Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 634]

Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, door Mr. J.C. de Jonge. VIden Deels, Iste Stuk. Van den Zeeslag van Doggersbank, A^o. 1781, tot de Omwenteling van 1795. Te 's Gravenhage en te Amsterdam, bij Gebr. van Cleef. In gr. 8vo. XXXVIII en 564 bl. f 4-75.

Moeijelijk en treurig is de taak, welke de Heer Archivarius de jonge, bij de bewerking van dit eerste stuk van het zesde deel zijner Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, te vervullen had: want hij behandelt daarbij het voorgevallene sedert den zeeslag van Doggersbank in 1781 tot de omwenteling des jaars 1795. Wij behoeven niet te herinneren, hoe veel ontevredenheid en tweespalt er in die jaren bestaan heeft, en dat de grond daarvan hoofdzakelijk dáárin te zoeken is, dat niet weinigen in het denkbeeld verkeerden: hetzij gehechtheid aan het belang der Britten, hetzij onbekwaamheid en zorgeloosheid van den Stadhouder en zijne voornaamste vrienden, was of waren de oorzaak der onbegrijpelijke werkeloosheid van de zeemagt na den roemvollen strijd op Doggersbank, der nalatigheid in de zamenwerking met de Fransche vloot, en der menigvuldige verliezen, welke de Oost- en West-Indische Compagniën, ja de handel van Nederland in het algemeen, gedurende den oorlog met Grootbrittanje, moest lijden. Men weet, dat die verdeeldheden na den vrede met dat Rijk nog verder aanwakkerden. Hierbij ging het Zeewezen steeds meer en meerder te gronde. Echter telde de zeemagt, op het laatst van 1794 en in het begin van 1795, nog in werkelijke dienst:

1	schip van	74	stukken.
7	schepen van	64-68	stukken.
4	schepen van	50-54	stukken.
6	schepen van	40	stukken.
9	schepen van	36	stukken.
12	schepen van	20-26	stukken.
13	schepen van	8-18	stukken.

72 kanonneerbrikken, kanonneerbooten en sloepen, gewapende gaffels, hoekers en koffen, te zamen 124 schepen van oorlog en gewapende vaartuigen, behalve twee van 64 en één van 36 stukken, die niet toegerust en gewapend, en een van 74 benevens een van 64 stukken, die oud en onbruikbaar waren.

[p. 635]

Schoon de geëerde Schrijver zoo veel mogelijk hen, die gedurende den Engelschen oorlog het beleid der zaken in handen hadden, en inzonderheid den Stadhouder, van de op hen gelegde blaam tracht te zuiveren, en inzonderheid het bewijs levert, zoo al niet van het doorzigt en den krijgshaftigen geest, dan toch ten minste van de vaderlandsliefde en goede trouw des Stadhouders, wil ook hij niet ontkennen, dat men in vele opzigten ijveriger en kloekmoediger had moeten handelen. En inderdaad, als men nagaat, hoe de Kaperkapiteins jarcy en le turcq vaak zegevierend tegen de overmagt streden, hoe eene zwakkere magt bij Doggersbank de Engelschen had afgeweerd, en welk een geest onze zeelieden na dien eervollen strijd bezielde, dan moge men het al overdreven noemen, wanneer de toenmalige oppositie beweerde, dat onze vloot (omdat er geen bevel tot uitloopen was) zich door eene zwakkere magt in onze havens en zeegaten liet opsluiten, maar het Britsche eskader, hetwelk zich in 't voorjaar van 1782 op onze kusten vertoonde, en dertien linieschepen, waaronder twee driedekkers, benevens twee fregatten en zes kotters, sterk was, kon toch zoo geducht niet worden gerekend, om niet ééne poging ter verdrijving te wagen. Naauwelijks was dat eskader vertrokken, of het Nederlandsche eskader koos de zee, en bestond uit niet minder dan 33 schepen van oorlog, als een van 74, zes van 60 tot 68, negen van 54, twee van 40, zeven van 36, vier van 24 stukken, drie kotters en een uitlegger. Het gebied was opgedragen aan den Vice-Admiraal hartsinck, en onder hem aan de Vice-Admiralen lodewijk, Graaf van Bijlandt en den Schoutbijnacht van kinsbergen. Zes weken na dat uitloopen keerde de vloot terug, zonder iets te hebben kunnen verrigten! Zou dit wel zóó zijn afgeloopen, indien zoutman of kinsbergen, in plaats van hartsinck, het opperbevel had gevoerd? Ja, de Post van den Nederrijn is partijdig; maar heeft toch niet overal ongelijk. Bijna altijd ontkomen het de Engelsche koopvaarders en worden de onzen genomen. Bijna altijd komt onze vloot of te laat of te vroeg. Altijd ziet men er tegen op, om de pas herrijzende zeemagt van den Staat aan de onzekere kans van een gevecht te wagen, zonder dat iemand begrijpt, waar eene vloot of een leger toe dient, als men dergelijke kansen zoo zorgvuldig ontwijkt. De Stadhouder durfde niet veel, als Admiraal-Generaal, op zich nemen, als de voornaamste Zeeöfficieren

