Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Geschiedenis van Europa na 1830, door Karl Heinrich Hermes. Uit het Hoogduitsch. Iste Deel. Te Deventer, bij J. de Lange. 1848. In gr. 8vo. f 3 - :

Het werk heeft een breeden titel: Geschiedenis van Europa na 1830. Welk een veld en welk een tijd! De Vertaler heeft een kort berigt vooraf gezonden, dat niet veel beteekent. De Schrijver-zelf heeft, noch in eene voorrede, noch in eene inleiding, rekenschap van zijn' arbeid gegeven, zijn plan aangewezen, of zijne bronnen open gelegd. Hij valt, om zoo te spreken, met de deur in huis. In werken van smaak vinden wij dit onbeleefd, bij wetenschappelijken arbeid achten wij het onvoegzaam. Wij vorderen niet, dat elk geschiedschrijver vóór zijn werk eene inleiding zette, als het meesterstuk, waarmede robertson zijnen karel V onsterfelijk heeft gemaakt; maar wij gelooven toch, dat bij eene stoffe, als hier behandeld wordt, wel eenige toelichting noodig is. De lezer verwacht nu te veel of te weinig, en wordt ligt te leur gesteld; waarvoor hij zich dan wreekt, door het boek eenvoudig neder te leggen. Wij hebben slechts het Eerste deel, en kunnen dus geen beslissend oordeel over het geheel uitspreken; maar zouden wel geneigd zijn, hetgeen wij hier vinden, te houden voor wijsgeerig uitgewerkte artikelen van een Conversations-Lexicon.

Het eerste deel loopt tot 1833 en 34. De Fransche geschiedenis begint er in met 1830; maar de Schrijver heeft bij de andere volken van vroeger jaren moeten uitgaan, om eenheid en ronding aan zijne voorstelling te geven.

Dit deel bevat twee hoofdstukken. Het eerste en uitgebreidste betreft de vestiging van het nieuwe koningschap in

[p. 332]

Frankrijk; maar we vinden er geene beschrijving van de aanleiding, welke lodewijk filips op den troon bragt. Dit is inderdaad jammer. De opening van het boek zou er in belangrijkheid door gewonnen hebben. Men zegge niet: de Julijdagen van het jaar dertig liggen nog versch in het geheugen; want het meeste van hetgeen de Schrijver te boek stelt, is evenzoo bekend. In weerwil echter van hetgeen wij er niet vonden, en van de bekendheid der gebeurtenissen van de laatste achttien jaren, zal 't niemand berouwen de uitgewerkte voorstelling van hermes te lezen. Zij verspreidt ook licht over de gebeurtenissen van het jaar der nieuwe uitbarstingen, dat wij, zes maanden geleden, hebben vaarwel gezegd.

Het koningschap van lodewijk filips was eene verrassing, die duizenden bedwelmde, welke geheel wat anders beoogden; waarvan de hoofdbewerkers de dupes werden; en dat zelfs de overgang werd tot eene uitkomst, die evenmin door grondwetten als door bajonetten is te weren. Het Fransche volksleven lijdt aan eene tering, de Regering leed aan dezelfde kwaal, en - het koningschap is bezweken.

Wij hebben, dit werk lezende, op nieuw den man bewonderd, ofschoon onze bewondering niet overal met hoogachting gepaard ging, die zijne heerschappij in storm en onweder te vestigen, en de bekwaamste staatsmannen in hunnen tegenstand te verlammen, of naar zijne inzigten en bedoelingen te gebruiken wist.

De geschiedenis zijner Regering loopt tot den dood van casimir périer, den onbuigbaren, die meer den troon dan den Vorst beschermde; door daad en woord de leer in werking bragt: le Roi règne, mais ne gouverne pas; de woelingen beteugelde, de ongelukkige Lyonnezen met onverbiddelijke hand tuchtigde, en eindelijk, voor den geesel van het Oosten bezweken, zelfs van zijne tegenstanders ongehuichelde achting in zijn graf medenam; terwijl de Koning veelbeteekenend vroeg: of ‘zijn dood een geluk, of een ongeluk ware?’

