Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Algemeene Ontleedkunde, of leer van de scheikundige en morphologische bestanddeelen van het menschelijk ligchaam. Door Dr. J. Henle, Hoogleeraar in de Ontleedkunde enz. te Heidelberg. In het Nederduitsch overgebragt, onder medewerking van den Schrijver gedeeltelijk omgewerkt en met aanteekeningen voorzien, door Dr. C.E. Heynsius, Stadsgeneesheer te Amsterdam. Met 5 Platen op staal gegraveerd. Te Amsterdam, bij H. Frijlink. 1846. In gr. 8vo. 4 Afleveringen, 240 bl. Het geheele werk zal in 18 Afleveringen compleet zijn. Prijs van elke Aflevering en elke Staalplaat 60 Cts.

Algemeene ontleedkunde, weefselleer, of hoe men haar anders noemen wil, is eene wel niet geheel nieuwe wetenschap, maar heeft zich echter, als afgescheiden vak der ontleedkunde, eerst in deze eeuw ontwikkeld. In de wetenschappen merkt men, bij den loop der tijden, juist het omgekeerde op van 'tgeen in de geschiedenis der Staten over 't algemeen plaats had. Vroeger bestond er eene menigte kleine koningrijkjes, die sedert lang in grootere rijken zijn zamengesmolten en op onze landkaarten niet meer worden aangetroffen. De volken neigen tot centralisatie, de wetenschappen tot verdeeling en splitsing. Sedert bichat, vóór omtrent eene halve eeuw, met zijne uitgebreide empirische kennis en met den blik van een' herschepper der wetenschap de weefsels rangschikte, is echter de algemeene ontleedkunde, vooral door de waarnemingen der laatste twintig jaren, geheel van gedaante veranderd; zij is grootendeels mikroskopische anatomie geworden. Onbegrijpelijk snel is de menigte van waar-

[p. 681]

nemingen en daarop gebouwde leerstellingen aangegroeid; en, moge al eene volgende eeuw hier en daar veel als ballast wegwerpen, wat nu nog voor bijzonder gewigtig gehouden wordt, zij zal echter dankbaar de namen noemen van velen der hedendaagsche waarnemers, die met onafgebroken ijver de bouwstoffen verzameld hebben, waaruit langzamerhand mede het gebouw eener nieuwe Biologie (door het nageslacht?) kan worden opgetrokken. Wij rapen als aan een vreemd strand nu nog dikwerf slechts gerolde kiezels op; de eigenlijke geognosie van het binnenland, de zamenhang van deze steenen met elkander, is ons nog slechts gebrekkig bekend. Ik schrijf dit met eene innige overtuiging neder, omdat ik reeds eene andere periode der physiologische studie beleefd heb. Het was die der comparative ontleedkunde, die thans min of meer op den achtergrond gedrongen is. Veel daarvan is voor de Biologie van ondergeschikte waarde; maar joh. müller en owen, die, om van geene anderen te gewagen, dit vak van studie nog thans zoo uitmuntend vertegenwoordigen, brengen het gelukkig met den tijdgeest in verband, en doen het eene, terwijl zij het andere niet nalaten. Het is ontegenzeggelijk thans eene periode van overgang. Staat het intusschen den beoefenaar der vergelijkende ontleedkunde niet meer vrij, aan deze beweging geheel vreemd te blijven, de beoefenaar der algemeene ontleedkunde behoort althans in deze mikroskopische onderzoekingen te huis te zijn; en, wanneer flourens b.v. de ontleedkunde der weefsels nog behandelt in den smaak van bichat, door enkele maceratie zijn onderzoek toelichtende, dan geeft hij ons geene bijdragen tot de tegenwoordige maar tot eene verouderde wetenschap, die de tijdgenoot niet kan gebruiken. Hier te lande hebben wij onder de ontleedkundigen verschillende mannen, die met ijver voor deze fijnere algemeene ontleedkunde werkzaam zijn: het is onnoodig hier de namen van schroeder van der kolk, sebastian, donders, gobee, en vooral van harting te noemen; maar een algemeen werk ontbrak nog, waarin de hoofdresultaten der verspreide waarnemingen (vooral Duitsche en Engelsche) verzameld waren. Zulk een werk is de vóór zes jaren uitgegevene Allgemeine Anatomie van henle; een man, die zelf evenzeer als eenig ander, ja zelfs veelligt meer dan eenig ander, tot deze wetenschap door zijn eigen onderzoek heeft bijgedragen. Over dit werk is in Duitschland slechts ééne stem; het is het

