Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Het oogenblik, een woord over het ontwerp van Grondwetsherziening; door Mr. Isaac da Costa. Te Amsterdam, bij H. Höveker. 1848. In gr. 8vo. VIII en 24 bl. f : - 40.

Een vlugschrift dat, ofschoon voor een bepaald tijdstip geschreven, echter blijvende waarde heeft; en daarom is juist nu, ettelijke maanden na het oogenblik, waarvoor het bestemd was en waarop het gewerkt heeft, een overzigt welligt niet ongevallig. Toen is het bij ongeluk uit het oog geraakt; nu achten wij ons gelukkig het nog eens voor den dag te kunnen brengen.

Reeds het vóórwoord is belangrijk, omdat het meer volledig, dan daartoe in zijne poëtische opwellingen plaats was, des Schrijvers politieke overtuiging uitdrukt als ‘positief-Christelijk, Monarchaal-Oranje, opregt en wezenlijk liberaal.’ Zie, om die Confessie alleen, zou dit geschrift van blijvend nut zijn; want velen, die met den Heer da costa in het positief-Christelijke verklaren overeen te stemmen, zullen in de bijgevoegde kenmerken van Monarchaal-Oranje, en vooral van opregte en wezenlijke liberaliteit aanmerkelijk van hem verschillen. Zij gelooven zeer liberaal en oranjegezind te zijn, wanneer zij vrijheid van godsdienst en onderwijs voorstaan, waarbij zij echter niet geheel van eigenbelang ontbloot zijn; - maar de overige vrijheden en regten, wier geldende kracht niet zelden aan de heerschappij van ongeloof en Revolutie wordt toegeschreven, vinden schaars bij hen goedkeuring. Niet alzoo bij den Heer da costa: hij is inderdaad een liberaal man in het staatkundige, en hij kan dit ook in zijn godsdien-

[p. 168]

stig standpunt blijven, zonder daarom een lofredenaar der Revolutie of een apostel der Volks-souvereiniteit te zijn, die hij integendeel verre verwerpt. Dit bewijst de behandeling van des Schijvers eerste punt: Het oogenblik, de toekomst, de pligt. De macht, zegt hij daar, is niet uit het volk maar uit God; en dit is het geval zoowel in eene absolute monarchie als in de meest democratische republiek: maar men kan, en mag, en moet het volk in zijne onderscheidene afdeelingen vormen en bekwamen ook tot dat deel in de regering des lands, dat de bedeeling der tijden medebrengt, - doch alles met en door Gods woord en onder Zijn bestuur.

De tweede beschouwing is gewijd aan Monarchie en volksvertegenwoordiging in Nederland. Hier noemt de Schrijver de monarchij in Nederland den waarborg en grondslag van de volksvrijheid, - omdat in ons vaderland van den beginne af eene zeer naauwe verwantschap was tusschen het monarchische en populaire element, veel meer dan tusschen een van beide en het aristocratische: het gevolg van die historische beschouwing is juist, dat de Schrijver niet voor de Monarchij vreest van eene ruime deelneming der Natie aan verkiezingen en regering. Zoo verre had de eigenlijke historische school van Nederlandschen zin het, toen da costa schreef, nog niet gebragt: zij zocht veel meer het populair element door een aristocratisch element te verdringen, terwijl da costa in zijne derde beschouwing ‘Aristocratie’ slechts eenen zedelijken invloed der aristocratie als blijvende wil erkennen, maar haar behoud ‘niet in een machteloos conservatisme’ of ‘in een even ontijdige halfheid’ wilde gezocht hebben! Eene les die nog wel verdïent ter harte genomen te worden.

Ten vierde geeft de Schrijver van deze zijne beginselen de Toepassing op het stelsel der ontworpene grondwet. Zoo kon hij voorstander zijn van regtstreeksche verkiezing naar een niet te lagen census ingerigt, van godsdienst-vrijheid, die noch de Christelijke kerk tot staatskerk maakt, noch haar verdrukt, maar haar eene onbepaalde en allen gemeene vrijheid te genieten geeft. Daarbij verzet hij zich echter krachtig tegen den toestand, waarin de Hervormde Kerk toen verkeerde (en ook nu nog verkeert) van ‘onder de toezegging van vrijheid en den schijn zelfs van bevoorregt te zijn,’ te dulden ‘eene belemmering van vrijheid in- en uit-wendig, boven welke eene openbare bestrijding veel verkieslijker mag geacht worden.’ - Zoo kon de Schrijver ook vrijheid van

[p. 169]

onderwijs voorstaan, waarvan hij noch de bezwaren noch daar tegenoverstaande belangen vreest, waar het beginsel regtvaardig is.

