Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

De Beurs van Amsterdam, door P. Scheltema, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doctor, enz. Met Staalplaten. Te Amsterdam, bij G. Portielje. 1846. In gr. 8vo. 86 bl. f 3-80.

Naarmate voorwerpen, hetzij ze door de hand des tijds vernield of door de krachten van hamer- en mokerslag gesloopt zijn, meerdere of mindere merkwaardigheden, belangrijk voor voorgeslacht of tijdgenoot, opleverden, naar die mate is het van te grooter gewigt, om het aandenken er van te bewaren; en daarom zijn zoo vele beschrijvingen en afbeeldingen

[p. 321]

van gebouwen en kasteelen, van kerken en gestichten, ons van vroeger tijd nagelaten, den letter- en oudheidlievende steeds hoogst welkom, daar zij ons niet zelden in zulke tijdvakken verplaatsen, die niet alleen voor de Geschiedenis des Vaderlands, voor die der Menschheid, der Godsdienst, des Handels of der Kunst van bijzondere aangelegenheid zijn, maar ons tevens stoffe tot zeer nuttige overwegingen en leerrijke gevolgtrekkingen aan de hand geven.

Zoo één gebouw, nu ook, om gebreken in gewelven en grondslagen, gesloopt, eene opzettelijke beschrijving en getrouwe afbeelding waardig was, dan was het voorzeker de oude Beurs van Amsterdam, waarvan onze de decker reeds zeide, dat zij eene Borse was, die alleen all's Werelds Borsen stijfde; en het was dus een zeer gelukkig denkbeeld van den Heer scheltema, om een Gedenkboek dier Beurs zamen te stellen; teregt schrijft hij daarom: ‘Overtuigd van het hooge belang, hetwelk men hier te lande stelt in eene inrigting, waaraan niet slechts de Hoofdstad van ons Rijk, maar ook geheel ons Vaderland zooveel te danken heeft, geloof ik aan mijne Stad- en Landgenooten geene ondienst te doen, met een Gedenkschrift der oude Beurs te Amsterdam en van de opening der nieuwe Beurs aldaar te leveren.’

De Heer scheltema geeft eerst eene beschrijving der oude Beurs, waarbij belangrijke aanteekeningen zijn gevoegd; vervolgens zegt hij iets over de geschiedenis van den handel der Stad, en besluit zijn werk met een beknopt verslag van het oprigten en openen der nieuwe Beurs.

Al wat van de geschiedenis, lotgevallen, bijzonderheden, herstellingen en wat dies meer zij van dat koopmans-kapitool gezegd wordt, is zeer lezenswaardig; terwijl het gespierde vers van van vondel, aen de Beurs van Amsterdam, de beschrijving op eene waardige wijze opent. Zeer gepast heeft de Schrijver het dorre en drooge, aan zulk eene beschrijving anders zoo zeer eigen, afgewisseld door nog andere dichtregelen van dien Prins onzer Nederduitsche Dichters, of door die van de decker, antonides en anderen in den tekst te vlechten, waarbij een en ander nog in belangrijkheid wint door de onmisbare aanteekeningen, die er onder geplaatst zijn.

Het komt ons voor, dat het geleidelijker ware geweest, de geschiedenis van den handel der Stad meer als inleiding

[p. 322]

te bezigen; de beschrijving had dan een beter geheel uitgemaakt, en onze aandacht (13 bladzijden beslaat deze beschrijving) zou zoo niet van de hoofdzaak, de Beurs, zijn afgeleid geworden. Het is slechts eene aanmerking, die echter niets ontneemt aan de waarde ook van dit historische gedeelte.

Wat de beschrijving van de nieuwe Beurs betreft: het ontbreekt deze niet aan juistheid en orde. De Schrijver spreekt echter van de bouwkundige verdiensten der nieuwe Beurs evenmin, als hij van die der oude heeft gewag gemaakt, en zegt: ‘Ik zal ook over die van de nieuwe het stilzwijgen bewaren, begrijpende, dat ik niet bevoegd ben, een oordeel uit te spreken, hetwelk alleen aan deskundigen toekomt.’ Wij willen hierbij niets voegen; er is zoo veel voor en tegen het plan, de plaats en den bouw, zoo door bekenden als ongenoemden, door bevoegde beoordeelaars en minbevoegde berispers, ingebragt, dat wij ons over de gegrondheid der daartegen gemaakte bedenkingen niet uitlaten; en - wat zoude het ook baten? De Beurs staat er, zoo als zij is, en daarmede is de zaak afgedaan! Men weet, en de Schrijver maakt er ook melding van, dat de Commissie, uit den Raad der stad benoemd, belast met het nemen van maatregelen om een plan van eene nieuwe Beurs te kunnen voordragen, wel den uitgeloofden prijs, voor het eerste emplacement, aan den alreeds met roem bekenden jeugdigen Architect warnsinck heeft toegewezen, en voor het tweede aan den niet minder verdienstelijken Heer springer; doch dat men begreep, geene der teekeningen tot model te kunnen aannemen, en dat eindelijk de Heer j.d. zocher een nieuw plan heeft ingeleverd, hetwelk door den Raad, met eenige wijzigingen, is goedgekeurd geworden. Of nu de nieuwe Beurs een gedenkstuk van architectonische schoonheid is, en alles in zich vereenigt, wat de bestemming des gebouws moet aanduiden, willen wij daarlaten; maar dàt is zeker, dat van de tegenwoordige Beursbezoekers geene lofrede op de beurs gehoord wordt, daar zij noch op hare doelmatigheid, noch op hare aangename standplaats roemen, en dat men nu reeds ter wegneming van togt en koude hulpmiddelen heeft moeten in het werk stellen; terwijl er sprake is haar te overdekken: alle welke aanmerkingen dus geenszins voor de volmaaktheid des gebouws pleiten.

