdeeling der faculteiten onder dezelve, of door vernietiging van eene der Hoogescholen - heeft aanleiding gegeven tot bijzonder veel geschrijf. De aangekondigde boekjes hebben intusschen ook eene wetenschappelijke waarde.

[p. 442]

Prof. roijaards toch heeft het historische karakter onzer Nederlandsche Universiteiten op den voorgrond gesteld, en daaruit den waarborg zoeken af te leiden voor haar voortdurend bestaan. Prof. de groot bepaalt zich in zijne beschouwing niet tot de Hoogescholen, maar brengt ook de overige op onderwijs of wetenschappelijke verlichting voorgestelde bezuinigingen ter toetse: hij staat echter verreweg het langst bij de Hoogescholen stil, en bestrijdt bijzonder het denkbeeld der opheffing van eene Hoogeschool uit het oogpunt van de belangen der schatkist, der studie, der Natie, der Godsdienst en des Rijks. De Heer feith die nog meer bepaaldelijk eene oratio pro domo gehouden heeft, ontwikkelt eerst de regten der Groningsche Hoogeschool tegenover den Staat; hij toont, ten tweede, dat hare oprigting en bestaan geen anderen oorsprong heeft dan in den zuiveren volkswil, meer en sterker dan eenige andere Hoogeschool in ons Vaderland; en tracht, ten derde, de heillooze gevolgen aan te wijzen, welke voor de stad Groningen en hare provincie, voor Friesland, Drenthe en Overijssel en ook voor den Staat, en bijzonder voor de beoefening der wetenschappen in ons Vaderland uit de voorgeslagen bezuiniging (?) zoude voortvloeijen.

Prof. roijaards teekent in groote trekken den oorsprong der instellingen van Hooger Onderwijs, die hier te lande bestaan hebben. De Nederlandsche beschaving, zegt hij, ging uit van de Utrechtsche kapittelschool, die in de elfde eeuw eene hooge mate van bloei bereikte. Reeds in 1470 had de stedelijke Raad van Utrecht het voornemen, die school in eene Universiteit te herscheppen. Onderscheidene oorzaken werkten echter te zamen, dat zulks eerst in de zeventiende eeuw tot stand kwam. Eene andere oude instelling van hooger onderwijs werd in de dertiende eeuw gevestigd in de Cistercienser Abdij van aduard, op een paar uren afstands van Groningen gelegen. Op hetgeen de Hoogleeraar omtrent deze school en de latere oprigting der Groningsche Universiteit in het midden brengt, wordt hij door den Heer feith eenigermate teregt gewezen.

Voorts worden de inrigting van geert groete te Deventer en de fraterhuizen, de oorsprong der Leidsche Hoogeschool, als nationale belooning voor betoonden heldenmoed, herdacht: ook de oprigting der Franeker Academie, en der

[p. 443]

Harderwijksche Universiteit vinden hare plaats: meer bijzonder wordt echter van de Utrechtsche Hoogeschool en van hare lotgevallen, hare worsteling tijdens de verovering van lodewijk XIV in 1672, hare vernietiging onder napoleon en haar opgevolgd herstel gewag gemaakt.

De Hoogleeraar drukt er bijzonder op, dat de Utrechtsche Hoogeschool haren oorsprong en haar voortdurend bestaan aan den volkswil te danken heeft, en leidt daaruit dan ook voor het vervolg het besluit af, - waarvoor hij in de vernietiging-zelve der Hoogescholen van Franeker en Harderwijk pleitgronden vindt, - dat alleen geweld en overheersching, of gemis van ondersteuning door den volksgeest de vernietiging van eene Universiteit kan bewerken; daar hij zich overtuigd houdt dat het enkel doel om te bezuinigen zulk eenen slag niet zal toebrengen.

Wij zijn niet geneigd, om tegen de Utrechtsche of eenige andere Hoogeschool partij te trekken; - maar wij kunnen en mogen den Schrijver toch niet toegeven, dat het enkel bestaan eener Hoogeschool voortdurend een grond voor haar behoud, immers voor het behoud op Landskosten zoude opleveren. Indien werkelijk bezuinigd en tevens het onderwijs verbeterd konde worden door de opheffing van eenige Hoogeschool, welke ook, als Rijksinstelling, zoude men zich in gemoede daartegen niet mogen verzetten; behoudens het regt van de Stad of van het Gewest, om, in eigen belang, uit eigene vrijwillige bijdragen in de onkosten eener inrigting van Hooger Onderwijs te voorzien.

