Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

De nieuwe wijsgeerige School. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1847. In gr. 8vo. 48 bl. f :-50.

Het geschrift, dat wij hier aankondigen, geeft ons een vrij volledig verslag van den inhoud en de strekking der stellige Wijsbegeerte (Philosophie positive) van auguste comte, en is als zoodanig de lezing en overdenking dubbel waardig. Men vindt hier kort zamengevat hetgeen in het Coure de philosophie positive, in zes Deelen, van 1830-1842 te Parijs uitgekomen, uitvoerig ontwikkeld wordt. Ref. erkent, het boekje met genoegen gelezen te hebben, als eene beknopte bijdrage tot de wetenschappelijke stelsels van onzen tijd; maar verklaart ook tevens, dat hij hierin geene voorstelling van eene nieuwe wijsgeerige School gevonden heeft. Integendeel is het gezigtspunt van comte eer oud

[p. 504]

te noemen; het is in de wetenschap reeds lang voorbijgestreefd; vooral is het niet wijsgeerig, daar het tegen alle bespiegelingen a priori, op redewetten gegrond, gerigt is, en niet alleen tegen de zoogenaamde theologische, maar ook tegen de metaphysische wijsbegeer te den oorlog verklaart, om daarvoor eene stellige algemeene wetenschap in de plaats te zetten.

De leer van comte, dat er drie tijdperken in de beoefening der wetenschappen bestaan hebben, is niet geheel ongegrond; zij zijn, namelijk, het theologische, toen zij het eigendom der priester-kasten bij sommige volken der Oudheid, zoo als de Indiërs, de Perzen en de Egyptenaren, waren, en in de middeleeuwen, toen zij bijna uitsluitend door de Geestelijkheid werden beoefend; het metaphysische, waarin de wetenschappen meestal, volgens beginselen der bovennatuurkundige bespiegeling, aan een willekeurig stelsel werden ondergeschikt; hetwelk zoo lang voortduurde, tot dat baco, newton en locke den waren weg ter vordering in de stellige kennis aanwezen; te weten, eene naauwkeurige waarneming der verschijnselen, op proeven en wiskundige berekening gegrond, waardoor het mogelijk geworden is, volgens comte, de grondslagen eener stellige wijsbegeerte te leggen; dat is, de menschelijke kennis tot den rang eener exacte wetenschap te verheffen. Comte onderscheidt zes zuivere wetenschappen, welke hij aldus rangschikt: de wiskunde, de sterrekunde, de natuurkunde, de scheikunde, de biologie (physiologie) en de sociologie, of de leer der maatschappijen. Volgens hem kan het geheele gebied der menschelijke kennis tot deze zes wetenschappen betrokken worden. De zielkunde (psychologie) en de bovennatunrkunde zijn, even als de theologie, verouderd en behooren hiertoe niet meer, maar wel tot die tijdperken, waaruit de wetenschappen voor altijd getreden zijn. Dit gevoelen bestond zeer vroeg, en werd in Griekenland reeds door democritus en de Sophisten, die socrates bestreed, met eene beslissende stoutheid voorgedragen. Het is een gewijzigd materialismus, dat niets aanneemt dan hetgeen gemeten, gewogen en berekend kan worden, dat het onafhankelijk bestaan der rede en der waarheden, die uit haar voortvloeijen, ontkent, en alle kennis van den mensch uitsluitend tot de indrukken bepaalt, die hij door zijne zintuigen van de buiten hem bestaande voorwerpen verkrijgt. De zielkunde, die ons

[p. 505]

tot zelfkennis leidt, die ons tot het zelfbewustzijn doet doordringen, is voor hetzelve eene hersenschimmige wetenschap, die alle grondslagen mist, even als de zedekunde, die op dit zelfbewustzijn gegrond is en eene onvoorwaardelijke deugdsbetrachting tot beginsel heeft. Het godsdienstig gevoel behoort tot het theologisch standpunt, waarboven men reeds lang verre verheven is; terwijl de zede- en staatkunde, even als de natuur, aan vaste en onveranderlijke wetten van ontwikkeling onderworpen zijn, zoodat daarin even zoo min als hier aan de vrijheid eenige plaats toegekend wordt, en de individuën tot den rang van noodzakelijke raderen van het groote organismus verlaagd worden. Dit materialismus was ook de leer der Fransche wijsbegeerte van de 18de eeuw, die van diderot, helvetius, de la mettrie en van het Système de la Nature; het komt hier weder bij comte, eenigzins anders ingekleed, voor. Hij verkondigt het in strijd tegen de psychologische en eclectische School van cousin en zijne leerlingen, die het oude materialismus met zulk een goed gevolg in Frankrijk bekampt en grootendeels overwonnen hebben. Gelijk het materialismus niet nieuw is, heeft het ook zich altijd den naam van wijsbegeerte evenzeer ten onregte toegeëigend, omdat het eigenlijk anti-wijsgeerig is te noemen, en nimmer heeft opgehouden tegen de redelijke wijsbegeerte te smalen, en een' hoogst oppervlakkigen en magtsprenkigen krijg te voeren tegen aristoteles zoo wel, als tegen plato, descartes, spinoza, leibnitz, kant, fichte, schelling, hegel en krause, en deze lichten der menschheid voor een' hoop phantastieke droomers en onnutte bespiegelaars uit te krijten, die de wetenschappen meer hebben teruggezet, dan vorderingen doen maken.

Hetgeen comte, en met hem een ander Fransch geleerde, littré, als eene nieuwe wijsbegeerte voordragen, is zulks dus niet; het is eene eenzijdige voorstelling van het gebied der menschelijke kennis in de natuur- en staatkundige wetenschappen. Wat de eerste betreft, hierover vindt men goede opmerkingen, die toch ook eigenlijk niets nieuws bevatten, alhoewel zij door de bespiegelende wijsbegeerte ten volle worden beaamd en door haar reeds voor lang aan het licht gebragt zijn. Maar in de staatkundige wetenschap de zedelijke vrijheid der individuën en het godsdienstig gevoel te verloochenen, is dit niet de deur voor de ontbindende beginselen der Socialisten en Communisten openzetten, die, noch door

[p. 506]

godsdienstige noch door zedelijke beginselen geleid, de maatschappij in hare grondvesten van gezin en eigendom willen omkeeren, en de ware vrijheid, met Godsdienst, deugd en beschaving, den ondergang bedreigen? Auguste comte, die zich, als leerling van St. simon, reeds vroeg van diens sekte afscheidde, zal voorzeker hieraan geen deel nemen; niettemin heeft zijne leer eene strekking daartoe behouden. Wij gelooven niet, dat in Nederland de zoogenaamde stellige Wijsbegeerte veel aanhangers zal vinden, al mogt het door ons aangekondigde boekje veel lezers trekken.

j.a. bakker.