Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Dictionnaire universel, historique et raisonne, francais-hol-

[p. 29]

landais, de marine et de l'art militaire, rédigé d'après un nouveau plan; ou répertoire général de tous les termes des arts et sciences dont la connaissane est ou nécessaire on utile à ceux qui se destinent soit à la carrière de la marine, soit à celle des armes, par E. Gocvic et H.G. Jansen, Ingenieur de la Marine. La Haye et Amsterdam, chez les Frères van Cleef. Lexic form. X et 668 pag. f 10-:

Niemand, die eenigzins de zaak kan beoordeelen, zal den arbeid gering of ligt achten, die er besteed is aan de zamenstelling van dit Woordenboek, of de Schrijvers den dank onthouden, dien zij door de moeite, welke zij zich daarvoor hebben getroost, rijkelijk hebben verdiend. Voor den aanstaanden Zee- en Krijgsman niet alleen, maar voor menig een, dien stndie of smaak in aanraking brengt met letterkundige voortbrengselen, het Zeewezen of de Krijgskunst betreffende, en in het Fransch geschreven, is dit boek van het hoogste belang. De Schrijvers hebben teregt ingezien, hoe naauw het verband is tusschen het Zeewezen en de Landmagt, en van hoeveel belang voor beide vakken, dat hunne kennis vereenigd is, hoe onontbeerlijk in vele gevallen voor den krijgsman het regt verstand van zeetermen, voor den zeeman dat van uitdrukkingen tot de Krijgskunst behoorende, moet worden gerekend. De vereeniging van beide deze vakken, is het kenmerkende van dit hun Woordenboek. Wat zij hebben willen leveren, wij willen het met hunne eigene woorden den lezer mededeelen, om hem eenig denkbeeld te geven van den rijkdom der zaken, die hier te vinden is. Hun boek, lezen wij, ‘Comprend tous les termes tant anciens que modernes: 1 de l'architecture navale ou de l'art de l'ingénieurconstructeur, 2. de la construction proprement dite, on de l'art du charpentier de vaisseau. 3. de la manoeuvre de gréement, 4. de la manoeuvre d'évolution ou tactique navale, 5. de la marine de l'état et celle du commerce, 6. de la navigation tant maritime que fluviale, 7. de la navigation a la vapeur, 8. du pilotage, 9. de la corderie ou de l'art du cordier, 10. de l'astronomie nautique, 11. de la pêche tant maritime que fluviale, 12. de l'architecture militaire, 13. de la tactique et stratégie militaire, 14. de la fonderie des bouches-à-feu et fabrication des armes, 15. de la fabrication de la poudre, 16. de l'escrime, 17. du manège, 18. de la forgerie 19. de la maréchalerie, 20. de la géographie, 21. de la

[p. 30]

géométrie, 22. de l'art de l'artificier, 23. de la mécanique, 24. de l'hydranlique, 25. de l'hydrostatique, 26. de l'hydrodynamique, 27. de l'histoire maritime et militaire, 28. des ordres de chevalerie, 29. de l'administration et organisation maritimes et militaires, et enfin 30. les termes communs se rapportant aux arts ou sciences susdits.’

Dat men zich bij dezen rijkdom van op te nemen zaken, vooral der kortheid beijveren moest, spreekt van zelf. De moeijelijkheden worden verbazend groot, gelijk er eenige van in de voorrede waren aangewezen. Voor zoo veel wij dit Woordenboek hebben doorgezien en gebruikt (wie zal vorderen, dat men het doorleze?) komt het ons voor, dat de Schrijvers met groote kennis van zaken zijn toegerust en een allezins verdienstelijk werk hebben geleverd. Op de inrigting zouden wij wel enkele aanmerkingen meenen te moeten maken: het komt Rec. voor, dat de Schrijvers, met de gevorderde kennis der behandelde vakken rijkelijk voorzien, minder eigenlijke taalkennis bezitten, minder zich bekommerd hebben om den oorsprong van uitdrukkingen en van de toepassing van deze of gene woorden op de zaken; zij geven de noodige vertaling of ook de vereischte verklaring der zaak, maar zij hadden door de inrigting zelve van hun boek tot het eigenlijke verstand van het woord kunnen toebrengen, kunnen doen gevoelen, hoe van de eigenlijke en oorspronkelijke beteekenis de afgeleide en figuurlijke is ontstaan, hoe de toepassing op deze of gene bijzondere zaak als bij natuurlijk gevolg uit de algemeene bedoeling van woord of uitdrukking voortvloeit. Dat bij ieder woord de wetenschap is gevoegd, waartoe het behoort, is zeer goed te keuren; misschien ware er iets voor te zeggen, indien men een woord, dat voor onderscheidene vakken in onderscheiden zin wordt gebezigd, voor ieder vak weder herhaalde. Maar het maakt het gebruik lastig en schaadt aan het dieper doordringen tot het regte verstand der zaak, dat voor elke kleine wijziging van beteekenis, hetzelfde woord als nieuw hoofdwoord wordt geplaatst. Wij willen het met een enkel voorbeeld ophelderen, dat juist open voor ons ligt; 't is het woord débarquer. Wij vinden dit op deze wijze opgenomen:

