Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 327]

Blikken in de Wereld. Te Amsterdam, bij de Wed. L. van Hulst en Zoon. In gr. 8vo. 273 bl. f 2-90.

Toen wij onze blikken in dit boek lieten rondwaren, om te zien, wat de blikken, door den Schrijver in de wereld geslagen, voor ons zouden opleveren, gevoelden wij telkenreize, na de inzage, eene zekere onvoldaanheid, niet omdat hetgeen hij heeft opgemerkt geene verhevene en heilige waarheden bevat, maar omdat die opmerkingen zich niet genoeg door eenvoudige en kunstelooze zamenstelling aanbevelen. De Schrijver wil ze, volgens het Voorberigt, die kenmerken wel toeëigenen; maar ieder, die de hier voorkomende schetsen leest, zal spoedig ontwaren, dat zij juist door een' te sierlijken, te bloemrijken stijl (bijna is het alsof sommige uit het sentimentele tijdperk onzer letterkunde afkomstig zijn) dat indrukwekkende, dat kernachtige, dat degelijke in denkbeelden en voordragt missen, waardoor ze ons roeren en ook meer tot ernstig nadenken leiden kunnen. Het zijn schetsen uit het menschelijke leven, waarvan de inkleeding zoowel naar de eischen der geheimhouding als naar die der waarschijnlijkheid gewijzigd is, doch die doorgaans eene zekere eentoonigheid in vorm bezitten, waardoor ze, naar ons oordeel, geene genoegzame belangstelling opwekken. Het zijn wel alle nuttige zaken, die hier voorkomen, maar gerekt door de opeenstapeling van bloemrijke perioden. En dan vertoonen ons ook meerendeels die schetsen de schaduwzijde van het leven; terwijl er toch nog wel menig kantlichtje is, waarbij wij, bevredigend voor ons gevoel, belangrijk voor onze menschenkennis, de vruchten der dankbaarheid, der liefdadigheid, der nederigheid, des stillen verborgen godsdienstigen levens opmerken kunnen; maar weinig treffen wij hiervan aan, of het moest, wat het laatste betreft, de schets: het gebed zijn, die dan ook, om de meerdere eenvoudigheid, die ze bezit, ons wel het best van de negentien stukken heeft bevallen.

In zielestrijd o.a., om van die bloemrijke perioden eene proeve te geven, waar een jongeling, door de magtige opwelling van den hartstogt der liefde, in tweestrijd geraakt, of hij de hand van een meisje vragen zal, ja dan neen, en waar hij in een' doolhof van de tegenstrijdigste gevoelens

[p. 328]

ronddwaalt en zich in de ruime Natuur begeeft om koelte en verfrissching in te ademen, doch geene ruste vindt; daar, Lezer! Zoudt gij meenen, dat een schrijver zich zeer doeltreffend zoude hebben uitgedrukt, wanneer hij, om den onrustigen toestand des jongelings te schetsen, gezegd had: De kalmte was uit zijne ziel geweken; de tweestrijd duurde voort; nu was het de behoefte aan eene innige vereeniging der zielen, dan weder waren het liefde en hoogachting voor eigene betrekkingen, die hem beurtelings schokten en overmeesterden; met die denkbeelden sluimerde hij in, met die gedachten ontwaakte hij; hij was, als 't ware, verloren voor zichzelven en voor anderen; geen wereld was in staat hem den vrede der ziel weder te geven. Maar neen! wij lezen: ‘Hij werd niet kalmer of met het lot verzoend. Overal toch klonk hem de stem der liefde tegen. Uit het ruischen der boomen, die hunne toppen tot elkander neigden; uit het lied der vogelen, die hunne blijdschap uitschaterden; uit de golfjes, die zacht murmelende elkander voortstuwden; uit het dartel opschieten der vischjes, die door het heldere watervlak zigtbaar waren; uit het loeijen der runderen’ (de schapen schijnen zich neutraal te houden) ‘en het brieschen der paarden, die vrolijk rondsprongen over de weide; ja, zelfs uit het suizende windje, dat met zijne lokken speelt, ontving hij voedsel voor zijn hoogsten wensch op aarde.’ Neen! Zulk een schrijftrant behoort in onze tegenwoordige letterkunde niet meer te huis. Gelukkig, de tijden, waarin men op dergelijke wijze over de fanny's en julia's, de werthers en charlotte's schreef, zijn voorbij; en van dusdanige flaauwheden heeft de goede smaak thans eenen afkeer. Meest over al deze schetsen ligt die zoetsappigheid verspreid, waardoor ze dan ook dat zaakrijke missen, bij het schrijven over dergelijke onderwerpen zoozeer een vereischte, en waardoor zij voor de kenpis van het menschelijke leven en van menschelijke toestanden grootere aanwinst zouden kunnen opleveren. Met één woord, er ontbreekt hier eenvoudigheid en natuurlijkheid. Wij zouden dit nog door meerdere voorbeelden kunnen staven; b.v. er wordt van een meisje gezegd: ‘De uitgeweende oogen waren als uit schaamte weggezonken, de wangen waren als door den angel der smart gegroefd, en de haren vielen als een sluijer voor den zwijgenden mond;’ welk laatste beeld, buiten en behalve de gemanierdheid van den geheelen zin, (een sluijer van haren voor een' zwijgenden

[p. 329]

mond) zeer onbehagelijk is. Of, waar gesproken wordt van achterdocht en argwaan, die het harte doorwonden: ‘Alles zoudt gij willen geven, om nog eenmaal, in het frissche rozengewaad en met den helderen dauw der ongerepte teederheid, uwe liefde te zien pralen.’ (Wie kan zich zulk een gewaad voorstellen?) ‘Maar gij kunt die slang van uwen boezem niet afweren, die giftige slang van het wantrouwen. Zij omkronkelt u, zij benaauwt u, zij perst u den gorgel toe.’ Een bewogen of in anderer lot deelnemend hart drukt zich niet zoo weelderig, maar kort en krachtig uit; zoo wordt ook de aandacht niet geprikkeld en verlevendigd; maar het wordt voor den lezer, zoo als ergens eens gezegd is, ‘gelijk aan het gestadig geruisch eener murmelende beek, die eeu slaapverwekkend vermogen heeft.’

Al deze aanmerkingen hebben wij op den vorm, niet op den inhoud dezer schetsen. Ze zullen voor hart en geest aan vele vrienden van waarheid en Godsdienst wel voedsel aanbieden; maar wij gelooven niettemin, dat ze in meerdere handen zouden komen, wanneer ze fikscher van omtrek waren: de bloemranden, waarin ze gevat zijn, doen veel van de waarde verloren gaan.

Daar de Schrijver, zooals hij zegt, met dergelijke lettervruchten voor het eerst optreedt, raden wij hem, natuurlijker, ongekunstelder te schrijven; wat zijne blikken dan, in het vervolg, in de menschenwereld zullen opmerken, zal krachtiger aan anderen worden medegedeeld en voor leven en wandel van nog heilzamer en bestendiger vrucht wezen.

De correctie van het werk kon wel beter zijn; druk en papier zijn goed; en met den wensch, dat het doel, 't welk de Schrijver zich met zijnen arbeid heeft voorgesteld, om menigeen, die door zijne overspannen verbeelding gemoedsrust en waarheidsliefde verloren heeft, eene kalmer stemming en eene edeler rigting aan den geest terug te geven, moge bereikt worden, eindigen wij onze aankondiging van dit overigens stichtelijke boek.