Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Voorlezing over den invloed van de opmerking en nabootsing der Natuur op 's menschen ontwikkeling en volmaking, door L.S.P. Meyboom, Th. Dr. en V.D.M., gehouden bij het Natuurkundig Genootschap te Nijmegen. I. Te Nijmegen, bij D.J. Haspels. 1847. In gr. 8vo. 40 bl. f :-40.

Deze Voorlezing is de eerste eener reeks van dergelijke meerdere voordragten, door den Schrijver bij het Natuurkundig Genootschap te Nijmegen gedaan, en op verzoek van den Uitgever afgestaan voor den druk. Op zichzelf is het niet onbelangrijk, maar integendeel aangenaam, om in het zomersaizoen door deze Voorlezing te worden in staat gesteld de schatten der Natuur voorgesteld te zien als dienstbaar ter ontwikkeling van 's menschen geest, ter volmaking van zijn verstand, ter vorming van zijn hart. En echter was er iets bij het lezen van deze Verhandeling, dat ons, bij de vele goede opmerkingen, die wij daarin aantroffen, vreemd is voorgekomen en dat wij hier anders gewild hadden. Zien wij kortelijk den inhoud. De natuur noemt de Schrijver hier: ‘niet

[p. 595]

slechts de stoffelijke, onbezielde schepping, maar ook al wat geschapen is, stoffelijk en zedelijk: al wat bestaat buiten God, voor zoo ver dat onder het bereik van 's menschen kenvermogen valt.’ Blijkt het nu niet reeds uit deze omschrijving, dat het onderwerp te ruim genomen is? Kan men reeds vooraf niet verwachten, dat de stof te onbeperkt zal wezen, om haar in eene reeks van voorlezingen, al ware die reeks nog zoo uitgebreid, volledig te behandelen? Moet het niet alzoo van lieverlede gebeuren, dat de Schrijver op een vreemd terrein geraakt, verwijderd van het gebied eener natuurbeschouwing, en, terwijl hij een wijsgeerig en zedelijk onderzoek beoogt, dit op eene scheve en onvoldoende wijze doet en de zedeleer, van het Christelijk standpunt genomen, geheel en al mist? Moeijelijk is de grens tusschen wijsbegeerte en Christendom, en door deze Verhandeling is 't ons al wederom gebleken, dat men beter en voorzigtiger doet, óf een bloot wijsgeerig óf een zuiver Christelijk oogpunt te kiezen; en zoo is het ook met het zedelijk standpunt. Na de geopenbaarde Godsdienst des Evangelies, bestaat er eigenlijk geene andere zedekunde meer voor den Christen, dan de zuiver-Christelijke zedekunde. En ziedaar nu, wat hier gemist wordt; ziedaar de klip, waarop wij ieder moeten opmerkzaam maken, die zich eene natuurbeschouwing uit een wijsgeerig en zedelijk oogpunt heeft voorgesteld. Die klip heeft onze vaderlandsche Schrijver martinet, toen hij zijn Katechismus der Natuur schreef, naar de kennis, die men toenmaals daarvan had, uitnemend weten te vermijden: en al had hij ook, in ruimeren omvang, de zedelijke wereld, wijsgeerig, zooals Ds. meyboom, onder zijne toenmalige beschouwing der stoffelijke natuur mede willen opnemen, wij zouden ons gewis in denzelfden echt Christelijken geest door martinet die voorstelling hebben geleverd gezien. - Gaan wij verder. Bij den invloed der natuuropmerking op de ontwikkeling en volmaking van den mensch, wordt door Ds. meyboom wederom gesproken van den invloed op de ziel der menschen. Doch ook hier valt het weder duidelijk in 't oog, dat alles meer wordt toegepast op het ligchaam, op kunst, wetenschap en verstand, en dat het zedelijk-wijsgeerig oogpunt den Schrijver verlegen laat en schraal behandeld wordt. In alles is het ook hier wederom blijkbaar, dat zonder Openbaring, zonder Christelijk beginsel, de natuur, althans voor den Christen, weinig vermag

[p. 596]

ter ontwikkeling en volmaking. In dit gedeelte trof ons bovendien ook, gelijk in den geheelen loop der Voorlezing, menige passage, die beter bij mondelinge voordragt dan bij gedrukte uitgave voegde: er is in het geheele stuk veel, dat zóózeer van zelf spreekt en zonder aanwijzing blijkt, dat er hierdoor iets flaauws, soms iets onbeduidends in is, hetwelk bij dergelijke afgetrokkene of algemeene onderwerpen wel meer plaats heeft. De omschrijving dan ook, die hier van 's menschen volmaking gegeven wordt, is ongenoegzaam: is men toch eenmaal Christen, dan is er geene volmaking mogelijk, dan alleen in naauwe gemeenschap met den Verlosser.

