Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Gedenkwaardigheden uit de Geschiedenis van Gelderland, door onuitgegevene Oorkonden opgehelderd en bevestigd; door Is. An. Nijhoff. IVde Deel. Arnold van Egmond, Hertog van Gelre. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff. 1847. In 4to. CXXXVI en 518 bl. f 12-:

De langdurige en ongelukkige regering van arnold van egmond (1423-1473) levert de grondstof op voor dit vierde

[p. 686]

deel van des Heeren nijhoff's Geldersche Geschiedenissen. Deze halve eeuw van tweespalt, woeling en ramp wordt ons door hem afgeschetst op zijne wijze; dat is, die bijna geene stof tot bedenkingen van eenig gewigt overlaat. Even als in de vorige deelen, vinden wij hier een' zuiveren, vloeijenden stijl, met levendigheid en warmte, waar het onderwerp zulks toelaat. Niet alles toch, wat men hier aantreft, levert den Geschiedschrijver eene even behagelijke stof op. Die eindelooze woelingen, krakeelen en kleine gevechten, meest zonder ander resultaat dan vermeerdering van slagtoffers, zijn de onvermijdelijke klippen voor den Geschiedschrijver, die er zich doorheen worstelen moet, en tevreden mag zijn, zoo hij het voornaamste duidelijk en nog eenigzins onderhoudend heeft voorgesteld. Hierbij vergete men dan nog niet, dat, hetgeen in het oog van velen eenigzins klein en onbeduidend kan voorkomen, voor den bewoner van Gelderlands steden en dorpen, vooral voor zoo velen, die hier hunne voorouders soms zeer onverwacht op het tooneel zien verschijnen, juist van bijzonder belang zijn kan. Uit dit oogpunt reeds moet het gebruik, 'twelk nijhoff van zijnen diplomatischen schat gemaakt heeft, velen welkom zijn. Menige bijzonderheid toch wordt door hem geboekt uit stukken, die thans voor het eerst het licht zien.

Doch, al levert het eerste gedeelte van dit tijdvak eene min algemeen behagelijke stof op, wie zal dit beweren van het tweede gedeelte, arnold's gevangenis en laatste levensjaren? Hier vinden wij gebeurtenissen, die in de hoogste mate onze belangstelling wekken, ja ons gevoel in beweging brengen. Een zwak en besluiteloos vader wordt door een' ontaarden zoon in het holst des nachts gevangen genomen, zes jaren lang op het slot te Buren gekerkerd gehouden, en tot afstand der regering gedwongen. Diezelfde zoon wordt op zijne beurt door karel van bourgondië gevangen gezet. De Landsheer, in vrijheid gesteld, herroept zijnen afstand en bemagtigt Grave. Vruchteloos! De landzaat blijft den overweldiger getrouw. En nu verpandt de radelooze vader zijn Hertogdom en Graafschap aan den magtigen en stoutmoedigen Bourgondiër, en sterft kort daarna, diep vernederd en in een' aan hulpeloosheid en armoede grenzenden toestand! - Waarlijk eene echt historische stof! men zou bijna zeggen, een heerlijk Cadre voor een' Historischen Roman.

[p. 687]

