Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

P.A. Veth. Bijdragen tot de kennis van den politieken toestand van Nederlands Indië. II. De politieke demonstratie te Batavia in Mei 1848. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1848. In gr. 8vo. 60 bl. f : - 75.

Er is wel geen beschaafd Nederlander, die niet op de hoogte tracht te blijven van de gebeurtenissen in en buiten Europa, welke elkander tegenwoordig met groote snelheid opvolgen. Daardoor is ieder met het gebeurde bij de politieke demonstratie in de hoofdstad van Neêrlands Indië tamelijk bekend; maar bij velen bestond voorzeker de wensch, al de stukken, daartoe betrekkelijk, bijeenverzameld te zien, ten einde die in zamenhang en verband te kunnen lezen, en zich daaruit ook met de bijzonderheden van deze altijd gewigtige gebeurtenis bekend te maken. Uit dien hoofde heeft Prof. veth - en wij zijn er hem dankbaar voor - in de tweede aflevering van zijne Bijdragen al die stukken bijeengevoegd, welke, ten deele, reeds in de couranten het licht hebben gezien, ten deele aan hem zijn medegedeeld door den Heer van hoëvell, destijds Predikant te Batavia. Door aanteekeningen als anderzins wordt tevens de denkwijze van den Heer veth over die Demonstratie kenbaar gemaakt. Wij zullen noch die Demonstratie noch de petitiën of adressen, welke er het

[p. 301]

gevolg van zijn geweest, beoordeelen; maar willen eenvoudig herinneren, dat over handelingen als deze, die in het staatkundige leven regtstreeks en diep ingrijpen, en van welke al de gevolgen onmogelijk vooraf zijn te bepalen, gewoonlijk, zoo wel door hen, die er in werkzaam zijn, als door de niet altijd onpartijdige aanschouwers, geheel anders gedacht wordt op het oogenblik der handeling-zelve, dan later, wanneer de gemoederen den indruk ontvangen hebben van andere omstandigheden. De zaak voorbijgaande, bepalen wij ons tot een kort verslag van het werk.

Het stuk vangt aan met de woorden, in welke het Tijdschrift voor Nederlandsch Indië, in Mei van het afgeloopen jaar, den indruk heeft geschetst, dien het berigt van de gewigtige gebeurtenissen, welke in Maart daar te voren in het Vaderland hadden plaats gegrepen, te weeg bragt te Batavia en bepaaldelijk te Buitenzorg. Weinig dagen na de verschijning van het nummer van dat Tijdschrift, waarin die woorden voorkwamen, ontwikkelde zich de politieke beweging te Batavia, en vermits de Redacteur van het tijdschrift een der leiders van de Demonstratie is geweest, heeft de Heer veth gemeend, het eene en andere, als schakels van dezelfde keten, aan zijne lezers niet te moeten onthouden. - Ook blijkt het, dat de Heer van hoëvell-zelf den Heer veth verzocht heeft, te willen ‘zorgen, dat de waarheid,’ betrekkelijk het gebeurde, ‘bekend wierde.’

Het authentieke verhaal der gebeurtenissen, door Ds. van hoëvell aan Prof. veth toegezonden, volgt op bl. 8. Daarin komt onder anderen de aanspraak voor, waarmede de Heer van hoëvell, op den 22 Mei 1848, de ‘vereeniging’ in de Societeit de Harmonie te Batavia heeft geopend; het adres aan Zijne Majesteit, na die bijeenkomst opgemaakt, en de brief van geleide, bij welken dat adres, aan den Heere Gouverneur-Generaal, op den 25 Mei werd ingezonden door de Heeren w.r. van hoëvell, p. mijer, w. bosch, a. prins, p.w. menu, j.h. uhlenbeck, rensing, j.t. canter-visscher en dibbetz. In de aanteekeningen van Prof. veth worden eenige zaken en stukken, daartoe betrekkelijk, of er mede in verband staande, ter sprake gebragt, of opgenomen; zoo als, b.v., de brief van den Heer p.c. ardesch: in de noot op bl. 11 een ‘dwaze en opgewonden brief’ genoemd.

[p. 302]

Op bl. 26 blijkt, uit eenige regels van den Heer van hoëvell, dat zijn voornemen toen was, het Tijdschrift voor Neêrlands Indië te staken, van wege ondervondene onaangenaamheden. Ook zijn nog eenige uitdrukkingen uit eenen brief van dien Heer van den 26 Mei l.l. op bl. 28 overgenomen. - Het is bekend, dat Ds. van hoëvell zich thans in het Vaderland bevindt, en aldaar de uitgave van zijn Tijdschrift heeft hervat.

Eenige Bijlagen volgen op bl. 30 en volg., als:

Bijlage A. Een Besluit van den Heere Gouverneur-Generaal van den 8 December 1847, in hetwelk de motieven van een request des Heeren van hoëvell, als Redacteur van het gemelde Tijdschrift, zijn opgenomen, en des Gouverneurs gevoelens deswege worden uiteengezet.

Bijlage B. Een nader besluit van den 8 Februarij 1848, over hetzelfde onderwerp, waaruit blijkt, in welker voege de Gouverneur-Generaal genoegen nam, dat aan het Tijdschrift eene andere rigting wierde gegeven.

Bijlage C. Een Besluit van den 8 Junij 1848, houdende afkeuring van de wijze, hoedanig de Redactie van het Tijdschrift de nieuwe rigting van hetzelve heeft tot stand gebragt; onder kennisgeving, dat de Gouverneur-Generaal daarin ziet eene ter sprake brenging van 's Gouvernements aangelegenheden, en behandeling van de staatkunde van Nederlands Indië; met bedreiging, dat de vergunning tot uitgave van hetzelve zal worden ingetrokken of geschorst, zoo ras er andermaal tegen de bepaalde voorwaarden der uitgave mogte gehandeld worden.

Bijlage D. Adres aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal, gedagteekend Batavia, den 26 Junij 1848, en geteekend door Mr. p.c. ardesch, President van den Raad van Justitie, Mr. l.j.a. tollens en Mr. h.c.a. thieme, c. a z., Advokaten, over daarin vermelde bezwaren en grieven.

Het Tweede stuk der ‘Bijdragen tot de kennis van den politieken toestand van Nederlands Indië’ behandelt alzoo verschillende gewigtige onderwerpen. Zij zijn allezins de aandacht en het onderzoek van bevoegde mannen waardig. Eene kalme, gezette en onpartijdige overweging moge dan ook aan den inhoud van de ‘Politieke Demonstratie te Batavia in Mei 1848’ ten deele vallen, die overigens, zoo als wij reeds zeiden, eene welkome verzameling van stukken

[p. 303]

bevat voor ieder, die met al de bijzonderheden van het gebeurde wenscht bekend te worden.