Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Christelijke Roeping en Pligt tegenover Nationale Armoede, Onkunde en Zedeloosheid, door J. Visser. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1848. In gr. 8vo. 328 bl. f 3 - :

Het is voorlang reeds eene uitgemaakte zaak onder hen, die het Armenwezen bij ervaring kennen, dat de hóófdoorzaak der heerschende behoefte en van broodsgebrek gelegen is in het gemis van Christelijke beginselen. En is 't niet natuurlijk? Men ondersteunt een arme; - zoo lang gij helpt en geeft, zal het wèl zijn, maar.... houd nu eens de hand terug, en gij zult 't zien: zóódra het belang ophoudt, zal de arme u niet meer bezoeken, maar naar een ander gaan en ook dezen weder verlaten als hij met geven ophoudt, en zoo zal het van den één tot den ander gaan, en de oorzaak der armoede zal niet zijn weggenomen. Maar, sla nu eens eenen anderen weg in! Poog den arme het besef in te prenten, dat hij Christen zijn moet; paar met brood of geld, dat gij hem geeft, de indrukken van afhankelijkheid van God, van niets-waardigheid voor God; prent hem in dat het alles onverdiend is, wat God ons schenken wil, dat alle menschen zondaars zijn, en door lief en leed beide moeten verbeterd en gevormd worden, dat wij door christus' bloed gekocht mogen bidden tot al onze zorgen en bekommeringen opdragen aan onzer aller Hemelschen Vader, die alomtegenwoordig, almagtig, wijs, alwetend, en de grootste liefde is; die wil, dat wij zullen aanvangen met als kinderen te gelooven en Hem ootmoedig te vertrouwen en te gehoorzamen! - Lezer! wie ge ook zijn moogt, spreekt het niet van zelf en leert het niet duidelijk de ervaring van iederen armenpatroon, dat er eerst dan een bodem komt, waarop gij arbeiden kunt? Waar die bodem, dat fundament van Christenzin ontbreekt, gij werkt er te vergeefs.

Een enkel voorbeeld heldere dit ons gevoelen op.

Algemeen klaagt men over de vroege huwelijken der armen. Nu make men (wanneer men kan) het huwelijk der behoeftigen zoo moeijelijk als mogelijk is: men zal het dan van

[p. 80]

kwaad tot erger komen. In plaats van het familieleven, dien lieflijken band der maatschappij, wordt dan ongebondenheid aangekweekt. De ontucht, de lage hartstogt zal er te erger door worden en inkankeren. Veel liever derhalve het huwelijk der armen begunstigd; want dáár zit het euvel niet. Maar volg nu ook eens een' anderen weg: druk den jongeling, door al de middelen, die de Christelijke leer en het Christelijk armenwezen aan de hand geven, de verpligting op het gemoed, om éérst te trachten voor zijne ouders het brood te helpen winnen, daarna het noodige voor aanstaande vrouw en kinderen te verdienen, en eerst dan om het huwelijk te denken. Als de arme van de heiligheid dier verpligtingen doordrongen wordt, en zich bevlijtigt om die heilige pligten naar behooren te volbrengen, dan, maar ook dan-alléén zal het in dit opzigt van zelf beter worden.

Ziedaar eenigzins het standpunt aangewezen, waarop hoe langer hoe meer thans alle Schrijvers bijkans staan, beide theoristen en practici, om de hoofdoorzaak en ook het hoofdmiddel tevens tegen Armoede te doen kennen.

De Heer j. visser heeft alzoo, naar ons gevoelen, eene edele taak aanvaard en ten uitvoer gebragt, door eene doorwrochte proeve te leveren voor dit éénige ware beginsel. Het verblijdde ons innig, die stem te hooren opgaan en hier in vaderlandsche taal de weêrklank te vernemen van hetgeen zoowel Fransche, Duitsche, Engelsche, als andere Schrijvers éénstemmig bij ervaring leeren, dat de hoofdoorzaak der armoede ligt in gemis van Christelijke beginselen. Het is onze innigste overtuiging, dat, zoolang de erkentenis niet méérder veld wint bij hen die Armenbesturen, Diaconiën of bijzondere armenverzorgingen uitmaken, dat Christenzin alles als zuurdezem doordringen moet, en de waarachtige, heilige, ernstige en éénige bedoeling deze zijn moet, om in Christelijken zin te handelen, - zoolang alle schatten, alle millioenen ontoereikend zullen zijn, en ondanks al het brood den armen gegeven, ondanks al de armenscholen, al de werkïnrigtingen, alle opbeuring, allen onderstand, welke zij ook wezen mogen, - ook geen blijvend goed ter wereld althans duurzaam daargesteld zal kunnen worden.

Hiermede is alzoo het hoofdbegrip van het aangekondigde Boekwerk eenigzins geschetst. Hoe de Heer visser zijn oogmerk, door uitvoerige aanwijzing van zaamverbonden zedelijke en stoffelijke middelen, heeft pogen te bereiken of na-

[p. 81]

der te komen, kan ieder gewaar worden, die zich dat werk zal aanschaffen; en dat men dit doe, daartoe mogen wij hier met volle gerustheid opwekken. Wij doen dit niet, omdat wij het geheel, of de meer onbepaalde Christelijke zienswijze des Schrijvers beamen òf het breede der bewerking, vooral van soms onnoodige aanhalingen, in den tekst of de noten, onbepaald goedkeuren; maar wij doen het vooral, omdat het ons zoo aangenaam was en gewis velen met ons hoogst welkom zijn zal, ook eens opzettelijk de Christelijke Roeping en Pligt ten aanzien der Armoede, Onkunde en Zedeloosheid in ons Vaderland te zien aangewezen.

En nu, zoo als wij hopen, vervangt ons de Lezer dezer aankondiging met het lezen van het werk-zelf. Er is daarin niet alleen geredekaveld, maar, blijkens de inhoudsopgave achter het boek, is hier ieder hoofdpunt in zijne onderdeelen met orde en practisch behandeld. Het beginsel is overal aan de praktijk getoetst. De Schrijver binnen Leiden (eene stad, waar zóó veel armoede heerscht) woonachtig, en blijkens de voorrede door zijne ambtsbetrekking in staat, om, zoo het gevorderd wierd, hetgeen hij schreef met de daad veelal te bevestigen uit ervaring, de Schrijver, wij herhalen het nogmaals, toont hier geheel te huis te zijn in de behandelde stof.

Zullen wij er thans nog iets meer bijvoegen? Zullen wij onderscheidene onzer bedenkingen hier ter neder stellen, die ons wel eenige waarde schijnen te hebben? Neen, wij zullen er ons hier van onthouden. Wij voor ons hebben het altoos eene dorre taak geacht, om al zulke aanmerkingen in eene boekbeschouwing weder te geven, althans indien zij niet meer bijzonder in 't belang des Schrijvers en van het publiek zijn.

Wij besluiten dus de bloote aankondiging van dit werk met door het ter lezing, vóóral in onze dagen, en bij winteravonden aan te prijzen. De winter toch geeft dubbele stof, om zich practisch te overtuigen van het heerschend stoffelijk en zedelijk gebrek, maar geeft ook aan velen dubbelen tijd, om de middelen tot leniging ernstig en als Christen met gezetheid te overwegen. Is de Schrijver soms wat breed (en daarin is onze voornaamste aanmerking, wat inhoud en vorm betreft, gelegen), niemand late er zich door afschrikken: het hoog gewigt van het onderwerp is wel waard, dat men hier, om het vele goede, het enkele zwakke voorbijzie.