Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Het Christendom erkent geen bijgeloof, of bewijzen uit de door het Christelijk geloof gezuiverde rede en de Heilige Schrift, dat de onreine leer van eenen invloed van booze geesten uit de hel op des menschen hart ongerijmd, onredelijk, onuitlegkundig, den Bijbel niet verstaande en onmogelijk is. Te Rotterdam, bij H.T. Hendriksen. (Zonder jaartal.) In gr. 8vo. 108 bl. f :-90. Gedrukt voor rekening van den Schrijver.

De vertoogen van den Handhaver over de voortdurende

[p. 383]

werking der booze geesten op den mensch gaven in 1843 en 1844 tot eene briefwisseling aanleiding met een' ongenoemde te Rotterdam, die zich op het stelligst daartegen verklaarde. Die briefwisseling werd door den Handhaver, na een kort en weinig beduidend antwoord, afgebroken. Zijn tegenschrijver, daardoor niet gewonnen, besloot nu de gronden zijner overtuiging, de vrucht, zoo hij zegt, van veeljarig onderzoek, ter kennisse van allen te brengen, die belang stellen in de waarheid. En de uitgave van dit geschrift, onder bovenstaanden veelbelovenden titel, is daarvan het gevolg.

Men zal niet van ons vergen, dat wij in eene breede ontwikkeling treden van den inhoud van dit geschrift. De brieven, in der tijd aan den Handhaver geschreven, gaan vooraf. Dan gaat de Schrijver tot de behandeling van het belangrijke onderwerp over. Het gevoelen, dat de oude Heidenen van de Goden en geesten hadden, wordt opgegeven. Dat dezelfde dwalingen der rede bij de Heidenen van lateren tijd te vinden zijn, wordt vervolgens aangewezen, en wat de Joden en de Mohammedanen daarvan gelooven, en hoe het Christendom, met den tijd, ook weder deze gevoelens heeft aangenomen. De voorstelling van dit een en ander is vrij gebrekkig en onzamenhangend. Men kan zien, dat de man uit allerlei geschriften heeft bijeengezocht, wat hem eenigzins dienen kon, zonder tot eene naauwkeurige kennis en dieper opvatting der verschillende gevoelens te zijn doorgedrongen. Het bewijs uit de rede, dat er voor den geloovigen Christen maar één God bestaat, die alles in allen is, en dat er alzoo geene werking van booze geesten kan zijn, wordt terstond daarop met weinige woorden geleverd en laat in meer dan één opzigt veel te wenschen over. En als de Schrijver vervolgens ditzelfde tracht te bewijzen uit de Openbaring, waartoe het grootste gedeelte van zijn geschrift is afgezonderd, dan bewonderen wij wel 's mans Bijbelkennis en geven hem den lof van naauwelijks ééne enkele plaats, tot zijn onderwerp betrekkelijk, onaangeroerd gelaten te hebben, maar mogen tevens niet ver-

[p. 384]

zwijgen, dat zijn betoog, door gebrek aan vaste uitlegkundige beginselen en aan eene geregelde orde, die overtuigende kracht ten een enmale mist, die hij zelf daaraan toekent. Daarbij is het bevreemdend, dat hier, te midden van zoo heftige bestrijding van de werking der booze geesten, het bestaan zoowel van Duivelen als van Engelen wordt aangenomen, en zelfs erkend, dat de eerste zonde door de verleiding des Duivels is veroorzaakt geworden. En zeker doen wij den ijveraar geen onregt, wanneer wij beweren, dat door zijn onderzoek, hoe wèlgemeend ook, de zaak in quoestie alles behalve uitgemaakt en ad liquidum gebragt is. Dit neemt echter niet weg, dat hij velerlei goeds tot zijn oogmerk heeft aangevoerd. En als hij aanwijst, dat er geene verschijningen van booze geesten noch duivelsche droomen mogelijk zijn of eenig ander tooverwerk, dan kan hij op onze onvoorwaardelijke toestemming rekenen. De laatste bladzijden moeten strekken, om te doen gevoelen, dat het Christelijk geloof met het geloof aan dadelijke werking van booze geesten niet kan bestaan, en geven eenige hulpmiddelen aan de hand, om dit dwaalbegrip te keer te gaan.

Wij kennen den Schrijver niet, ofschoon hij zegt, rijk en meer dan 50 jaren oud en te Rotterdam woonachtig te zijn, en voor andere werken zijnen naam, dien hij hier verzwijgt, gesteld te hebben. Wij prijzen zijnen ijver en de onafhankelijkheid van zijn onderzoek, al meenen wij ook, dat hij doorgaans te hoogen toon voert en, wèl beschouwd, niet veel heeft uitgewerkt. Van zijn geschrift verwachten wij voor zulken, in wie het bijgeloof, dat hij bestrijdt, gevonden wordt, slechts geringe vrucht. En de uitgave, ofschoon niet onbepaald te misprijzen, had, onzes inziens, zonder schade kunnen achterwege blijven.

Op de laatste bladzijde lezen wij: Si laicus optimo consilio id conatur, ut superstitionem et atheismum a Christianorum ecclesia propulset, quid a clericis et ministris exspectandum? B.