Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Beknopte Uitspraakleer der Nederlandsche Taal. Handleiding tot selfonderrigt voor jonge lieden en ten gebruike der scholen. Door H.M.C. van Oosterzee, Lid van de Zeeuwsche en Noordbrabandsche Genootschappen van Kunsten en Wetenschappen, en Predikant te Oirschot. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1848. In post 8vo. XII en 107 bl. f :-60.

De uitspraakleer is een gedeelte der Nederlandsche spraakkunst, dat eerst in de laatste tijden meer bepaald de aandacht der taalbcoefenaars heeft getrokken, naar wij meenen vooral ten gevolge van de opmerkingen, over dat onderwerp door den Heer bogaers gemaakt in zijne voortreffelijke prijsverhandeling over de uiterlijke welsprekendheid. De Heer bosdijk voorzag ten jare 1844 in de behoefte eener korte Uitspraakleer der Nederduitsche Taal, voor onderwijzers en kweekelingen; en de Heer van oosterzee trachtte, blijkens bovenstaanden titel, een dergelijk werkje te leveren, ten gebruike der jonge lieden zelven.

Volgens het Voorberigt der Handleiding, die wij thans aankondigen, was zij oorspronkelijk bestemd tot de mededinging op eene prijsvraag, over het genoemde onderwerp uitgeschreven door de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen. Om redenen, die niet worden vermeld, zag de Schrijver van het inzenden zijner proeve af. Welke die redenen zijn mogen, wij danken hem er voor, dat hij zijn opstel door den druk gemeen gemaakt heeft, daar wij meenen dat zijn arbeid gansch niet overbodig te rekenen is.

[p. 119]

In vier afdeelingen wordt in dit werkje gehandeld over de uitspraak der letters, van lettergrepen, van woorden, en der volzinnen. De onderwerpen, in deze afdeelingen opgenomen, worden zeer beknopt, in geleidelijke orde en met vereischte klaarheid bebandeld, en telkens, door het bijbrengen van voorbeelden ter oefening, ten toepasselijken gebruike aangewend. Wie hier of daar eene meerdere uitvoerigheid mogt verlangen, bedenke, dat de Schrijver de grenzen van een schoolboek niet mogt te buiten gaan, en dat, gelijk bij zulke werkjes in 't algemeen, ook hier ondersteld moet worden, dat de onderwijzer het wat beknopt voorgedragene nader te ontwikkelen en het ontbrekende aan te vullen heeft.

Aan den eisch der wetenschap heeft de Schrijver doorgaans regt gedaan, en het blijkt allerwegen zijn toeleg geweest te zijn, om die uitspraak als de ware aan te bevelen, welke door het gezag der grondigste taalkenners gestaafd kan worden. Onder de weinige voorschriften, met welke wij ons niet kunnen vereenigen, behoort hetgeen bl. 16 gezegd wordt aangaande de uitspraak der e in de eerste lettergreep van wereld, en in vers. De Schrijver meent, dat de gewone uitspraak van de letter e (als in beter en pers) in deze woorden ‘op het zachtste zeer gemaakt’ is, en verlangt aan deze letter den meer gerekten klank, als in het Fransche père of tête, te geven. Bevoegde taalkenners hebben zich, om des gebruiks wille, voor het behoud van den ê-klank in wereld verklaard; doch taalkundig gegrond is die afwijking niet, en van ‘gemaaktheid’ is hij, onzes achtens, bij velen minder vrij, dan de uitspraak met de gewone Hollandsche e. Even zoo oordeelen wij over vers: zelfs weten wij niet, dat het ê-geluid in dit woord door eenig taalleeraar van gezag is goedgekeurd of verdedigd.

Bl. 79 wordt, ter beoefening van de uitspraak van eigennamen, vermeld en als ‘tamelijk volledig’ aanbevolen het werkje, getiteld: De Prosodist, of Woordenlijst voor de Uitspraak; door m.j. adriani, (Gron. 1819). Er bestaat van dit allernuttigst, doch veel te weinig geraadpleegd handboekje eene tweede (in waarheid) veel vermeerderde uitgave van 1827, die onzen Schrijver onbekend schijnt gebleven.

Dan, deze en dergelijke aanmerkingen ontnemen niets aan

[p. 120]

de waarde van het boeksken, en betreffen onnaauwkeurigheden, die in een' volgenden druk, welken wij de Handleiding des Heeren van oosterzie spoedig toewenschen, ligt te verhelpen zijn. Zijne hoogstnuttige poging werke mede, om eene zuiver Nederlandsche uitspraak bij leerlingen en onderwijzers tevens te bevorderen.