[p. 636]

er anders over dachten; maar het gedrag en de raadgevingen der Vice-Admiralen hartsinck en bijlandt zijn veelal zonderling. Hartsinck was ten minste geen man, in wien de ziel der de ruyters, trompen en evertsens woonde. Op één punt schijnt ons niet slechts Prins willem V, maar ook die van zijnen rade, volkomen te zijn geregtvaardigd, en alleen Graaf l. van bijlandt, uit het militaire oogpunt van subordinatie, geenszins uit dat van vaderlandsliefde en staatkunde, berispelijk te hebben gehandeld. Referent bedoelt de mislukte expeditie naar Brest. Men leze bijlage I, het advies van den Vice-Admiraal zoutman, waarbij hij dien togt ten sterkste afraadt, uit hoofde het dan beschikbaar blijvende deel der vloot veel te zwak was, daar juist onze grootste magt onder vreemd gezag zou gebragt zijn. ‘Les Français veulent la flotte,’ zeide te regt de Hertog van Brunswijk. En opmerkelijk is het, dat de Bataafsche Regering, in 1799, het insgelijks onraadzaam en hoogstgevaarlijk vond, een gedeelte van 's Lands vloot naar Brest te zenden. Men zie de aanteekening, bl. 137.

Met zoo veel leedwezen, als men den doorgaanden loop der zaken gedurende den Engelschen oorlog gadeslaat, met zoo veel genoegen staat men daarentegen stil bij het verhaal nopens de krijgsverrigtingen, door drie eskaders in Neêrlandsch Indië, van 1783 tot 1795 hedreven, waarbij vooral de Kapitein-Kommandeur j.p. van braam zich met roem overdekte.

Ook de eskaders in de Middellandsche zee, achtervolgelijk onder het opperbevel van den Vice-Admiraal van reynst, den Schoutbijnacht van kinsbergen, en de Kapiteins melvill en j. boot, voorts onder den Kapitein schreuder haringman, den Schoutbijnacht mulder, den Vice-Admiraal w. van braam, den Kapitein f.s. van bijlandt en nogmaals den Schoutbijnacht melvill, handhaafden bij de Barbarijsche Mogendheden, van 1783 tot 1795, waardiglijk de eer onzer vlag. In 1789 kruiste de Schoutbijnacht van kinsbergen met een ander eskader in de Noordzee, en een hulpeskader onder zijn bevel werd, in 1790, in de Engelsche havens met eene achting behandeld, die de Nederlandsche zeelieden en bodems sedert lang van de zijde der Britten niet hadden genoten. Vooral maakte van kinsbergen zich verdienstelijk bij de verdediging onzer stroomen tegen de aanrukkende Franschen in 1793 en vervolgens. De fabel, door thiers, jomini en andere buitenlanders verhaald, dat

[p. 637]

's Lands vloot bij Texel door Fransche hussaren en rijdende artillerie over het ijs genomen is, wordt zegevierend wederlegd. Al wat men verder vindt is jammer en ellende, b.v. de behandeling, den braven Luitenant-Amiraal van kinsbergen aangedaan. Ach! hoe magtig zou Nederland zijn gebleven, indien geene burgertwisten het ten verderve hadden gebragt! Doch dan moet men ook van wederzijde het beste zoeken.