Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

[p. 392]

Handboek der vergelijkende Ontleedkunde door Prof. C.T. von Siebold en Prof. H. Stannius. Uit het Hoogduitsch vertaald en met Platen vermeerderd door L.C.E.E. Fock, M.D. Te Amersfoort, bij W.J. van Bommel van Vloten. 1848. Eerste Aflevering. In gr. 8vo. 96 bl. Plaat I en II. f 1-80.

De vergelijkende ontleedkunde is eene uitgestrekte wetenschap, die langzamerhand ontstond en in haren vooruitgang met de menschelijke ontleedkunde steeds naauw verbonden was. Reeds bij de Grieken vinden wij haar door aristoteles en galenus beoefend, en met het herleven der wetenschappen en beschaving, in de zestiende eeuw, zien wij de beroemdste ontleedkundigen vesalius, faloppia, coyter, fabricius ab aquapendente enz. het maaksel der dieren te gelijk met dat van den mensch onderzoeken. Als zelfstandige wetenschap is echter de vergelijkende ontleedkunde eerst later ontstaan. Want hoezeer van den Napolitaanschen ontleedkundige severinus reeds in 1645 eene Zootomia Democritaea het licht zag en men in collin's System of Anatomy (1685) eene menigte van bijdragen tot de ontleedkunde der dieren, en vooral een schat van schoone afbeeldingen bezat, kan men echter het afzonderlijk en zelfstandig bestaan van deze wetenschap eerst gevestigd rekenen tegen het einde der vorige eeuw. De man, wiens naam voor altijd met dien der vergelijkende ontleedkunde verbonden zal blijven, de groote cuvier, begon toen zijne luisterrijke loopbaan. Hij ondernam, naar een algemeen plan, het inwendig maaksel van het geheele dierenrijk te onderzoeken, en zijne Leçons d'Anatomie comparée, in den aanvang dezer eeuw uitgegeven, deden voor het eerst zien wat eigenlijk deze wetenschap was, welker doel geen ander is dan eene algemeene vergelijking van elk stelsel van organen, zoo als het in verschillende dieren gewijzigd is. In denzelfden geest, hoezeer met minder oorspronkelijkheid, waren vervolgens home in Engeland en de geleerde j.f. meckel in Duitschland werkzaam. Blumenbach had ook door zijn beknopt handboek, 't geen evenwel meer door geleerde en geschiedkundige bijzonderheden dan door eigene onderzoekingen belangrijk was, en hetwelk tot driemaal toe herdrukt werd, tot algemeene verspreiding der jonge weten-

[p. 393]

schap zeer veel bijgedragen. Bij deze Schrijvers moet men eindelijk nog carus voegen, die, zoo wel door zijn, in 1817 het eerst uitgegeven Lehrbuch der Zootomie, als vooral door de nog steeds voortgaande uitgave zijner kostbare platen, de uitbreiding der vergelijkende ontleedkunde krachtdadig bevorderd heeft.

Intusschen is langzamerhand eene nieuwe rigting in de physiologische en anatomische wetenschappen ontstaan, die niet zonder invloed blijven kon op de vergelijkende ontleedkunde. Het is vooral de ontwikkelingsgeschiedenis en de eerst in de laatste twintig jaren met zoo veel ijver beoefende mikroskopische ontleedkunde, welke hier in aanmerking komen. De eerste was door cuvier in zijne vergelijkende ontleedkunde niet behandeld, de laatste bleef hem onbekend. Het was noodig, dat de nieuwere handboeken in eenen anderen geest bewerkt werden; en de werken van owen, wagner, stannius en von sierold vertegenwoordigen die nieuwe rigting der wetenschap.