‘Derarquer, v.a. Mar. (Tirer ou faire sortir d'un navire, d'un bateau, les marchandises, les troupes etc. qu'il contient). Lossen, ontschepen - des marchandises, Goederen lossen, ontschepen. Où allez-vous nous -? Waar zult

[p. 31]

gij ons ontschepen? - des affûts, affuiten ontschepen - des canons par les sabords, stukken door de geschutspoorten ontschepen.

‘Débarquer un officier, v.a. Mar. (Changer de destination, après l'avoir embarqué on destiné à s'embarquer. Eenen officier overschepen, overplaatsen.

‘Débarquer, v.n. Mar. (Quitter le navire, le batean, et descendre à terre.) Ontschepen, het schip verlaten. Nous débarquâmes à tel endroit, à tel port. Wij ontscheepten op die plaats, in die haven. Le navire n'ayant pu mettre à la voile, nous fûmes obligés de. - Het schip niet onder zeil hebbende kunnen komen, waren wij genoodzaakt het te verlaten.

‘Débarquer. v.n. Mar. (Quitter son vaisseau avec un congé limité on absolu.) Zijn ontslag krijgen. Un tel va -, a été débarqué. Die zal ontslagen worden, is ontslagen geworden.

Zietdaar het hoofdwoord viermaal op nieuw aangevoerd; blijkbaar intusschen zijn er slechts twee hoofdbeteekenissen, al naar mate het woord als bedrijvend of als onzijdig werkwoord voorkomt. Gesteld dus, dat men voor deze twee afzonderlijke rubrieken moest maken, hetgeen Rec. niet noodig, ja minder goed toeschijnt, daarbij moest men zich dan toch bepalen. Débarquer un officier is slechts eene bijzondere toepassing van het gewone, waaraan het spraakgebruik een' bepaalden zin heeft gegeven; en zoo is het ook met de beide opgegevene beteekenissen van het onzijdige werk woord. Wanneer men in dit opzigt een' beteren regel had gevolgd, daardoor zou vooreerst ruimte zijn gewonnen, eene zaak, bij dergelijk een werk niet van gering belang, maar de grondigheid van behandeling zou er ook bij gewonnen hebben, en daar het toch onmogelijk is, om alle toepassingen van ieder woord op elke bijzonderheid op te geven, zou men den gebruiker ook het maken van eigene toepassingen bij voorkomende gelegenheden gemakkelijker hebben gemaakt.

Niet overal is ook de vertaling juist, somtijds vreemd genoeg, waar de zin van het hoofdwoord goed is omschreven. Bijv. échelle (place de commerce sur les côtes, dans les mers du Levant) is juist, maar de vertaling eenvoudig zeehaven, koopvaardijhaven, is onjuist. Se débander (se dit d'un corps de gens de guerre, qui se disperse sans ordre pour s'enfuir ou pour se retirer) is goed; maar in opstand raken: Toute l'armée se débanda. Het gansche leger geraakte in opstand, duidt iets geheel anders aan.

[p. 32]

Dergelijke dingen waren ligtelijk te voorkomen geweest. Queue de rat b.v. vindt men op dezelfde bladzijde op twee onderscheidene plaatsen van dezelfde zaak verschillend verklaard, bl. 521, 1ste en 2de kolom, en wat dergelijke onnaauwkeurigheden meer zijn.

Over het algemeen hebben de Schrijvers hunne moeijelijke taak, dunkt ons, goed volbragt, en een boek geleverd, dat vele verdiensten bezit, en waarvan de zamenstelling niet alleen niet gemakkelijk, maar ook niet aangenaam moet geweest zijn. Zij hebben dus alle aanspraak op erkentenis.

De uitgevers hebben ook eer van de uitvoering; de druk is goed, de kleine letter scherp en duidelijk, en de prijs voor een werk van dien omvang en inhoud niet te hoog. Wij wenschen hun op den duur een debiet toe, dat hunne onkosten vergoedt.