Het tweede Hoofdstuk, dat het overig gedeelte van dit werk beslaat, begint met de staatkundige ontwikkeling van Zwitserland vóór en na de Julij-revolutie van Parijs. De Schrijver vat dit onderwerp goed aan en voert het waardig uit. Het is niet het levendigste, maar zeker ook niet het onbelangrijkste gedeelte van dezen Politisch-Historischen arbeid. De Heer hermes verbergt het nergens en ook hier niet, welke

[p. 333]

staatsvorm hem het meest toelacht; maar zijn oordeel onderscheidt zich door onpartijdigheid en bescheidene gematigdheid. Hij brengt in dit deel de Zwitsersche geschiedenis tot den uitslag van den strijd tusschen Bazel en het zoogenaamde Bazelland.

Wij beweren niet te veel, als wij zeggen, dat de groote wereldstrijd van Europa tegen napoleon in eene kunstmatige restauratie werd opgelost, die billijke verwachtingen in de geboorte smoorde, en zelve de kiemen van ontbinding met zich ter wereld bragt. Napoleon, het kind der revolutie, groeide zijne moeder over het hoofd. Hij werd parricide en meende den onstuimigen volksgeest door zijne wereldheerschappij onder eene kroon van ijzer te verstikken; maar viel, omdat hij hetzelfde deed, wat een paard zou doen, inrennende tegen een spoortrein. Niet anders hebben ook de Regeringen van Europa gedaan. Van den Napoleontischen druk ontslagen, verbeeldden zij zich meester te zijn van de volken, die hunne kluisters hadden afgeschud. Het Kongres van Weenen deelde en verdeelde hen willekeurig, en sterkte zich met de verworven overmagt. Men zag altoos met schuwen blik naar Frankrijk en wapende zich daartegen, met nieuwe koningrijken als voormuren op te rigten. Nederland en Sardinië werden op schildwacht geplaatst. IJdele misrekening! Erfopvolgingen laten zich op het papier regelen; maar niet de ontwikkeling of ontaarding der volken.

Italië, dat schoone Land, met zijn helderen hemel en een klassieken grond, die met Duitsch, Fransch en Spaansch bloed doorweekt is, werd, met uitzondering van enkele gedeelten, de buit van het huis van habsburg en bourbon; terwijl Rome weder de magt zag herstellen, die, zoo veel mogelijk, het geweten der wereld beheerscht.

Wie niet geheel onbekend is met de lotgevallen van dit land, zal bij het lezen van hermes staatkundige ontwikkeling der Italiaansche volken, gewis erkennen, dat het tafereel, hetwelk hij ophangt, waarheid bevat. Hij prijst het zachte bestuur van Oostenrijk in het Lombardisch-Venetiaansche koningrijk, welks beginselen in Toskanen gevolgd werden; maar de zachte hand zelfs der Duitschers knelde nog. De Italiaan gevoelt zijne nationaliteit; doch het hapert hem aan kracht, om ze te doen gelden. Die magteloosheid vindt haren grond, deels in de versnippering van het Vaderland, welke zoo vele botsende belangen te voorschijn riep; deels

[p. 334]

in het gebrek aan geestelijk-zedelijke opvoeding. De Koning van Sardinië, die in 1823 de opvoeding van zijn volk aan de Jezuiten toevertrouwde, begreep zeer goed, waarin zijn vaderlijk despotisme een hechten steun vond, toen hij in het volgende jaar ieder, die niet 1500 lire bezat, verbood lezen en schrijven te leeren, en ieder, die geen jaarlijksch inkomen had van 1500 lire, uitsloot van het hooger onderwijs.