De Schrijver wederlegt, ten vijfde, twee bezwaren, als of die vrijheid de Catholijken in de hand zoude werken, of ook (dit was toen eene zeer gewone beschuldiging: getuige schimmelpenninck's rapport) het ontwerp der grondwetsherziening ons tot de Republiek zoude voeren. Zeer opmerkelijk is ook in dezen tijd, wat de Schrijver omtrent beide punten aanmerkt.

Maar de Schrijver hechtte ten zesde, eenige punten van voorbehoud aan zijne goedkeuring: verbetering van taal en redactie; maar vooral had hij de afschaffing der Eerste Kamer en eene stellige bepaling omtrent de afschaffing der slavernij verlangd.

Eindelijk ten zevende, besluit hij met eenige wenken omtrent de uitvoering der herziene grondwet, waarvan wij, omdat wij nu juist in dit tijdperk verkeeren, het volgende overnemen: ‘Neen, waarlijk! om van die vrijheden in de praktijk genot te hebben, die de omwentelingsgeest zoo mild verkondigt en zoo karig beleeft, hebben wij hooger waarborgen noodig. Christelijke beginselen, Christelijke waarheid, en Christelijk leven! Ziedaar hetgeen éénig kan waarborgen, omdat het eenig kan scheppen en vruchtbaar maken. De zegen van een God, aangeroepen en gediend in waarheid, ziedaar hetgeen eenig, Vorst en Volk, Regering en Vertegenwoordigers, tot de vele vorderingen van een nieuwen staat van zaken onder een vernieuwde Grondwet zal kunnen bekwamen.

Ja! veel zal er noodig zijn; en tot zeer veel verpligt men zich met het openbaar aangekondigde doel dezer herziening. Daar zal noodig zijn kennisneming, behartiging, beslissing, toepassing van vele vragen: onder veel, dat zich hier van zelve reeds aanduidde, de vraag aangaande den arbeid, aangaande de armoede, aangaande landverhuizing, in den weg bepaaldelijk van kolonisatie in de Oost, met het Evangelie aldaar niet meer ontveinsd of uitgesteld, maar in eenvoudigheid door prediking en wandel tegenover den Koran geplaatst.

Geen ignoreeren voorts van de groote vragen, die onder de beroeringen des tijds rijp worden, kan op den duur baten, of geoorloofd blijven. Geen panische schrik voor on-

[p. 170]

derwerpen, die, op bedaard onderzoek regt hebbende, zich niet laten terugzetten door bloote weigering van inzage of gehoor.

Voorts, in alle de takken van algemeen bestuur, in de verhouding van de meer en minvermogende klassen tot elkander, in het stuk van belastingen, zal na zoo immer vereenvoudiging onmiddelijke pligt worden, maar zonder schade voor veiligheid en waardigheid naar buiten, voor orde en levenskracht van binnen. Er zal moeten zijn bezuiniging, met opofferingen, des noods vele, met inspanningen, des noods moeijelijke! maar geene beknibbeling, geene bekrompenheden, geene besparingen, waarvan het batig saldo ten slotte niet dan verzwakking en achteruitgang vertoont.

Men zal, eindelijk, in alles het oog der wetenschap moeten raadplegen, de hand der capaciteit moeten te baat nemen, zonder vooroordeel, partijdigheid of reactie.

En ook alzoo - zal enkel wetenschap en bekwaamheid ons volk kunnen behouden, het bestaan van ons land kunnen verzekeren. Vragen wij liever of het menschelijk ligchaam denkbaar is met een wel georganiseerd hoofd, zonder een in den boezem kloppend hart? Dit harteleven nu is niet denkbaar zonder liefde, die liefde niet wezenlijk huiten het geloof, - het geloof heeft geen wortel of wezenlijkheid buiten het Woord van God.’

J.W.