Maar het zij verre van ons met eene pennestreek te willen uitmaken, of de opheffing van eene of twee Hoogescholen in het belang van het onderwijs-zelf wenschelijk zij. Tegen deze stelling worden door Prof. hofstede de groot en - in het derde gedeelte van zijn geschrift door den Heer feith belangrijke gronden aangevoerd, die allezins overweging verdienen, en waaronder zijn, die wij geschikt achten diepen indruk te maken. Had de Heer feith zijn geschrift mogen afwerken, waarin hij door zijn overlijden werd verhinderd, hij had voorzeker die gronden nog nader ontwikkeld. - Thans heeft zijn zoon zich verpligt gerekend, het werk, zoo als het daar lag, onveranderd, op sommige plaatsen welligt ongepolijst, en zeker onvoltooid uit te geven. Wij eerbiedigen zijne meening, te meer daar

[p. 444]

het werkje van den Heer de groot, ofschoon van eenigzins meer algemeene strekking, die aanvulling schier overbodig maakte.

Wat de beide eerste punten, door den Heer feith behandeld, aangaat, bepalen wij ons tot eene beknopte mededeeling van den inhoud van het geschrift.

Het betoog, omtrent de regten van Groningen, waarvan de Heer de groot slechts ter loops en niet geheel naauwkeurig gewaagt, komt hierop neder: 1^o. De geestelijke goederen, waarover de stad Groningen met de Ommelanden twistte, zijn, volgens eene uitspraak der Staten-Generaal van 17 Februarij 1593, in de provinciale schatkist overgebragt, met bepaling, dat de waarde daarvan zoude worden besteed tot onderhoud van scholen en educatie van de jeugd uit stad en ommeland en binnen Groningen. Daaruit is de Hoogeschool te Groningen ontstaan. In 1798 zijn al de geldmiddelen der geheele Bataafsche Republiek tot éénheid gebragt, geämalgameerd: dus berust nu (volgens den Heer feith) op den Staat de verpligting, om te Groningen eene Hoogeschool te onderhouden. 2^o. Bij Koninklijk besluit van 5 Januarij 1846 is bepaald, dat de stad Groningen een nieuw Academiegebouw zou daarstellen, hetwelk verder door het Rijk ten behoeve der Hoogeschool zoude worden onderhouden: derhalve moet het Rijk voortdurend eene Hoogeschool te Groningen bekostigen. - Wij willen over de regtskundige waarde dier betoog-redenen niet met de schim van den Heer feith twisten.

Hetgeen de Heer feith omtrent den oorsprong der Groningsche Hoogeschool vermeldt, strekt vooral om aan te toonen, dat de Stadhouder willem lodewijk van nassau volstrekt geen deel gehad heeft aan hare daarstelling, maar (even als, ja meer dan in Utrecht) de volkswil van de vereenigde Staten van het gewest deze inrigting heeft tot stand gebragt. Die volkswil, waarmede men in het staatkundige zoo weinig opheeft, en aan welke de beide Schrijvers, roijaards en feith, voorzeker zoo niet allen invloed ontzeggen, althans zeker geen overwegenden invloed in de staatsregering zouden willen toekennen, - die volkswil is hier, op wetenschappelijk terrein, eene krachtige drangreden om het behoud, gelijk de oprigting van Hoogescholen, geldig te maken. Het feit-zelf, door den Heer feith uitvoerig betoogd, komt ons voor boven alle bedenking bewe-

[p. 445]

zen te zijn, door de aangehaalde bronnen, waaruit hij 't geput heeft, en wij gevoelen, hoe veel waarde elk ingezezeten van Groningen hechten moet aan deze geschiedkundige opheldering. Men vergeve het ons echter, dat wij haar van niet zoo veel beteekenis kunnen achten ten opzigte van het groote punt in geschil. - Het punt in geschil! Maar is er wel een punt in geschil? Wordt de Groningsche of Utrechtsche Hoogeschool met opheffing bedreigd? De Heer feith schrijft van de eventuële opheffing der Groningsche Hoogeschool als van eene voorgeslagen bezuiniging: - dat is wel een panische schrik! - De Heeren roijaards, de groot en feith hebben geschreven vóór de benoeming der Commissie voor de zaak van het Hooger Onderwijs. Het is te hopen, dat thans haar rapport en het door de Regering voor te dragen wets-ontwerp zullen worden afgewacht, alvorens de wapenen tot den strijd voor het behoud van Hoogescholen worden aangegord: het mogt eens blijken een strijd tegen de windmolens te zijn.