Het tweede deel der Voorlezing, bestemd om ons den invloed der opmerking en nabootsing der natuur op 's menschen ontwikkeling en volmaking te schetsen, beschouwt daartoe a. de taal, waarbij eenige lezenswaardige opmerkingen worden medegedeeld, om den invloed der natuur op den gemeenschappelijken oorsprong der oude talen te bewijzen, b. het letterschrift en c. de kunst; onderscheiden in de industriële, sprekende en beeldende kunst; en de wetenschappen. Alles doorloopende, wacht men nu weder de schets van den invloed der opmerking en nabootsing van de natuur op den zedelijken mensch en in betrekking tot de godsdienst, doch men vindt hier niet veel meer, dan de aanleiding, die de voorwerpen der natuur gaven tot afgodische vereering, waarbij de schrale slotsom alléén deze is, ‘ten laatste werden menschen vergood en goden menschelijk gemaakt, waarbij men wederom de natuur copiëerde, God voorstellende als eenen woesten, grilligen dwingeland, als oppermagtigen bestuurder, als regtvaardigen regter, als weldoener, als Vader....’ Is dit laatste, vragen wij, waar? -

Nu volgt eindelijk het derde deel dezer Voorlezing, en wij wachten dan nu iets meer, daar de Schrijver ons ten leste belooft, de ontvouwing, hoe de opmerking en nabootsing der natuur een krachtige hefboom is en blijft ter volmaking van den mensch, terwijl hij belooft dit te zullen bewijzen ‘én uit 's menschen aard, én uit den aard der natuur, in den Christelijken zin genomen.’ Bepalen wij ons tot het laatste oogpunt, door den Schrijver gekozen. Allerzonderlingst inderdaad is de uiteenzetting van dit gedeelte van het betoog. ‘De natuur,’ zegt de Schrijver, ‘leert ons den Schepper als een' Vader kennen en de schepping als een vaderhuis;

[p. 597]

de opmerking en nabootsing van wat de mensch daar ziet en hoort, moet zoo lang voor hem een noodwendige en heilrijke arbeid blijven, tot dat hij in alle deelen van dat Vaderhuis zich op zijne plaats en op zijn gemak gevoelt!’ Wij vragen het ieder onbevooroordeelde, of dit dan waarlijk het resultaat moet zijn van eene natuurbeschouwing, in den Christelijken zin genomen? - Wij meenden ook minder te kunnen instemmen met hetgeen de Schrijver van den Verlosser zegt: ‘Aan het hoofd van eene ontelbare menigte van onvolkomene individuën, staat Christus als de volmaakte mensch.’ Hetgeen echter daarop volgt kon ons meer bevredigen, immers is het uit die volgende woorden op te maken, dat de Schrijver in dien Verlosser meer ziet, dan den volmaakten mensch.

Indien er van de Natuur gesproken wordt in de H. Schrift, dan moeten wij voor ons, als wij met den Schrijver een Christelijk wijsgeerig en zedelijk standpunt kiezen, rondborstig verklaren, iets meer en iets anders te vinden; wij voor ons wenschen ons zegel liever te hechten aan eene natuurbeschouwing tot 's menschen ontwikkeling en volmaking, zooals beets haar in zijne Twaalf Preeken, of theremin in den IXden Bundel van zijne Predigten, of reeds vroeger de vermaarde kanselredenaar allard hulshoff haar ons geleverd heeft. Dit neemt echter niet weg, dat ook de voorstelling des geëerden auteurs haar nut heeft, en dat wij 't stukje ter lezing en toetsing gaarne aanbevelen. Men vindt hier althans geene natuurbeschouwing, waarin het Christelijk element geheel ontbreekt. Dat het stukje ook van geenen bondigen en goeden stijl ontbloot is, blijkt uit de slotwoorden, die wij hier als eene proeve aanhalen: ‘Mijne taak is voleindigd. Wij leerden de natuur kennen als een groot boek, door God geschreven, waarvan ons reeds hier op aarde eene enkele bladzijde ter lezing wordt aangeboden. Wij hebben in dat boek gedurende den verloopen winter op eene wetenschappelijke wijze met elkander zoeken bekend te worden: wij eindigen daarmede thans. Met de komende lente zal zich het groote Boek zelf weêr in verjongde schoonheid voor ons openen. Blijven wij daarin lezen zoo lang het ons gegund wordt. En is de bladzijde ten einde, laat ons den Vader vragen: keer

[p. 598]

het blad, en toon ons ook andere, opdat wij het groote boek uwer waarheid geheel mogen kennen en geheel ontwikkeld en volmaakt mogen zijn.’ - Wij noodigen Ds. meyboom tot de voortzetting der uitgave zijner Voorlezingen uit; hij neme onze aanmerkingen ten beste, zij waren opregt, maar feilbaar in de opvatting. Wij zullen misschien het best zamenstemmen in hetgeen hulshoff in zijne Kerkelijke Redevoeringen ergens zeide: ‘de Natuur is eene ongeschrevene openbaring.’

Candidus.