Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

De St. Paulus-rots. Dichtstuk van Bernard ter Maar. Te Amsterdam, bij G.W. Tielkemeijer en W. Willems. 1847. In gr. 8vo. XII en 208 bl. f 2-90.

Het is niet altijd een bewijs voor de wezenlijke waarde van letterkundige voortbrengselen, dat zij vele koopers en lezers vinden, en een tweede en derde druk van een Gedicht is geen onbedriegelijk kenteeken, dat het twee- of driemaal fraaijer is, dan stukken, waarvan het bij de eerste uitgave blijft. Wij gelooven, bij voorbeeld, niet, dat er tot heden eene tweede oplage van het regt schoone Dichtstuk des Heeren bogaers, De togt van Heemskerk naar Gibraltar, is noodig geweest; terwijl men, daarentegen, vier of vijf uitgaven van da costa's Lied van Vijfentwintig jaren heeft zien verschijnen, een bonte en brokkelige wildzang, even gebrekkig van bewerking als van conceptie. Van waar deze tegenstrijdigheid? Is het omdat de Fortuin, gelijk in alles, ook zelfs in letterkundige voortbrengselen de hand heeft? Is het omdat de Auteur zich een' aanhang, eene clique heeft weten te verschaffen, die zijne waren aanprijst, en dat, de minste koopers kenners zijnde, de menigte zich op de verzekering van den marktschreeuwer verlaat, en zich zou schamen, niet mee te bewonderen, wat door anderen bewonderd wordt?

Het voor ons liggend Dichtstuk van den Heer ter haar heeft binnen weinige maanden zijn' derden druk beleefd. Men vreeze echter niet, dat wij het bovengezegde daarop, in een kwaden zin althans, zouden willen toepassen. Indien dit ongewoon verschijnsel aan de gunst der Fortuin moet worden

[p. 84]

dank geweten, zoo heeft de Fortuin ditmaal hare gunst niet onbillijk en onregtvaardig uitgedeeld. Of, indien men aan eenigen aanhang zou mogen denken, het zou alleen aan dien kunnen zijn, dien de geliefde Leeraar in zijne hem te regt vereerende leeken vindt; en al mogten ook deze, minder om het Dichtstuk dan om den Dichter, de ruime verspreiding en het gunstig vertier van zijn werk hebben bevorderd, hunne medewerking en bescherming zou voorzeker aan geen onwaardigen arbeid zijn verleend.

Wij zullen van dit in vele opzigten fraaije stuk geen uitvoerig critisch overzigt geven: een ander beoordeelaar heeft dat reeds met scherpte en, ja, met scherpzinnigheid gedaan. Onze voornaamste bedenking zou tegen het onderwerp zelf gerigt zijn. Niet omdat wij eene schipbreuk in 't algemeen eene min geschikte stoffe ter dichterlijke behandeling achten; integendeel, wij houden die daartoe bij uitnemendheid uitlokkend en geschikt; - maar omdat het hier eene schipbreuk geldt, die als onder ons oog heeft plaats gehad en waarvan de levende getuigen in ons midden verkeeren. De minste afwijking of verandering in de bijzonderheden zou het gedicht fabelachtig, logenachtig en voor het doel van onwaarde hebben doen zijn. De vleugelen des Dichters waren gebonden: hij moest waarheid geven, hetzij deze al of niet dichterlijk mogt zijn. Het was hem verboden, zijn onderwerp te beheerschen, te vervormen, te herscheppen; zich een standpunt te kiezen, hem door zijne verbeelding en gevoel aangewezen, en vrij te zijn in de keuze van schilderingen en tafereelen. Een historisch feit, dat men verpligt is, of zich verpligt acht, in hoofddaad en bijzonderheden getrouw terug te geven, kan, uit den aard der zake, niet veel anders dan eene - hetzij dan minder of meerder behagelijke - kronijk opleveren. Dit is dan ook eenigermate het Dichtstuk van den Heer ter haar geworden, zij het dan ook eene kronijk, schilderachtig en bevallig bij uitnemendheid. Het gebrek ligt in het onderwerp, niet in den Dichter. Waarlijk, men staat meermalen verbaasd, de dagverhalen van den scheepsheelmeester hanou en den stuurman vierow met het Gedicht des Heeren ter haar vergelijkende, over de gemoedelijke getrouwheid, waarmede de Dichter zijne berigtgevers op den voet gevolgd is. Geen hinderlijker teugels konden zijner verbeelding worden aangelegd; in geen knellender keurslijf kon hij zich hebben laten rijgen. - Mogt er in