Daar in ons Vaderland nog geene overzetting van een der vroeger genoemde werken over vergelijkende ontleedkunde werd uitgegeven, verheugen wij ons, dat met de vertaling van een dier Handboeken althans een begin gemaakt is. Het zou ons leed doen zoo het bij dat begin blijven moest; en toch, wanneer wij nagaan, dat er reeds zoo vele maanden sedert de uitgave van dit eerste stuk zijn voorbijgegaan, kunnen wij bijkans de vrees niet onderdrukken, dat het werk, door gemis van genoegzame ondersteuning bij ons publiek, reeds weder gestaakt zou zijn. Mogt onze aankondiging iets bijdragen om de over het geheel goed uitgevoerde vertaling van een voortreffelijk boek meer algemeen bekend te maken, en deszelfs verspreiding te bevorderen, wij zouden ons er hartelijk over verblijden. De vertaling heeft boven het oorspronkelijke werk het voordeel van de toegevoegde afbeeldingen, die uit de Tabulae Zootomicae van r. wagner ontleend zijn. De druk is goed en naauwkeurig, terwijl de uiterlijke vorm van het boek niets te wenschen overig laat. Wij willen niet beweren, dat de vertaling geheel vrij van germanismen of enkele feilen is; wanneer wij echter in dat opzigt deze vertaling met andere bij ons uitgegevene vertalingen vergelijken, dan gelooven wij, dat zij er zich op eene zeer voordeelige wijze van onderscheidt. Bijaldien de ons persoonlijk onbekende Vertaler zijn werk voortzet, zijn wij gaarne be-

[p. 394]

reid hem de, voor het publiek onbelangrijke aanmerkingen op zijnen arbeid mede te deelen, die wij bij het doorlezen gemaakt hebben.

Het werk-zelf van von siebold en stannius behoeven wij hier niet zoo zeer te beoordeelen. Beide Schrijvers waren voor deze taak volkomen berekend en de laatstgenoemde vooral heeft in hetzelve vele eigene nasporingen medegedeeld; terwijl de eerste door zijne gelukkige waarnemingen in het gebied der mikroskopie en ontwikkelingsgeschiedenis bij de lagere dieren eenen met regt beroemden naam in de Physiologie verworven heeft. Tegen het plan van dit werk hebben wij eene bedenking, die eveneens op de tweede uitgave van r. wagner's Handboek toepasselijk is, deze namelijk dat door de behandeling der stof niet in de volgorde der organen, maar volgens de klassen van het dierenrijk, eigenlijk eene Zootomie in plaats van eene vergelijkende Anatomie, zoo als cuvier die opvatte, gegeven is. Ik kan hierover niet breedvoeriger zijn, omdat ik slechts zou herhalen 't geen ik elders gezegd en door de drukpers algemeen bekend heb gemaakt (De vera Anatomes comparatae indole L.-B. 1848). Daardoor onderscheidt zich dit werk in plan weinig van hetgeen in mijn Handboek der Dierkunde den hoofdinhoud uitmaakt. De vergelijkende ontleedkunde behoort onzes oordeels hare verdeeling in de Ontleedkunde en niet in de Dierkunde te zoeken. Dergelijk eene wezenlijk vergelijkende ontleedkunde op het tegenwoordig standpunt der wetenschap zouden ons vooral joh. muller of r. owen kunnen geven; de laatste volgde ondertusschen in zijne Hunterian Lectures hetzelfde plan, 't geen aan de nieuwe Handboeken van wagner en von siebold en stannius ten grondslag is gelegd. Behalve deze algemeene aanmerking zouden wij tegen de Zoologische verdeelingen van von siebold eenige bedenkingen hebben. Zoo is b.v. de afscheiding der Vermes van de Arthropoda (p. 2.), door het daar tusschen plaatsen der Mollusca, onnatuurlijk. Vergelijkt men de kenmerken, die von siebold t.a.p. van de wormen en van de gelede dieren met gelede pooten opgeeft, met elkander, dan blijft er geen onderscheid over dan het gemis of het aanwezig zijn dezer pooten; 't geen inderdaad niet voldoende kan geacht worden om eene hoofdgroep van dieren te kenschetsen.

J.v.d. HOEVEN.