Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

De zaak van de Formulieren van Eenigheid in de Nederlandsche Hervormde Kerk aan een kalm, naauwkeurig en onpartijdig onderzoek onderworpen, tot bevordering van den vrede en de eer dier Kerk; door J.A.M. Mensinga, Predikant te Sybecarspel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1848. In gr. 8vo. 76 bl. f : - 75.

De zoogenaamde formulier-quaestie is onder ons niet nieuw meer, evenmin als in Duitschland en elders. Hoe vele malen ook behandeld, hoe onvruchtbaar ook, telkens komt zij bij vernieuwing ter sprake. Zij heeft als ware het twee aangezigten, en vandaar, dat zij zoo uiterst moeijelijk naar aller genoegen is op te lossen. Het geldt hier eigenlijk minder de Formulieren-zelve, aangemerkt als algemeene geloofsbelijdenis der kerk, dan wel het verbindend gezag der Formulieren en hunne plegtige onderteekening door de leeraars. Van het Protestantsche standpunt beschouwd, is dat gezag in ons oog volstrekt onverdragelijk en komt, consequent gedreven, het hoog gezag der Schrift te na, ja, bedreigt de Christelijke vrijheid, waarin wij staan. Maar op kerkelijk terrein valt het moeijelijker te zeggen, dat Formulieren een hors d'oeuvre

[p. 383]

zouden zijn. Kan en mag eene gemeente haar geheiligd geloof uitspreken, is zij daartoe zelfs in den regel verpligt, dan kan het haar ook niet worden ten kwade geduid, dat zij wensche haar geloof gehandhaafd te zien door hare dienaren. Regtskundig, is hiertegen niet het geringste in te brengen. Deze beschouwing ondergaat echter eene niet onbelangrijke wijziging, zoodra men let op den geestelijken aard des Christendoms; dat niet in woorden bestaat, maar in kracht; dat geene overeenstemming van begrippen en vormen vordert, maar eenheid des geloofs en der liefde; en bovendien het oog vestigt op de geschiedenis, die er van getuigt, dat eene Christelijke gemeente, levende door het geloof, noodwendig vooruitgaan en zich ontwikkelen moet, ook tot een meer volmaakt geloofsbegrip. Daaraan dan is de, van eeuw tot eeuw geblekene, onhoudbaarheid en ongenoegzaamheid van formulier-gezag voornamelijk toe te schrijven. En wat men ook in deze dagen beproeve, elke nieuwe proefneming zal, na verloop van jaren, tot dezelfde uitkomst leiden.

Deze algemeene begrippen liggen bij het onderzoek, door mensinga omtrent de Formulieren der Nederlandsche Hervormde Kerk ingesteld, meerendeels ten grondslag. Wij wenschten echter, dat hij ze minder door geheel zijn geschrift verspreid, dan wel, eer hij tot de behandeling der bijzondere quaestie van onze dagen overging, op den helderen voorgrond geplaatst en, zooveel noodig was, krachtig bewezen had. De toepassing van zulke beginselen op onzen tegenwoordigen toestand ware dan als van zelve gevolgd, en zijn onderzoek zou aan orde en overtuigende kracht onberekenbaar gewonnen hebben. Thans gaat het, hoe veel goeds het ook bevatten moge, in den stroom der geschriften van den dag voorbij, en de resultaten, hoe aannemelijk ook, dringen in het gemoed der lezers niet diep genoeg door, om onuitroeibaar te zijn. Het komt ons voor, dat mensinga de zaak te ligt beeft opgevat, als ware het niet eene zware taak, om haar tot volkomene klaarheid te brengen; dat hij haar, eer hij de pen op het papier zettede, dieper had moeten doordenken en zijne verspreide gedachten beter had moeten ordenen. Zijn onderzoek is niet naauwkeurig en alles omvattend genoeg, om in den waren zin des woords kalm en onpartijdig te kunnen heeten, al heeft hij zich ook van woorden van bittere drift of hevige partijschap onthouden. Ook had hij, op geschiedkundig terrein, meer de Schrijvers moe-

[p. 384]

ten raadplegen, die hem in dat onderzoek zijn voorgegaan, dan hij werkelijk schijnt gedaan te hebben. Wij twijfelen zelfs, of hij wel eens kennis draagt van het belangrijk stuk, vóór eenige jaren door d.c. in de ‘Godgeleerde Bijdragen’ geplaatst, over den zin van het onderteekenings-formulier van 1816. Wat voorts zijne resultaten betreft; hij houdt dat formulier van onderteekening, voor zooveel de verbindtenis aan de leer der Kerk betreft, voor hoogst onbeduidend; acht de wederinvoering van het oude formulier in geenen deele wenschelijk; noemt den tegenwoordigen tijd volstrekt ongeschikt tot het opstellen eener nieuwe geloofsbelijdenis; wil ook geene formulier-onderteekening meer; wenscht enkel van de leeraren der kerk de plegtige verklaring en belofte van opregtelijk te gelooven en te zullen prediken de Christelijke leer, welke vervat is in de H. Schrift, en in hoofdsom is uitgedrukt in de twaalf artikelen onzes algemeenen Christelijken geloofs; en beantwoordt kortelijk de bedenkingen, die daartegen van verschillende kanten kunnen worden ingebragt. Zoo lang die bedenkingen, b.v. wat de artikelen aangaat van de opstanding des vleesches en de nederdaling ter helle, niet beter beantwoord zijn, verklaren wij ons tegen den gedanen voorslag, ofschoon wij hulde doen aan de poging, door mensinga beproefd, tot bevordering van den vrede en de eer der Hervormde Kerk.

In weerwil der gemaakte opmerkingen over de waarde van dit geschrift, bevelen wij het gaarne allen, die in de zaak der Formulieren belang stellen, ter lezing aan. Er is altijd veel uit te leeren, wat niet algemeen bekend is. De stijl is doorgaans onderhoudend, soms los genoeg.

S.