[p. 85]

latere eeuw een Dichter opstaan, die de schipbreuk op de St. Paulus-rots ten onderwerp voor zijne zangen kiest, hij zal den hinderpaal niet ontmoeten, die den Heer ter haar belemmeren moest. Geen ooggetuige zal hem van onwaarheid kunnen beschuldigen, als hij zich toestanden schept, die zijn gevoel of zijne verbeelding hem opgeeft. De Dichter kan geen Historieschrijver zijn. Hij kan geene gebeurtenissen, die onder ons oog zijn voorgevallen, bezingen, zonder zich bloot te stellen aan het gevaar van onpoëtische waarheid of gelogenstrafte poëzij te leveren. Voor den Dichter moeten historische feiten verwijderd en verouderd zijn. Wij zouden dat met menigte voorbeelden kunnen staven.

Naarmate echter de klippen dreigender en onvermijdbaarder waren, waarop zich de Heer ter haar verzeilen moest, verdient hij te meerderen lof, dat hij zijne schade hersteld en zijn verlies vergoed heeft door zijne welluidende en boeijende verzen. Zijn gedicht munt uit door eene rijke en welige versificatie. Wij waren voornemens, daarvan althans een paar proeven te leveren; maar wij zijn belemmerd in onze keuze om den overvloed, waaruit wij te kiezen hebben. Gemakkelijker taak zou het zijn, eenige minder gelukkige passages aan te halen, juist omdat er zeer weinige te vinden zijn. - De Dichter heeft aan de mode van den tijd toegegeven, door nu en dan een afwisselende versmaat aan te slaan en kortere regels tusschen de langere te laten invloeijen. Hij is echter daarin niet zoo smakeloos te werk gegaan als vele zangers van den laatsten tijd. Het meest heeft het ons bedroefd, dat hij het voorbeeld van vele onzer tegenwoordige verzenmakers gevolgd heeft, die dikwijls zoo slordig en met zoo veel losbandigheid zich valschklinkende en onvolkomen rijmwoorden veroorloven, zich daarbij op eenige voorbeelden van bilderdijk beroepende, van wien zij niets anders in staat zijn over te nemen of na te volgen dan zijne gewaagde vrijheden. Wij vinden namelijk in het Dichtstuk van den Heer ter haar niet slechts de e op de a, als kermen en ontfermen op armen - smart en hart op werd - harder op verder en zwerm op alarm gerijmd, maar ook de a op de o, als: flauwt op hout, dauw op zou enz. Wij vinden niet slechts te arme rijmen, als: kust op gudst, spits op is, maar ook te rijke, als: kasteel op kapiteel, gebed op bed. Het afgeknot deê voor deed komt menigmaal voor, en ook het alleronbevalligst schoonheid op ten toon spreidt is ons niet kwijt-

[p. 86]

gescholden. De Heer ter haar behoeft dergelijke hulpmiddeltjes niet; hij is een te geoefend versificateur, dan dat hij dergelijke sproetjes en schrampjes op de frissche wangen zijner aanvallige Muze zou behoeven te dulden. Bij schoonheid van den eersten rang (de poëzij zelve) mist men ongaarne die van den tweeden: een onbevlekte kleedij.

Het poëtisch basterdgeslacht van onzen tijd, de nieuwerwetsche berijmers van ouderwetsche fabelen en mysteriën, zullen welligt den nens voor onze aanmerkingen ophalen; het is hun gegund. De Heer ter haar zal ons de aanwijzing der vlekjes, die zijne beminnelijke zangster niet schooner maken, ten goede houden. Wij bekennen, dat wij, zonder de aanwijzing daarvan, niets dan lof zouden hebben weten te geven.

Wij hopen, dat de Heer ter haar, bij eene volgende keuze van een onderwerp voor zijne zangen, daarin gelukkiger moge slagen. Eene vrije stoffe, of liever een historisch feit uit een meer verwijderd tijdperk, zal zijnen dichtgeest minder belemmeren en hem de vleugelen onbedwongen kunnen doen uitslaan. Eene dichterlijke conceptie, aan eene versificatie zoo welig en schilderachtig als de zijne gepaard, zou een meesterstuk kunnen opleveren.

De St. Paulus-rots mag in geene poëtische verzameling ontbreken, ook niet in het boekenrekje van eene vrouw van beschaving en smaak. Zij zal deze poëzij verstaan, 't geen niet van alle poëzij kan gezegd worden. De Heer ter haar heeft eene waardige plaats op den vaderlandschen zangberg ingenomen, en de zeer kleine kring onzer begaafde Dichters is met een uitmuntend medelid vermeerderd.