Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 469]

Boekbeschouwing.

Oratio de pugna Theologiam inter atque Philosophiam recto utriusque studio tollenda, quam habuit Johannes Henricus Scholten, Litt. et Theol. Doct. et Prof. ord., die VIII Februarii MDCCCXLVII, quum Academiae regundae munus poneret. Accedit fatorum Academiae anno MDCCCXLVI-MDCCCXLVII enarratio. Lugduni-Batavorum, apud P. Engels. Formâ 8^â. 38 pagg. f :-60.

Het liet zich verwachten, dat de Hoogl. scholten, bij het nederleggen van het Rectoraat aan de Hoogeschool te Leyden, zich een onderwerp kiezen zou, dat meer of minder in betrekking stond tot de gewigtige geschilpunten onzer dagen, in wier behandeling hij zelf regtstreeks betrokken was. Naauwelijks echter vernamen wij het door hem gekozen onderwerp, of wij meenden den inhoud en de strekking zijner rede reeds eenigermate te kunnen berekenen. Zijne gevoelens over de verhouding tusschen Godgeleerdheid en Wijsbegeerte waren ons, deels uit zijne vroegere geschriften, deels uit mondelinge mededeelingen zijner leerlingen, niet onbekend. Wij vinden ze hier dan ook, meer ontwikkeld, terug. Na, ter inleiding, te hebben opgemerkt, dat er tusschen beide wetenschappen, die vroeger onderling vrede hielden, in lateren tijd oneenigheid en strijd ontstaan is, een strijd, die in onze dagen nog op verre na niet geëindigd is, stelt hij voor en beoordeelt achtereenvolgens de grieven, door de wijsgeeren tegen de Godgeleerdheid en door de Godgeleerden tegen de wijsbegeerte ingebragt, en tracht ten slotte aan te wijzen, dat die strijd, waarvan hier sprake is, als van zelven zal zijn opgeheven, wanneer beide wetenschappen slechts op de regte wijze beoefend worden. Daarbij beroept hij zich op socrates, hemsterhuis, jacobi en schlejermacher, en tee-

[p. 470]

kent zoowel den weg af, dien de wijsbegeerte, als het pad, dat de Godgeleerdheid te bewandelen heeft, om tot dat punt van broederlijke overeenstemming en zamenwerking te geraken. Futurum speramus, dus lezen wij bl. 27, ut dum Theologus Philosophiae jura, ipsis imbutus christi principiis, agnoscit, libertatemque cogitandi et inquirandi vere philosopham adversus hominum in edoctorum clamores vindicat, Philosophus vicissim ad hoc esse destinatam intelligat religionem Christianam, ut sit in genere humano principium, divinitus omnia regenerans, fermenti instar per nullas non res humanas pertinens (l. perpetrans), spiritûs denique effectrix, sine quo nulla rerum divinarum scientia, nec ulla Philosophia vera existere unquam poterit.

Wij vreezen, dat het standpunt, door den Hoogl. scholten gekozen, maar al te zeer onderhevig is aan de gewigtige bedenkingen, daartegen ingebragt door Dr. doedes in zijn jongste geschrift: het regt des Christendoms tegenover de wijsbegeerte gehandhaafd enz. bl. 85-94. Ook meenen wij, dat evenmin de Godgeleerdheid, zoo als zij hier wordt voorgesteld, aan al onze Theologen behagen zal, als de wijsbegeerte, zoo als zij volgens scholten worden moet, aan onze hedendaagsche Philosophen. De tijd der verzoening langs den' aangewezen' weg is, onzes inziens, nog verre verwijderd, en die verzoening zelve zal vooreerst nog wel onder de pia vota behooren. Dit neemt echter niet weg, dat wij deze Oratio met belangstelling gelezen hebben en niet aarzelen te verklaren, dat zij getuigenis aflegt van de bekwaamheid des Hoogleeraars. Ook de latiniteit is uitnemend goed. Jammer is het, dat wij hier, hoogstonvoorzigtig, vinden gewag gemaakt van het monstrum transsubstantiationis. Evenmin mogen wij onze bevreemding ontveinzen, dat hier het vraagstuk over de wonderen, dat groote struikelblok onzer wijsgeeren, niet meer regtstreeks is behandeld en zelfs ter naauwernood aangeroerd. En allerminst heeft dat gedeelte, waar de mysteriis gesproken wordt, ons voldaan. Met het bloot uitlegkundig onderzoek naar de beteekenis van μυστήρια in het N.T. is de quaestie

[p. 471]

zelve nog geenszins uitgemaakt. En het heugt ons nog, den Hoogl. in zijne oratio de Docetismo te hebben hooren spreken van het prae-existentiae mysterium.

Het verhaal van de lotgevallen der Hoogeschool, gedurende het laatste Rectoraat, laat zich aangenaam lezen.