Maar wij willen niet afdwalen, en keeren tot de beschrij-

[p. 323]

ving der oude Beurs door scheltema terug; en dan herhalen wij, dat alles, wat hij van dese Borse tot gerief der Coopluyden te Amsterdam, door onzen de decker genoemd de koopmerkt van Euroop, gezegd heeft, belangrijk, juist, lezenswaardig en als een gedenkstuk voor het nageslacht kan beschouwd worden.

In de noot, bl. 44, vindt men, dat de zalen boven de Beurs ook onder anderen gestrekt hebben tot de trekking der Loterij; men zou hierbij kunnen voegen de Negotiatie-Loterij tot instandhouding der O.I. Compagnie in 1791. Zoo ook, bl. 49, zoude het niet overtollig zijn geweest, na de vermelding, dat er in vorige tijden een opzigter of bewaarder van het Beursgebouw was aangesteld geworden, doch dat thans die bediening met die van den geëmploijeerde der Beurs is vereenigd en aan één persoon opgedragen, wien de naam is toegevoegd van Concierge der Beurs, nog op te geven, dat er thans eene Commissie van toezigt is, bestaande uit de Heeren borski, brak en wurfbain.

Ofschoon de Schrijver getracht heeft den oorsprong van de vergunning op te sporen, den Amsterdamsche knapen gegeven, om, gedurende de eerste week der kermis, op de Beurs met trommel en fluit, of als krijgslieden toegerust, te mogen spelen, en zich den geheelen dag aan ongestoorde vreugde over te geven, doch daarvan in geen boek of papieren der Stad zelfs het minste heeft aangeteekend gevonden; zoo belet dit niet, dat de jeugd voortgaat met zich op deze wijze te vermaken. Ze schijnt zich, trots besluiten zelfs, hiertoe geregtigd te rekenen. Toen in 1803 (dit zij hier door Rec. ingelascht), eene belangrijke herstelling aan de Beurs noodig werd (de Heer scheltema spreekt van deze herstelling op bl. 68) en deze na eenigen tijd was afgeloopen en de Beurs op nieuw in orde gebragt, doch voor koopmansgebruik nog niet was geopend, omdat men ze bij de toen plaatshebbende kermis, in September, niet dadelijk door de kinderen wilde ontsierd hebben, trokken zij echter ter bepaalde ure naar de Beurs; doch toen zij deze gesloten vonden, en, tegen de hekken opklauterende, geweerd werden, vereenigden zij zich in massa en togen naar het Stadhuis; waar zij met hunne grootere en kleinere trommels, vaandels, geweren enz. zulk een geraas op de groote zaal maakten, waarbij zich velen der ouders gevoegd hadden, dat de Wethouders in hunne beraadslagingen werden

[p. 324]

gestoord en men goedvond de oude gewoonte aan de jeugd weder te vergunnen; en nog denzelfden morgen, tegen half twaalf ure, stond de schoone Beurs voor haar open, die zij zegevierend betrokken. Wij misgunnen der jeugd hare vermaken niet; en zij moge dus, volgens oude gewoonte, wat ons betreft, haar hart op de nieuwe Beurs, altijd geschikt en ordelijk, als bijdrage tot hare kermisvreugd, ophalen.

Het werk is net gedrukt en heeft een behagelijk voorkomen. De platen zijn zeer goed uitgevoerd. De afbeeldingen der penningen, door den Heer steuerwald bezorgd, hebben wij met genoegen gezien, hoewel zij niet gelijkstaan met die, voorkomende in den Trésor de Numismatique et de Glyptique van achille collas, vóór eenige jaren te Breda bij broese en comp. uitgegeven; en wel jammer, dat de Afleveringen niet vervolgd zijn. De geschaduwde letters van Amsterdam op den titel vinden wij smakeloos.

De Heer scheltema heeft een lofwaardig werk verrigt. Is de oude Beurs rijk aan herinneringen betreffende den bloei en de welvaart van de Koningin der Steden, al wat hare geschiedenis en lotverwisselingen, rampen en dagen van voorspoed betreft, wordt hier in het helderst licht gesteld; en wij brengen hem onzen welgemeenden dank en lof voor hetgeen zijne onvermoeide nasporingen ons geleverd hebben, waartoe de toegang tot de Archieven der stad hem veel gelegenheid tot bouwstoffen ontsloten heeft: het Stedelijk Bestuur wordt dan ook door den Schrijver hiervoor in de Opdragt welverdiende hulde gebragt.

Met den wensch, dat Amsterdam steeds de woonstede van mercuur, de scheeprijkste aller steden, en hare Beurs de hoofdbron van hare welvaart en ten zegen van armen en rijken wezen moge, sluiten wij onze aankondiging van dit welgeschreven Gedenkboek.