Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

P. Hofstede de Groot. Redevoering over het eigenaardige karakter der menschlievende vereenigingen van onze eeuw. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1848. In gr. 8vo. 40 bl. f : - 30.

Zelden heeft ons eene redevoering zoo geboeid als deze, niet zoo zeer door sierlijke bewoordingen en taalwendingen, of door verrassende en puntige uitdrukkingen, of door eene buitengemeen fraaije inkleeding der gedachten; maar door de menigte van lichtende punten, die wij er in hebben aangetroffen. En toch is het maar eene gelegenheids-redevoering; want zij werd uitgesproken ‘bij gelegenheid van het tienjarig bestaan der Vrouwen-Vereeniging te Groningen, ter bevordering van werkzaamheid onder de geringere volksklasse,’ zoo als op den titel is vermeld. Verder lezen wij daar, dat men achter de redevoering eenige berigten kan vinden over het tiende jaar van het bestaan dier Vereeniging.

[p. 129]

Wij meenen te weten, dat de zoo ijverig werkzame Hoogleeraar p. hofstede de groot-zelf de ontwerper dier Vrouwen-Vereeniging geweest is. Tien jaren geleden ving zij, uit gehuwde en ongehuwde Groningsche Dames bestaande, in kluften of wijken verdeeld, hare werkzaamheden aan. In de eerste weken van het jaar 1838 gaven die huisbezoekingen bijna uitsluitend aanleiding tot treurige beschouwingen. Somber was het tafereel, dat de Dames, in de zamenkomsten, van hare bevindingen hadden op te hangen, - en er waren er die zich lieten ontmoedigen. Verreweg de meesten nogtans bleven pal staan, - en weldra zagen zij hier en daar het goede zaad uitspruiten, en bij zorgvuldige koestering voordeelig opgroeijen, en zelfs vruchten dragen; - vruchten boven alles voor de edele vrouwen gezegend, die het zaad gezaaid, en de plant gekweekt en gehoed hebben.

De Vrouwen-Vereeniging heeft zich vooral ten doel gesteld, om tot orde, huiselijkheid en arbeidzaamheid aan te sporen; om, de mannen door kleine voorschotten tot het aankoopen van gereedschappen en grondstoffen in staat te stellen en aan de vrouwen gelegenheid te geven tot verdienste door breijen, naaijen, spinnen en weven en zoodanige andere werkzaamheden, tot welke zij, bij voorkeur, geschikt zijn. Ook heeft de Vereeniging eene Zondagsbewaarschool opgerigt, om de moeders in staat te stellen de Kerk of Zondagsschool te bezoeken. Zoo vernemen wij op bl. 37, dat hef getal huisgezinnen, met welke de Vereeniging zich in 1847 heeft bemoeid, 346 beloopt. Weldadig en gezegend is tot hiertoe de invloed op de lagere klassen in de stad Groningen geweest.

De Redevoering, door den Hoogleeraar hofstede de groot op den 8sten Maart 1848 ter feestviering van het tienjarig bestaan der Vereeniging gehouden, handelt ‘over het eigenaardige karakter der menschlievende vereenigingen van onze eeuw,’ en I. beschouwt dit karakter in zijne eigenaardigheid, II. spoort het na in zijnen oorsprong, en III. beoordeelt het in zijne waarde.

Wij vernemen uit het eerste gedeelte, dat het de Christelijke liefde is, welke, door het bijdragen van giften onder de leden der buitenlandsche gemeenten, ten behoeve der Jeruzalemsche Gemeente, aldaar de Diakonie deed ontstaan, welke vervolgens in alle Christen-Kerkgenootschappen is blij-

[p. 130]

ven voortleven, om weduwen en weezen, om afgeleefden en kranken te verzorgen. - Toen vervolgens, in de 4de eeuw onzer jaartelling, de meerderheid der bevolking van het Romeinsche Rijk tot het Christendom overging, moest de Christelijke liefde ook op eene breedere schaal hare werkzaamheid toonen, en ‘nu verrezen armen-, wees-, gast-, ziekenhuizen voor het eerst op aarde, als zoo geheel nieuwe inrigtingen, dat de Classieke taal van Athene en Rome zelfs geene namen voor haar heeft. Eens ingevoerd, zijn ook zij van toen af in Christelijke landen niet weder verdwenen; maar onder den algemeenen naam van Godshuizen, gebouwen waarin hulpbehoevenden om Gods wille verzorgd worden, grootelijks vermenigvuldigd.’

‘Een derde vorm kwam op in de middeleeuwen: geestelijke Orden, welke alleen voor dit doel werden opgerigt, gelijk die der Barmhartige Zusters en Broeders, loffelijk door geheel de Christenheid bekend.’ Zoo had men de Diakoniën, de Godshuizen en de Geestelijke Orden. Sedert eene halve eeuw zijn er bij gekomen vrije Vereenigingen, als: van de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen, Bijbel-, Zendeling-, Tractaat-Genootschappen enz.