Daarbij vergete men niet, dat de Italiaansche Vorsten zich geroepen waanden de middeleeuwsche kerkvormen tegen den gang der XIXde eeuw te beschermen. In het Vatikaan trad de magt, die door den Napoleontischen adelaar was overvleugeld geworden, weder ten zetel, en de eerste daad van pius VII was de door ganganelli ontbonden Pretoriaansche lijfwacht van het moderne Rome te herstellen. Wel trachtte de bekwame gonsalvi het pausdom met den voortgang der hedendaagsche beschaving in overeenstemming te brengen; maar niets van deszelfs eischen opgevende, moest zijn plan schipbreuk lijden. Het pausdom van gregoor, innocentius en bonifacius, in overeenstemming met onzen tijd, ziet er uit als een Gothische tempel met groote ruiten. 't Is misstand, die geen nut doet; maar wel weerzin inboezemt. Dit begreep men ook te Rome zeer juist, zoo als uit de keuze van pius opvolgers bleek, die de Joden op nieuw in de Ghetto kerkerden, voor de herstelde Inquisitie nieuwe gevangenissen bouwden, tot ketterjagt uitlokten, bijbelverspreiding vloekten, en tegen al wat liberaliteit ademde den ban uitspraken.

Welhaast zou het tijdstip naderen, dat Europa, vijf eeuwen teruggevoerd, in de schaduw van priesterlijk gezag van de stormen der laatste jaren uitrustte. Daar klonk de droeve mare over de Alpen: de Tiende karel, die vrome zoon der kerk, die de zonden zijner jeugd wilde boeten met Frankrijk in eene kweekschool van het Jezuitisme te herscheppen, is gevallen, en het verbaasde Vatikaan bekwam niet eer van zijnen schrik, voordat lodewijk filips, de voormalige leerling van voltaire, den Heiligen Vader de verzekering kwam geven, dat niets verloren was, mits hij door den gewijden Stoel voor den Allerchristelijksten Koning erkend wierde.

En toch stond die gewijde Stoel op zijnen staatkundigen grond noch zeker noch veilig. Hermes maakt ons getuigen van de worsteling zoo wel in Parma en Modena, van welks laaghartigen Despoot hij eene zwarte beeldtenis ophangt, als

[p. 335]

in de Legatiën, die slechts door buitenlandsche tusschenkomst kon bedwongen worden.

De Schrijver wendt zich van Italië naar het Pyrenesche Schiereiland, en schetst den staatkundigen toestand van het ongelukkige Spanje, van het oogenblik, waarop ferdinand te Cadix ontslagen wordt, tot dat de dood hem van het schouwtooneel roept. Men zal gereedelijk toestemmen, dat de Constitutie van 1812 een droombeeld was voor het grootst gedeelte der Spanjaarden, die in vadsigheid en slaafsche onderwerping het ideaal van volksgeluk verwezentlijkt zagen; maar wie, die ferdinand van zijne jeugd af kent, zal hem niet veroordeelen, die de edelste krachten van zijne onderdanen aan zijne grilzieke kleingeestigheid opofferde.

De beschouwing van Portugal is niet minder belangrijk. De kennismaking met Don miguel boezemt afschuw in.

Het eerste deel eindigt met de staatkundige lotgevallen van het herboren Griekenland. De Schrijver roert het begin van den opstand niet aan, die, met uitzondering van den Oostenrijkschen Beobachter, Europa verrukte, de herstelling van het kruis op de kerk van sophia beloofde, en de dagen van Marathon en Salamis in het geheugen riep. Hermes laat ons aan den avond van dien dag de worsteling der partijen zien, nadat de Egyptenaren op Europeesch gezag Morea hadden verlaten, en de willekeurige regering van kapodistria, die met Russische gestrengheid bandelooze mannen in het gareel der willekeur wilde slaan. Zijne bedoelingen worden geroemd, zijn dood betreurd, de wraak over zijnen moord misprezen. Het boek eindigt met de aankondiging van Koning otto's komst, die geroepen werd eene kroon te dragen, voor welke de Grieken doornen gezaaid hadden.

De lezer ziet wat hij in dit deel kan vinden. Zoodra wij het volgende ontvangen, zullen wij ons verslag voortzetten.