Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Leeuwaarden na en vóór hare wording als stad, en in hare betrekking tot de Leppa, eene bijdrage tot de Geschiedkundige Beschrijving van Leeuwaarden van W. Eekhoff, door Jonkh. Mr. M. de Haan Hettema. Te Leeuwaarden, bij van Meursinge. 1848. In gr. 8vo. f :-60.

Toen wij, in N^o. IV van dezen jaargang van dit Tijdschrift, een verslag gaven van het werk van den Archivarius eekhoff, erkenden wij onze onmagt, om eene critiek van hetzelve te leveren, en oordeelden wij, dat daartoe alleen een man, die zich bepaaldelijk op de geschiedenis van Frieslands hoofdstad had toegelegd, ‘een andere eekhoff,’ bevoegd was. Dien man hebben wij in de haan hettema gevonden. Zoo iemand, was deze geleerde in staat het naar eisch te be-

[p. 304]

oordeelen, en wij bejammeren het, dat hij zijne critiek niet verder heeft uitgestrekt dan het vroegere tijdvak vóór 1580, schoon wij zijne voorzigtigheid (bl. 60, 61) prijzen. In deze Verhandeling, 9 Dec. 1847 in de winteravondvergadering van het Friesche Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde te Leeuwaarden gehouden, stemt hij in het algemeen in met het oordeel van van halmael, ter aanmoediging van de uitgave aan het stedelijk bestuur van Leeuwaarden afgegeven en voor het werk van eekhoff geplaatst; doch hij ontkent, dat het met niet mindere naauwkeurigheid dan vlijt en ijver, met oordeel en onpartijdigheid is opgemaakt, terwijl zijne zuivere liefde, om alleen waarheid in alles te schrijven, wel eens schipbreuk geleden heeft. Hij erkent ook, dat het geschikt is, volkomen is hem te sterk, om aan de inwoners van Leeuwaarden niet alleen, maar ook aan een ieder, Frieslands hoofdstad, hare stichters en opbouwers, te doen kennen; en dat het in eene onmiskenbaar bestaande behoefte zal kunnen voorzien, voor hen, die de Geschiedenis van Nederland in het algemeen en die van Friesland in 't bijzonder beoefenen of te weten verlangen; doch hij meent er te moeten bijvoegen, dat het slechts de grondslagen daartoe bevat, en men uit de daarin aangewezene bronnen meer dan uit andere kan putten, om eindelijk een goed en onbevooroordeeld verhaal van Leeuwaarden op te maken. Het zwakst is eekhoff in het vroegere tijdvak vóór 1580, en hettema schrijft ronduit, dat de Schrijver met zijne studie nog niet op de hoogte is, op welke men diende te staan, om eene volledige beschrijving over dat tijdvak te kunnen geven; en wanneer ik (dus vervolgt hij, bl. 61), zoo als ik vermeen in staat daartoe te zijn, over dat oude tijdvak meer aanmerkingen wilde maken, dan geloof ik, dat men ontdekken zoude, dat hij met den staatkundigen toestand van die tijden niet genoegzaam bekend is en de godsdienstige hem geheel vreemd.’ De aanmerkingen van hettema betreffen het door eekhoff in het midden gebragte ten aanzien van de vijf wijken of Espels; den ouderdom der stad (839); hare ligging op drie terpen; de uitwatering van de Ee; het Vliet; de Cammingastinsen; het wapen in den gevel op de wortelhaven en den Eewal, Oldenhove en Hoek enz. Onzes bedunkens zijn zij juist, en dragen blijken van eene diepe studie, die ook vooral

[p. 305]

opmerkelijk is in het aangeteekende nopens de Leppa, waarvan Leeuwaarden eenmaal de hoofdzetel was. Allerbelangrijkst zijn ook de opmerkingen nopens het verkrijgen van stadregten, voor zoo verre de Friesche steden betreft; het muntwezen; het woord Vliet; het wapen van Leeuwaarden; de afkomst van Burmannia; parochie enz. Wij twijfelen niet, of de Heer eekhoff, die bij de voorlezing tegenwoordig was en den spreker tot de uitgave zijner Verhandeling opwekte, zal van de menigte grondige aanmerkingen en beschouwingen, die door dezelve verspreid zijn, in het vervolg partij weten te trekken. Jammer, dat de Heer hettema zich niet geheel van alle scherpte heeft onthouden. Wij meenden die te ontdekken in het gestelde op bladz. 29, 32. Wij teekenden onder het lezen van dit scherpzinnig geschreven stuk van tijd tot tijd drukfouten aan, en verwonderden ons over het gebruik van geblijkt (bl. 24). Het kwam ons voor, dat ook niet overal de noodige zorg aan den stijl besteed is.