Bij de vrije Vereenigingen komt het er vooral op aan, om door zijne persoonlijkheid op de personen te werken. ‘Om dit doel te bereiken, hebben zij bij weinig geld veel menschenkennis, veel levenswijsheid, veel werkzaamheid, boven al onvermoeide, vindingrijke, uit godsvrucht ontspruitende liefde noodig.’ - ‘Is,’ zoo gaat de Spreker met zijne diep in het gemoed grijpende taal voort, ‘is, met wijze liefde, vooraf geheel de stoffelijke toestand even zeer doorgrond als de geestelijke, dan moet nu door wijsheid van raad en hulpvaardigheid van daad, even zeer als door gemoedelijke en liefdevolle toespraak, een weg gevonden worden tot het hart en den geest der lijdende medemenschen. Persoonlijk moet men op hunne personen werken, opdat zij zich aan ons toevertrouwen, hun hart zoo wel als hunne ellende voor ons open leggen, en wij als vrienden hen kunnen teregt wijzen, raden, helpen, en aldus, door onze hand, hen ondersteunen; opdat zij zich-zelven uit de diepte, waarin zij verzonken liggen, opheffen, en den naam van mensch waardig worden.’

Zeer vernuftig wordt vervolgens uiteen gezet, hoe, ten gevolge der omkeeringen door de groote Fransche Staats-

[p. 131]

omwenteling voortgebragt, het volk eene vrijheid heeft verkregen, waardoor het, als uit de voogdij der onmondigheid ontslagen en mondig verklaard, nu ook op eigen beenen staan, en voor eigen voortkomen zorgen moet. Daartoe behoefden de mindere standen I. werkzaamheid voor het oogenblik, en II. spaarzaamheid voor de toekomst. ‘Maar hoe,’ zegt Professor de groot, ‘zouden de geringere standen deze deugden op eens verkrijgen?’

Hier moet dus het volksonderwijs tusschen beide treden, maar meer nog volksopvoeding, en daarbij moet de Godsdienst worden te hulp geroepen. Die drie elementen van volksbeschaving kunnen slechts langzaam werken, slechts langzaam invloed uitoefenen.

Het volk mondig geworden zijnde, zonder te hebben geleerd mondig te kunnen zijn, kon door die drie elementen niet behoed worden voor het misbruiken zijner vrijheid. De Staat, om in de daardoor ontstane behoefte te gemoet te komen, beging eene groote verkeerdheid, door als beginsel aan te nemen, dat de Staat voor zijne burgers zorgen moet. ‘De onderstand, welken de arme zag, dat de Staat zich verpligtte, hem te geven, maakte hem zorgeloos, traag, ligtzinnig, dierlijk. “Men moet mij toch onderhouden,” was zijne gedachte, ook wel zijn woord. En nu verspilde hij de ruime verdiensten des zomers in overdadige spijs en bedwelmenden drank; want in den winter zouden de rijken, zou de Regering voor hem zorgen. Zulke uitkomsten noodzaakten den Staat, zijne bedeeling hier te beperken, elders in te trekken.’ - Zwaarwigtig zijn de woorden, welke de Schrijver hier laat volgen. ‘Mogt zij (de bedeeling) overal voor altijd worden afgeschaft! Er is aan de toenemende armoede geen paal en perk te zetten, dan daardoor, dat de Regeringen nooit bedeelen of laten bedeelen, en de armen dus nooit kunnen meenen, regt op bedeeling te hebben.’

Men leze en herleze dit, en hetgeen er verder ten betooge van deze stelling volgt, welke zoo diep in het wezen van en de hulpmiddelen tegen het pauperismus ingrijpt, in de Redevoering-zelve op bl. 22 en volg. Men zal op het voorbeeld van den Schotschen Predikant chalmers zien gewezen, die van het aandeel dat zijn Kerspel uit de armentax genoot, ten beloope van £ 400 (f 4800 -) vrijwillig afstand deed - en in zijn doel slaagde. ‘Hij gaf geene aalmoezen meer aan eene steeds luijer en armer wordende menigte,

[p. 132]

welke, hoe zedeloozer zij werd, des te meer ging eischen; maar hij verdeelde de armen bij kleine aantallen onder het persoonlijk toezigt van verstandige en ijverige menschenvrienden, die de armen gingen opzoeken in hunne woningen; die aan enkelen ondersteuning gaven, maar van velen geld namen, om het voor hen te bewaren en 't hun met rente terug te geven, als koude of ziekte het noodig zoude maken; die door toespraak, raad, aanmoediging den geest der armen zochten te verheffen; die, in één woord, in plaats van alleen de oogenblikkelijke ellende te verzachten, veel meer hare blijvende bronnen allengs stopten.’

Bevat dan niet deze Gelegenheids-Redevoering eene menigte van lichtende punten, en is zij der aandachtige lezing en overweging niet allezins waardig? Zij betreft de kwaal, welke de Staten van het beschaafd Europa met zorgvolle blikken in de toekomst doet staren; zij wijst den weg om voor te komen dat de Staten van het westelijk Europa, dat Nederland en Groot-Brittanje inzonderheid, door die kwaal, het Pauperismus, niet te gronde gaan, na vooraf te hebben aangetoond, waaruit het Pauperismus zijn' oorsprong heeft genomen. Mogt gij, Lezer! aan de waarheid der stellingen, aan de juistheid der gevolgtrekkingen twijfelen - wel nu lees, overpeins en oordeel. Wij voor ons danken den Hoogleeraar voor het algemeen maken zijner Redevoering, wier strekking zoo uitmuntend is.