Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

De Zamenzweerder. Een Verhaal uit de tijden van Romes Republiek. Door H.W. Herbert. Uit het Engelsch. II Deelen. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1848. In gr. 8vo. 703 bl. f 7-:

Het veld, door de romanschrijvers bearbeid, moest, zou men zeggen, eindelijk uitgeput worden; men zou meenen, dat het noodig was, dat de bodem althans eenigen tijd braak lag, voordat hij weder nieuwe vruchten kon dragen. Het schijnt evenwel daartoe nog niet gekomen te zijn. Telkens ontdekt men nog weder hoeken, die óf in het geheel niet óf althans nog minder bewerkt zijn dan de overige, en waarvan dus nog een goede oogst is te hopen. In den roman, aan het hoofd dezes genoemd, heeft herbert zich wel niet op een geheel nieuw terrein begeven, maar het is toch een grond, die nog verre van uitgeput is. De historische roman heeft tot dusverre meer zijne onderwerpen uit de middeleeuwsche en nieuwere dan uit de oude geschiedenis geput. Er zijn daarvoor onderscheidene redenen te vinden. De smaak voor de beoefening der middeleeuwsche geschiedenis was opgewekt; oude kronijken leverden ruime stoffe op, terwijl aan de verbeelding genoegzame speelruimte overbleef,

[p. 313]

waarin zij zich vrijelijk kon bewegen. Waar men de onderwerpen koos uit de nieuwere historie, boezemden deze dikwijls bijzondere belangstelling in, omdat zij den lezer nader lagen en niet zelden in verband stonden met gebeurtenissen, met begrippen en rigtingen, die, hetzij dadelijk, hetzij in de gevolgen, ook met den tegenwoordigen toestand der maatschappij verbonden waren en daarop invloed oefenden. De oude geschiedenis liet men doorgaans rusten. Om haar te behandelen, werd eene studie gevorderd, die aan de meesten der gewone romanschrijvers vreemd was, en die hen door eenen schijn van geleerdheid afschrikte, waarvoor zij zelve en het publiek met hen terugdeinsden. Er werden wel eens proeven genomen, maar deze mislukten veeltijds, hetzij door de te groote geleerdheid, hetzij door de te geringe kennis der schrijvers. De eigenlijke geleerden van beroep missen te dikwijls de bijzondere gaven, die den romanschrijver onontbeerlijk zijn; de gewone romanschrijver miste te zeer de grondige kennis, om de kleur des tijds genoegzaam te bewaren. De schuld lag aan de bewerkers, niet aan de bewerkte stof. Waarom zou er in de schildering van zeden en gebruiken, van personen en zaken uit dien ouden tijd een meerdere schijn van geleerdheid, eene onbehagelijker stijfheid moeten worden gevonden, dan in die van latere eeuwen? Waarom zou het verhaal niet even boeijend kunnen zijn, dat ons in de dagen van Romes bloei of Athenes luister verplaatst, als dat, wat ons brengt aan het hof van Engeland of Schotland, van Frankrijk of van dezen of genen Duitschen Vorst? De bewijzen zijn er, dat ook hier van de bekwaamheid des Schrijvers alles afhangt, en dat een roman uit den klassieken tijd van Rome of Griekenland niet minder aanlokkend behoeft zijn, dan die uit eenig ander tijdvak.

Herbert heeft daarvan, dunkt ons, in den Zamenzweerder eene nieuwe proeve geleverd. Hij is bij ons publiek hoogst gunstig bekend. Zijn Alice Selby, zijn Isabella de Coucy, zijn Olivier Cromwell werden met algemeene en welverdiende goedkeuring ontvangen. Wij durven dit ook gerust van dezen roman verwachten, waarin men, wat stijl, schildering, boeijende wijze van verhalen enz. betreft, dezelfde levendigheid, warmte en kracht zal opmerken, waardoor zijne vroegere werken zich onderscheiden. Het is een

[p. 314]

tafereel vol leven en beweging; het tijdvak is belangrijk, rijk aan gebeurtenissen en ook aan personen, die belang inboezemen. Catilina en zijne helsche ontwerpen ter omkeering van Rome, cicero en zijne welgeslaagde pogingen om het vaderland te redden - zietdaar de historische hoofdpersonen en daadzaken, waaraan het romantische verhaal is vastgeknoopt. Het is de zedeschildering van eenen rampzaligen tijd, dien van limburg brouwer ons in zijnen Caesar en zijne Tijdgenooten met sterke kleuren heeft afgemaald; een tijd, waarin de losbandigheid en zedeloosheid eene groote hoogte hadden bereikt, en het kontrast tusschen goeden en slechten dus des te sterker kon uitkomen. Herbert verplaatst ons geheel in dien tijd, en geeft er ons eene levendige voorstelling van, eene voorstelling, die zoodanig is ingerigt, dat de schildering van de boosheid en de zonde afkeer van beiden opwekt en hare noodlottige gevolgen krachtig doet uitkomen. Men kan zien, dat de Schrijver met geestrift en studie dit verhaal heeft bewerkt, en zich beijverd, om de kleur des tijds te behouden en zich voor den schijn van schoolsche geleerdheid te behoeden. Het komt ons voor dat hem dit volkomen is gelukt, en dat ook de met de oudheid onbekende lezer op geene moeijelijkheden zal stuiten; terwijl de groote gebeurtenissen, waarmede de roman in verband is gebragt, elken beschaafden lezer genoegzaam bekend zijn. Aan de geschiedenis is de Schrijver zeer getrouw gebleven; en wanneer men, catilina hier in al zijne boosheid geschilderd ziende, die schildering schier overdreven mogt achten, de historische getuigenissen zijn daar, om de waarheid volkomen te staven:

Wij meenen, om deze getrouwe teekening des tijds, om het boeijende des verhaals, en om de dikwijls fraaije, schoon nu en dan wel eens wat al te vrije en weelderige teekening der karakters, dezen roman, die van de dagelijksche soort van romans geheel afwijkt, den liefhebbers van romantische lectuur met ruimte te mogen aanbevelen. Het is niet van belang ontbloot, Rome eens in de dagen van zijne hoogste magt en grootheid te aanschouwen, en te zien, hoe jammerlijk de toestand der maatschappij en der zedelijkheid was, om ook daaruit te leeren, hoeveel de wereld verpligt is aan

[p. 315]

de verkondiging onzer gezegende Godsdienst, die in dien maatschappelijken en zedelijken toestand eene geheele omkeering aanbragt.

Ook in dezen roman heeft, naar ons oordeel, herbert nieuwe bewijzen van zijn talent gegeven, door den lezer als op een geheel nieuw veld te verplaatsen, waar de minder gewone voorwerpen hem met nieuwe belangstelling vervullen.