De hieraan toegewijde bladzijden (C-CXXXVI) zullen dan ook zeker door ieder met groot genoegen en belangstelling gelezen worden. Nijhoff heeft hier, evenzeer als in het vorige deel bij de avontuurlijke regering van den echt ridderlijken willem van gulik, getoond, hoe zijne historiepen zich tot de hoogte van het onderwerp weet te verheffen. Zoo plaatsgebrek het niet verbood, zouden wij gaarne meer dan ééne proeve hiervan mededeelen: doch wij kunnen ons niet weêrhouden, als voorbeeld eener edele en eenvoudige en toch met sierlijkheid en warmte gepaarde voorstelling, hier het slot in te lasschen: ‘Arnold, naauwelijks van Brugge, de Bourgondische Hofplaats, te Grave, de eenige Geldersche stad, die hem veilig verblijf gunde, teruggekomen, werd door eene beroerte getroffen en overleed aldaar den 23 Februarij 1473. Zijn laatste wil, weinige dagen te voren opgeteekend, is de laatste getuige zijner vernedering. Over geene Erflanden heeft hij te beschikken, geen leenbezit laat hij achter, zelfs van strijdros, van kleinooden, van keten of halsband van edel metaal, van praalgewaad met bont of gouden borduursel geen woord in arnold's testament. Wat hij heeft, is eene schuldvordering op den Hertog van Bourgondië, wegens hetgeen hij van den pandpenning nog niet genoten had, en daarnevens betwistbare aanspraak op de verbeurdverklaarde goederen van zijne voormalige onderzaten, van edele heeren en ridders, die zijne banier plagten te volgen, van zijne eigene gemalin. Daaruit wilde hij, dat 20,000 Rijnsche guldens aan zijne dochter, de Hertogin van Beijeren, en even zoo veel aan zijne nog ongehuwde dochter katharina betaald zou worden: wat overbleef moest, zoo veel mogelijk, strekken tot voldoening zijner schuldeischers en tot belooning dergenen, die hem bijstonden in zijnen nood. In de kerk der eenige stad, waar hem tot zijnen dood toe nog eene schaduw van gebied was overgebleven, werd door een verheven grafgesteente de plaats aangewezen, waar zijn stoffelijk overschot was gelegd, en weinige woorden vermeldden zijnen naam en het jaar van zijn overlijden; en toen de tijd en schendende handen die tombe hadden vernield, is zij, in den aanvang dezer Eeuw, op hoog gezag door een aanzienlijk gedenkteeken met een weidsch opschrift vervangen. Arnold had bijna drieënzestig jaren geleefd, bijna vijftig den Hertogstitel gevoerd. Die vijftig jaren lang had hij met eene magtige tegenpartij een' zwaren kampstrijd

[p. 688]

gevoerd. Zijne laatste handeling, ofschoon krachteloos en onwettig, was de zwaarste slag, welken hij ooit aan die partij toebragt; want zij ontrukte haar de zegepraal, welke zijn dood haar scheen te moeten verzekeren. Door die handeling had hij de vergrooting van het Huis van Bourgondië met Gelderland voorbereid. Daarom wordt hij door Bourgondische en Kleefsche Schrijvers, als vreedzaam, als zachtzinnig, als nederig, als wars van praalzucht, zelfs als godsdienstig en geletterd, geroemd. Maar de Geschiedenis, door onwraakbare getuigen gesteund, is dáár, om hem aan te klagen als een zwak Vorst, die gehoor weigerde aan billijke eischen, onbillijke niet wist te wederstaan; die naburige Vorsten tot wraak tartte, maar niet bestand was tegen hunnen aanval; die liever in bedekte lagen zijnen vijand verschalkte, dan opentlijk tegen hem in het strijdperk te treden; die, speelbal van trotsche gemalin, van onberaden zoon, van ijverzuchtige landzaten, rampspoedig als echtgenoot, als vader en als Vorst, eindigde, met het land, dat hem eens als Erfheer had gehuldigd, aan de willekeur van eenen buitenlandschen beheerscher over te laten.’

De bij dit Deel bl. 1-518 gevoegde Verzameling van Oorkonden geeft weder een' schat van tot dusverre grootendeels onuitgegevene Charters, hier en daar, doch met wijze spaarzaamheid, met taal- en geschiedkundige aanmerkingen van den geleerden Uitgever opgehelderd. Wij vestigen de aandacht op de belangrijke aanteekening over den Monferander (niet Monferlander) berg, bl. 55: over de ware beteekenis van het woord Huefthere, Hoofdheer, bl. 89, 108 en 474; over den Vrijheidsbrief van karel den Groote van 853, naar aanleiding van een Vidimus daarvan van 21 Oct. 1456 in het Geldersch Archief, bl. 280; S. Victors dagh ghehieten Zantgange, bl. 298; Moetsoen, bl. 314; omme rydt richten, bl. 416 enz. enz.

De Heer nijhoff behandele de meer en meer rijke stof, die hem overblijft, op dezelfde gelukkige wijze, als waarop hij zich tot dusverre van zijne moeitevolle taak gekweten heeft.