Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Wandelingen door Gelderland en aangrenzende Noordbrabandsche, Limburgsche en Pruisische gewesten, door Mr. A.W. Engelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1847. In gr. 8vo. 331 bl. f 3-60.

Vóór eenige jaren gaf de Heer engelen het publiek gelegenheid, om hem te vergezellen op zijne wandelingen in en om Brussel, en zijn boek werd met graagte en belangstelling ontvangen. Wie zich dat werk nog herinnert, voor dien zal het voldoende zijn, wanneer wij zeggen, dat de Wandelingen door Gelderland, die wij thans aankondigen, in denzelfden geest zijn geschreven. Het is geene gemakkelijke taak, om streken, die ten deele bekend zijn, ten deele, wat natuurschoonheden betreft, weinig treffends of opmerkelijks opleveren, zoodanig te beschrijven, dat de aandacht en belangstelling des lezers worden geboeid. Er moet van andere zaken partij worden getrokken, die aan de voordragt afwisseling en levendigheid bijzetten. Hierin is de Heer engelen dan ook niet in gebreke gebleven. Zijne liefhebberij leidt hem als van zelf tot geschiedkundige herinneringen, en ook die plaatsen, welke overigens weinig belangwekkends bezitten, leveren daardoor dikwijls veel stoffe op tot beschrijvingen en schilderingen van den ouden tijd. Men gevoelt, dat wij daarbij niet altijd geheel op historischen bodem kunnen staan, maar dat de overleveringen en oude kronijken

[p. 600]

meermalen het hunne moeten aanbrengen; overleveringen en kronijken, die den toets eener strenge kritiek geenszins overal kunnen doorstaan. Wij hopen niet, dat er daarom lezers zijn zullen, die vragen, waarom dergelijke verhalen worden medegedeeld. Zij behooren tot de schildering van plaatsen, tijden en menschen, en verdienen reeds daarom bijeengezocht te worden, omdat zij ons eenigzins den geest aanduiden, die de oude dagen bezielde, toen zij werden opgesteld. De geschiedenis van Gelderland en de omliggende streken is rijk aan belang inboezemende tooneelen van den meest onderscheiden aard. Men vindt deze hier in groot aantal medegedeeld, en zij verdringen schier de natuurbeschrijvingen, over wier te groote uitvoerigheid of langwijligheid hier wel niet valt te klagen.

Met uitzondering van enkele streken, waarover engelen daarenboven in vergelijking slechts kort handelt, heeft hij zich op zijne wandelingen vooral zulke plaatsen uitgekozen, die minder algemeen door den grooten stroom van reizigers in Gelderland worden bezocht. Menigeen zal daardoor den wandelaar volgen in oorden, die hij niet der moeite waardig had gerekend op te zoeken, en die toch misschien in eenvoudig landelijk schoon niet behoeven onder te doen voor plaatsen, die den algemeenen roem van schoonheid als bij uitsluiting bezitten. De lezer zal dit kunnen beoordeelen, wanneer wij hem achtereenvolgens de opschriften mededeelen der onderscheidene wandelingen, die hij hier onder het geleide van den bekwamen Schrijver maken kan. Hij gaat uit van zijne toenmalige woonplaats Elburg, en zijn eerste togt is van daar naar Apeldoorn. Reeds op deze eerste wandeling is rijke stof van historische herinneringen voorhanden. Niet het minst belangwekkende, ofschoon in tijdsorde tot onzen leeftijd behoorende, was ons dat, wat wij hier vonden over daendels en zijne landbouwkundige werkzaamheden op de Veluwsche heide. Van Apeldoorn voert eene tweede wandeling ons naar Arnhem, die tot uitstapjes naar het Beekberger woud en naar Hoenderlo, bekend door de ijverige bemoeijingen van Ds. heldring, aanleiding geeft. De omstreken van Arnhem zelf leveren de stoffe op tot eene derde wandeling, die vooral zeer rijk is aan historische herinneringen. Van Arnhem gaat de schrijver naar Nijmegen. Daarbij echter wijkt de wandelaar, na het dorpje Elst te zijn

[p. 601]

doorgetrokken, ter linkerzijde af, en bezoekt Bemmel, Gent, Doornenburg, Pannerden, Lobith, Elten; en, van daar op Lobith teruggekeerd, gaat hij met de stoomboot naar het aloude Oppidum Batavorum. Nijmegen zelf (vooral weder zijne geschiedkundige belangrijkheid) vindt de lezer in de vijfde afdeeling behandeld. Van daar gaat de togt naar Mook, welks heide natuurlijk den wandelaar in oude dagen verplaatst, toen zij hare treurige beruchtheid heeft gekregen. Groesbeek, Bergendaal en Beek, plekjes, bekend bij bijna allen, die ooit Gelderland bezochten, verdienen ten volle de bladzijden, die hier aan haar worden toegewijd, en daarop trekt de reiziger naar Venlo, dat, met Roermonde, het doel van den togt wordt. Baesweiler en Gulik, Gelder en Goch leveren rijke stof op voor de beide volgende afdeelingen. Over Gennep gaat de wandelaar daarop naar Grave, naar Battenburg, naar Ammerzode, en eindigt zoo, over Loevestein en Gorcum, zijn togtje.

Deze eenvoudige opgave, kan intusschen slechts een denkbeeld geven van den rijkdom van zaken, die wij hier aantreffen, en waartoe bijna ieder plekje het zijne aanbrengt. De wijze, waarop engelen schrijft, is te bekend, dan dat wij daarvan zouden behoeven te spreken, gelijk wij ook niet op enkele onnaauwkeurigheden in stijl en correctie willen vitten. Op bl. 280 geeft de Schrijver zich vrij duidelijk te kennen als den auteur van Eduard Dalhorst en de Grot van Fosto, beide onder den naam van herman van apeltern in het licht verschenen, en waarvan de eerste vooral de verdienste bezit van in een toen nog bij ons bijna geheel onbeoefend vak van literatuur eene zeer loffelijke proeve op te leveren.

Wij bevelen gaarne dit boek onzen lezers aan, dat het aangename met het nuttige paart.