[p. 682]

hoofdwerk voor algemeene Anatomie, 'twelk het bezit van andere bijkans ontbeerlijk maakt. Zulke boeken worden bij ons zelden vertaald; en wij gelooven dus ons publiek, zoo veel zulks noodig is, met de aankondiging en aanbeveling dezer vertaling eenen wezentlijken dienst te bewijzen.

Tot deze aanbeveling geeft ons reeds het oorspronkelijk werk zelf aanleiding (waaruit wij zoo veel onderrigt ontvingen en 'tgeen steeds, bij alwat tot onderzoek van algemeene ontleedkunde betrekking heeft, door ons nageslagen wordt); en ten andere ook de wijze, waarop de vertaling bewerkt is. De Vertaler heeft zijnen arbeid nog belangrijker gemaakt door de bijvoeging van aanteekeningen, meest op latere onderzoekingen betrekking hebbende, waarvan hij daarin een kort verslag geeft. Van eene dadelijke medewerking des Schrijvers echter, waarvan de titel en het voorberigt des Vertalers gewagen, zullen wij, zoo het schijnt, eerst bij de volgende stukken meer in 't oog loopende bewijzen te wachten hebben. De platen, die aan de vertaling tot nog toegevoegd zijn, beantwoorden zeer wèl aan de oorspronkelijke, zoo als wij althans uit enkele figuren, die wij opzettelijk en naauwgezet vergeleken hebben, ook van die, welke wij niet vergeleken, vertrouwen.

Rec. had begonnen eenige aanteekeningen te maken, om ze bij deze gelegenheid onder het oog des Vertalers te brengen; doch hij zag later van dezen min dankbaren arbeid af. Als minder goed Hollandsch beschouwt hij b.v. het woord doormeting (bl. 23) voor middellijn (Durchmesser) en bl. 54, reg. 2 en 1 v.o. ‘eene vloeistof, die zich in het scrotum van een' man had laten vinden’ (die sich im Scrotum eines Mannes vorgefunden hatte). Allerdings is geenszins allezins, zoo als het op bl. 68 vertaald wordt. - Ontleede gist, bl. 27 r. 1, voor ontlede gist; bl. 22, reg. 12, 13: ‘het eene mengsel, terwijl het ontleedt wordt,’ voor ontleed wordt; bl. 36 ‘men verdeeldt’ enz., - zijn zeker drukfouten, en drukfouten opzoeken is even dwaas, als het somtijds onmogelijk is ze niet te vinden. Wij willen den Vertaler doen opmerken, dat bl. 9 en 10 verscheidene planten- en dieren-namen met eene kleine initiale letter voor het nomen genericum geschreven zijn, ficus elastica b.v.; lager komt ergens Agrion virgo voor, en zoo te schrijven is ook de gewoonte, waar van men niet zonder noodzaak moet afwijken. Cysten (κυστοι) wordt bl. 8 Kijsten geschreven. De dubbele i voor een upsilon is niet goed te

[p. 683]

keuren; ook hierin is de Vertaler inconsequent; want hij schrijft oxyden en kristallen. Op bl. 13 en elders staat O (voor oxygenium), even als een nul in de formule der atomistische zamenstelling, zoodat men b.v. 30 leest, in plaats van 3 O. Doch dit weinige in 't voorbijgaan.

Wij wenschen, dat het boek spoedig geheel voltooid moge zijn, en zullen dan nogmaals op hetzelve terugkomen.

J.v.d.H.