Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

[p. 129]

Een Bedelbrief in den Winter. Dichtstukje van H. Tollens, Cz. (Uitgegeven ten voordeele van de Armen te Rijswijk.) Te 's Gravenhage, bij K. Fuhri. 1848. In gr. 8vo. f :-25.

Wij hadden vaak menigen dichtbundel aan te kondigen, waarin een achttiental, meer of minder uitvoerige, dichtstukken waren te zamen gevat, en waarvan wij, ondanks de uitgebreidheid der stoffe, minder ter aanprijzing wisten te zeggen, dan van de achttien coupletten, die dezen Bedelbrief uitmaken.

‘Ja, (zal men zeggen) het geldt hier ook een gedicht van tollens, en...’ Met uw verlof, Lezer! ge weet, hopen wij, dat tollens tot een verouderd tijdvak behoort, en dat men, sedert eenige jaren, de dichtkunst van een ander, hooger, idealischer standpunt heeft leeren beschouwen. Vroeger stond men in den waan, dat gezond verstand, zuivere smaak, rein gevoel, levendige verbeelding, zucht voor het ware, schoone en goede, bij eenen overigens gunstigen aanleg, den Dichter vormden, en dat eenvoudigheid en natuurlijkheid het zegel der waarheid drukten op zijne poëtische voortbrengselen; en naar dat algemeen aangenomen begrip werden de producten van vondel en hooft, van haren en bellamy, feith en bilderdijk, om van geene andere beroemde zangers te gewagen, beoordeeld. Maar het opkomend, thans levend geslacht vindt die begrippen te alledaagsch, te oud, te afgesleten, althans te weinig overeenkomende met de hooge, idealische begrippen, die men zich van de nieuwere Poëzij en het dichterlijk streven harer beoefenaars gevormd heeft. Met het modewoord van den dag vindt men die oude Nederlandsche pindaren en horatiussen wat ‘Jan Salieachtig;’ dat is: zij spraken, in gebonden stijl, te eenvoudig, te natuurlijk, te veel de prozataal van het dagelijksch leven; men verstond zoo dadelijk wat zij wilden zeggen; men gevoelde zoo aanstonds waar zij het op gemunt hadden; en, om hetgeen zij dachten en gevoelden aan anderen mede te deelen, daartoe bedienden zij zich van maat en rijm. Maar was nu dáárom het berijmde werk een dichtstuk? Men meende neen. Dichtkunst was, beweerde men, iets hoogers, dan het proza des gewonen levens, en daarom behoorde hare taal ook eene andere dan die des gewonen levens te wezen. De

[p. 130]

beschaafde man en vrouw drukten zich, met behoud van het aangenomen spraakgebruik, overeenkomstig den aard der zaak, naar waarheid, natuurlijk en eenvoudig uit. Dat wilde men in proza laten gelden, opdat het dagelijksch onderhoud der hoogere standen met burgers en boeren geen voor hen onverstaanbaar en onbegrijpelijk abracadabra worden zou; maar in de poëtische wereld, in het gebied der Idealen, kon, mogt dat zoo niet blijven. De Hemelsche Dichtkunst vermogt niet langer eene aardsche taal te spreken. Zij, de Goddelijke Muze, moest in hare wijze van uitdrukken iets Goddelijks, dat is iets verhevens, iets onbevattelijks, iets onbegrijpelijks vertoonen. Men vond zoo iets onvermijdelijk, indien men de Poëzij weder wilde verheffen tot de hoogte, waarvan men haar, zoo men waande, had doen afdalen; men beproefde het, en, sedert dien tijd, zagen eenige onbevattelijke, onbegrijpelijke en onverstaanbare dichtstukken het licht. Zij werden bewonderd en bewierookt door allen, die naar verandering haakten. Maar het volk, dat de oude zangers nog niet vergeten kon, vroeg, met de twijfeling der onzekerheid in gelaat en houding: ‘Is dát nu Poëzij?’

Die vraag zal niemand doen, die den Bedelbrief van tollens las of hoorde voorlezen. En waarom niet? Omdat de Dichter zijne gedachten en gevoelens natuurlijk, eenvoudig en waar heeft voorgesteld. Wij lazen den Bedelbrief aan iemand voor, die onze taal niet volkomen magtig is, en... de tranen van aandoening biggelden hem langs de wangen. Wij lazen hem voor aan een jong meisje, en haar eerste woord was: ‘Wat is dat mooi en eenvoudig! men zou haast zeggen: dat had ik ook zóó kunnen maken!’ En nu lazen wij datzelfde meisje een vers voor van een hooggevierd Poëet onzer dagen. Na geëindigde lezing sprak zij: ‘'t Zal vast wel heel poëtisch mooi wezen; maar ik begrijp er niet veel van.’

Hoe jammer is het, wanneer men moeite moet aan wenden, om een gedicht te begrijpen! Wie zal zijne hersenen pijnigen bij de roerende Episode van Hector en Andromache met den jongen Scamandrios (Astyanax), door onzen spandaw vertaald? Wie zal vragen: ‘Wat wil die Dichter?’ bij de lezing van van alphen's Cantate, de Starrenhemel? Eindelijk: wie bezigt het woord begrijpen bij dezen Bedelbrief? Van den aanvang af: ‘Wij gaan met schaal en bussen rond en kloppen aan in al de wijken,’ tot aan het einde: ‘Geeft, geeft de beê om hulp gehoor; ge ontvangt er dan dit liedje

[p. 131]

voor, en, bovendien, Gods zegen,’ gevoelt men, wat tollens op het hart heeft en in de harten van anderen wil overstorten. 't Is waar, hij hangt daarbij den zedemeester en boetprediker niet uit; hij verbaast ons niet met woorden, die, sedert eeuwen, door niemand meer worden uitgesproken; hij verschijnt niet als een taalgeleerde, die ons wil toonen, dat hij zeer goed weet, hoe men in de Middeleeuwen sprak; och neen, hij spreekt zoo als de Rijswijker landbouwers en de Hofdames uit de Residentie (wanneer deze laatsten hare moedertaal bezigen) zouden gesproken hebben: kort en bondig, verstaanbaar en eenvoudig, natuurlijk en waar; en, als wij hem hooren, voelen wij iets in ons binnenste, dat wij niet onder woorden weten te brengen, maar waarvoor wij den dichterlijken Bedelaar gaarne de hand zouden wenschen te drukken!....

Het zou ons weinig moeite kosten, om dit ons oordeel, door aanhalingen uit den brief, couplet voor couplet, regel voor regel, te regtvaardigen; maar dit zou onnoodig wezen: want de algemeene goedkeuring heeft zich over dit product der oude Dichtschool reeds luide uitgesproken.

Dit oordeel vereert den Briefschrijver niet minder, dan het tot een verblijdend teeken des tijds verstrekt, dat onze Natie nog zelfstandigheid en degelijkheid genoeg bezit, om zich niet door allerlei wind van leering te laten medevoeren. Wij schreven het bovenstaande dan ook meer ter bevordering van het weldadige doel, dan wel ter vereering van eenen Man, die onzen lof niet behoeft, dan wel in het belang der vaderlandsche kunst en ter handhaving van hare onverwelkbare eere. Zij verlangt den wierook der vleijerije niet, waarmede de tijdgeest zoo kwistig te werk gaat, en zal haar reukwerk alleen doen ontbranden op de altaren, die voor eenvoud, natuur en waarheid zijn opgerigt.